А. С. Иргалиев (қолы) (аты-жөні)

Дәріс мазмұны

1. 
   Кәмелетке толмаған девиантты мінезділермен әлеуметтік- педагогикалық жұмыс технологиясы.
   
2. 
   Профилактикалық іс-шаралар.
   
3. 
   Кәмелеттік жасқа толмаған заң бұзушылармен жеке жұмыс жасаудың профилактикалық бағдарламалары.
   

Әлеуметтік педагогикада ғылыми дәлелденген тұрғыда төмендегі шараларды іске асыру бағытталған:

• 
  қауіпті топқа кіретін баланың немесе жасөспірімді денелік, психикалық, мәдени- әлеуметтік қауіпке шалдығуының алдын алу.
  
• 
  баланың денсаулығы мен тұрақты өмір сүру дәрежесін қорғау және оны сақтау.
  
• 
  баланың әлеуметтік маңызды мақсаттарға жетуіне және ішкі потенциалын ашуға қатысу.
  

• 
  бейтараптандыру;
  
• 
  толықтыру;
  
• 
  әлеуметтік ауытқулардан қорғау, жағдайдың алдын алу;
  
• 
  туындаған жағдайларды жою;
  
• 
  іске асырылған профилактикалық іс-шараларды және олардың қорытындыларын бақылауға алу.
  

Әлеуметтік профилактикалық шараның басты міндеті: жағымысыз қылықтардың алдын алу, оны туғызатын себептерді болдырмау болып табылады. Бұл іс-шараның негізгі мәні әлеуметтік- экономикалық, қоғамдық- саяси, мекемелік, құқықтық- тәрбиелік шаралар жүйесінің мемлекетте, қоғамда, нақты келген әлеуметтік- педагогикалық мекемелерде әлеуметтік педагогтың араласуымен іске асырылатын болады.

Медициналық-биологиялық іс-шаралар арқылы әлеуметтік нормалардан ауытқыған, әртүрлі психикалық-аномалияларға шалдыққан немесе биологиялық деңгейдегі патологияға ұшыраған адамдардымақсатты түрде профилактикалық- емдеу сипатында жүзеге асырылатын болады.

Әлеуметтік- педагогикалық іс шарада девианттық мінез-құлықтағы жасөспірімдердің тұлғалық сапасын коррекциялау міндеттері іске асырылады.

Санкцияны қолдану іс шаралары заң талаптарын бұзған адамдарды заң негізінде айыптап жазалау үшін іске асырылады. Жазалау көмекші құрал ретінде әлеуметтік ауытқушылықтың себебін анықтап, одан құтқару болып табылады.

Әлеуметтік педагогтың девиантты мінез-құлықты жасөспірімдермен жүргізетін келесі жұмыс технологиясы- реабилитация болып табылады.

Реабилитация дегеніміз жасөспірімнің әлеуметтік ортада өмір сүруге деген қабілетін қайтадан қалпына келтіру үшін жасалатын, медицианлық, әлеуметтік-экономикалық, психологиялық, құқықтық іс шаралар жүйесі болып табылады.

Әлеуметтік педагогикалық қызметтегі реабилитациялық процесте маман төмендегі функцияларды атқарады:

• 
  қалпына келтіру- жасөспірімнің дезадаптацияға дейінгі болған жағымды қылықтарын қалпына келтіру;
  
• 
  толықтырушы- жасөспірімнің мінез-құлқын қалпына келтіру үшін оны қоғамдық пайдалы еңбекке орналастыру, жасөспірімнің ұмтылысын қалыптастыру;
  
• 
  стимуляциялық- жасөспірімдің жағымды мотивациясын түрлі тәрбиелік тәсілдер-сенім, наным, үлгі ету және т.б. арқылы іске асыру
  

Тікелей әлеуметтік құлдырау әсері жасөспірімге жақын қоршаған орта арқылы тарайды (қылмыстық формальды емес жасөспірім топтары, қылмыскер топтары, т.б.)

Жанама әлеуметтік құлдырау әсерлері әртүрлі факторлар сипатынан туындайды:

• 
  әлеуметтік психологиялық (ұйымдаспаған тәрбие беру ортасына тиісті механизмдерінің жетіспеуі, әлеуметтендіру жолдарының қажетті деңгейде болмауы);
  
• 
  психологиялық-педагогикалық;
  
• 
  психологиялық әсер.
  

әкімшілік-құқықтық және қоғамдық профилактикалық іс шаралар тікелей әлеуметтік құлдырау кезінде қолдану тиімді болады (заңсыз және криминалды жағдайларға тән).

Жанама әлеуметтік құлдырау іс-шараларына негізінен психологиялық –педагогикалық процестер арқылы іске асыру тиімді.

Қоршаған ортада мектепте ,жанұяда мектептен тыс орталықтарда арқылы іске асырылады.

Заң бұзушылықтың жеке профилактикасы тек қана түзету корректорлы әсер ету элементінен ғана қалыптаспайды.

Бұл профилактикаға заң бұзушылар тәрбиешілер, қоғамдық ұйымдар арқылы жеке тұлға өзіне әлеуметтік-позитивтік әсер мен жағымды көзқарас пен сенім қалыптастыруға әсерін тигізеді.

Сонымен қатар жеке профилактика жеке тұлғаға қоршаған ортаның жағымсыз әсерлерінен қорғануға көмектеседі.

Бұл процесті тиімді басқару үшін төмендегі профилактикалық әдістер арқылы әсер ету керек:

• 
  әдепті ақыл-ой қалыптастыру.
  
• 
  Позитивтік мінез-құлықтарды қалыптасуына алғы шарттар жасау.
  
• 
  Қоғамдық өмір салтқа қарсы әсерлерге қарсы тұруға сенім жігерін тәрбиелеу.
  
• 
  Микроортаның әлеуметтік ахуалын көтеру.
  
• 
  Жеке профилактиканың мақсаты және мораль нормаларын сақтауды түсіндіру және сендіру.
  

1.Кәмелетке толмаған құқық бұзушыларды анықтау

2.Тұлғаның психологиялық және жасына байланысты айырмашылығын анықтау.

3.Құқық бұзушыға арналған жеке профилактикалық бағдарлама жасау.

4.Әлеуметтік профилактикалық іс-шараның барлық субъектілерінің бір-біріне байланысты тәрбиелік түрлерін ұйымдастыру.

Жеке тұлғамен профилактикалық жұмыс жасау әдістері қоршаған сфераның құқық бұзушыға тигізетін әсерінен байланысты таңдап алынады. Стимуляция және тежеу әдістері қолданылуы мүмкін.

Стимуляция әдістеріне: қолдау, мақтау, сену, бағалау, сыйлық беру, құрмет жасау, марапаттау жатады.

Тежеу әдістеріне:ескерту, айыптау, құқық бұзушыға қатаң шаралар қолдану жатады.

Профилактиканың құралы түсіндіру, әңгімелесу, эмоциялық сфераға әсер ету жеке тұлғаның айырмашылығына байланысты жүргізіледі. Бұл әртүрлі шаралардың кешенінен тұру керек.

Жұмыс формалары әртүрлі болу керек: әдеби кітаптарды оқуға үйрету, өнер туындыларымен таныстыру, позитивті формальды емес топтарға кіргізу, жағымсыз дағдыларынан ада ету.

Кәмелетке толмаған құқық бұзушыларға арналған тәрбиелік профилактикалық әсердің дәрежелері:

1. Тәрбиелік профилактикалық әдістердің барлық тәрбие және оқу системасын қолдану: тәрбие-әдістемелік, мәдени-тәрбиелік жұмыстар, жұмыс орналастыру, тұрмыс күйін жақсарту, өндірістік квалификациясын көтеру әртүрлі үйірмелерге қатыстыру ерікті түрде жаз уақытында еңбек спорт лагеріне жіберу.

2. Қиын жасөспірімдерді тәрбиелеу үшін мектептермен кәсіптік училещелерде жұмыс істеу. Бұл жерлерде жеке және топпен жұмыс істеу түрлері қолданылады. Құқықтың, психологиялық, педагогикалық орталық, сенім телефондары.

3. Жасөспірім бұрынғы қоршаған ортасынан жаңа коллективке қосылғанда әсерін тигізетін тәрбиелік-профилактикалық жұмыстар жүргізу.

Жеке профилактикалық әсер құқық бұзушыға қоғамдық белсенділігін арттыру, оның инициативасын көтеру үшін бағытталу керек. Тәрбиелік профилактикалық іс шара кешенді түрде жүргізілуі тиіс. Тек қана тәрбиенің әртүрлілігі тұлғаның дұрыс жолға түсуін өзіне мол әсерін тигізеді.

Өзін - өзі бақылау сұрақтары:

1. 
   Кәмелетке толмаған девиантты мінезділермен әлеуметтік- педагогикалық жұмыс технологиясы қалай жүзеге асады?
   
2. 
   Профилактикалық іс-шаралары қандай?
   
3. 
   Кәмелеттік жасқа толмаған заң бұзушылармен жеке жұмыс жасаудың профилактикалық бағдарламалары қандай?