А. Д. Дінасылов, Э. А. Яхъяев, Е. М. Мажиев

 
 
 
63 
l
кер 
= S
1 
+ S + m + K, 
мұндағы l
кер
 бұрама сұқпаның керекті ұзындығы; 
S
1
 - қосып біріктірілетін бөлшек қалыңдығы; 
S – тығырық биіктігі; 
m - сомын биіктігі; 
K  -  бұрама  сұқпаның  сомынан  асып  тұратын  ұшының  ұзындығы  (K  = 
=(2...3)Р). 
Бұрама  сұқпаның  керекті  ұзындығына  l
кер
  сәйкес  бұрама  сұқпаның  ең 
жуық стандартты ұзындық мәні  l қабылданады. 
Бұрама сұқпалардың шартты белгілеуінде мыналар көрсетіледі: ,,Бұрама 
сұқпа”  сөзі,  жасалу  түрі  (1  жасалу  түрі  жазылмайды),  бұранда  диаметрі,  
бұранда  адымы  (тек  ұсақ  адымды  бұранда  үшін),  бұрама  сұқпа  ұзындығы  l 
және бұрама сұқпалар үшін стандарттар  нөмірі. Мысалы, бұранда диаметрі 20 
мм,  ірі  адымды  2,5  мм,  ұзындығы  120  мм  болатын    бұрама  сұқпаны  былай 
белгілейді - Бұрама сұқпа М20
×
120 ГОСТ 22032-76; дәл сондай ұсақ адымды 
1,5 мм - Бұрама сұқпа М20
×
1,5
×
120 ГОСТ 22032-76; 
Бұрандасы  М20  болатын,  сұқпа  ұшында  ұсақ  адымды,  ұзындығы  1,6d 
тең,  ал  қыспа  ұшында  ірі  адымды,  ұзындығы  32  мм  бұрама  сұқпа  -  Бұрама 
сұқпа М20
×
1,5/2,5
×
32 ГОСТ 22036-76.  
          6.1.3 Бөлшектерді бұрандамамен біріктіру. 
Екі  немесе  одан  да  көп  бөлшекті  бұрандаманың,  сомының  және 
тығырықтың  көмегімен  біріктіруді  бұрандамалы  біріктіру  деп  атайды. 
Бұрандамалы  біріктіруді  орындау  кезінде  біріктірілетін  бөлшектерде  (6.25,а 
суреттегі  1,  2  және  3  позициялар)  бұрандаманың  d  өлшеміне  сәйкес, 
өлшемдері  ГОСТ  11284-75  “Бекіту  бөлшектеріне  арналған  өтпелі  тесіктер” 
бойынша таңдап алынатын, диаметрі D
о
 ішкі беті тегіс цилиндрлік тесіктерді 
алдын-ала  тесіп  алады.  Бөлшектер  тесік  өстері  беттесетіндей  етіп 
құрастырылады.  Бұдан  кейін  бөлшектердің  беттестірілген  тесіктеріне 
бұрандаманы (6.25,б суреттегі 4 позиция) сұғып, оның тесіктен шығып тұрған 
ұшына тығырықты 6 кигізеді де, сонан соң сомынды 5 тірелгенге дейін бұрап 
бекітеді.  Сомынды  бекіту  кезіндегі  керілістің  нәтижесінде  бұрандама  денесі 
созылады.  Бөлшекте  бұрап  тарту  кезіндегі  керілісті  жүктеменің  әсерінен 
бөлшектердің  бір-біріне  қатысты  жылжуына  кедергі  жасайтын  бөлшектер 
арасында үйкеліс күштері пайда болады.  
Бұрандама  диаметрі  әдетте  беріктікке  есептеулер  негізінде  немесе 
конструкциялық  топшылаулар  бойынша  тағайындалады,  ал  керекті  ұзындық 
былай есептеледі 
l
кер
 = S
1
 +S
2
 = S
3
 +s + m + k, 
 
мұндағы S
1
, S
2
, S
3
 - біріктірілетін бөлшектер қалындығы (6.25 сурет); 
                          s – тығырық қалыңдығы; 
      m - сомын биіктігі; 

 
 
 
64 
                          k - бұрандаманың сомыннан шығып тұратын бөлігінің биіктігі, 
ол мына шамада ұсынылады k=(2…3)Р, мұнда Р - бұранда адымы. 
 
Бұрандаманың  керекті  үзындығын  есептеп  шығарғаннан  кейін  оның 
мәнін d диаметріне сәйкес стандартталған мәндер қатарынан таңдайды. 
Бұрандамалар ұзыңдықтарының стандартты (ГОСТ 7798-70) мәндері:  
2, 3, 4, 6, 8, 10, 12, 14, 16, (18), 20, (22), 25, (28), 30, (32), 35, (38), 40, 45, 
50,  55,  60,  65,  70,  75,  80,  (85),  90,  (95),  100,  (105),  110,  (115),  120,  (125),  130, 
140, 150,…, 300. 
 Конструкциясы  таңдап  алынған  соң  және  бөлшектер  өлшемдері 
аңықталғаннан кейін біріктірудің сызбасы (6.25,б сурет) орындалады. Суретте 
тығырық  пен  сомының  көріністерінің  жартысы  мен  олардың  тіліктерінің 
жартысы  біріктіріліп  көрсетілген.  Құрастыру  сызбаларында  тығырықтар  мен 
сомындарды тілінбеген күйінде кескіндейді. 
  Құрастыру 
бірліктерінің  сызбаларында  стандарттар  бойынша 
сомындарды, 
өзге 
де 
бөлшектерді, 
сондай-ақ 
бүкіл 
біріктіруді 
қарапайымдандырып және шартты кескіндеуге рұқсат етіледі. Осылайша, 6.26 
суретте 
бұрандамамен 
біріктірудің 
қарапайымдандырылған 
кескіні 
көрсетілген.  Құрастыру  сызбаларында  біріктіру  бөлшектерін  бұранданың 
сыртқы  диаметрінің  d  шамасына  сәйкес  салыстырмалы  жуықталған 
өлшемдері бойынша карапайымдандырып сызады. 
Қарапайымдандырылған 
кескіннің 
конструктивтік 
кескіннен 
айырмашылығы мынада: 
а) бұранданы сырықтың бүкіл ұзындығында кескіндейді; 
6.26 сурет - Бұрандамамен біріктірудің қарапайымдандырылған кескіні 
 
 

 
 
 
65 
б)  бұрандамамен  бөлшектің  тесігінің  арасындағы  саңылауды 
көрсетпейді; 
в) бұрандаманың бұрандасы бар ұшын,бұрандама басын, сомынды қиық 
жиексіз кескіндейді; 
г)  бұрандама  өсіне  перпендикуляр  жазықтыққа  проекциялау  кезінде 
бұранданың ішкі диаметрін (d
1
 шеңберінің ¾ тең доғаны) кескіндемейді. 
Егер де стандартты біріктіру бөлшектері құрастыру сызбасында бойлай 
тілінетін болса, онда оларды тілінбеген күйінде көрсетеді. 
           6.1.4 Құбырлардың бұрандалы біріктірулері. 
Құбырлардың  бұрандалы  біріктірулері  жылу  энергетикасының, 
жылумен  жабдықтау,  су  жүргізу  мен  газ  жүргізу  жүйелерінде  және  т.б. 
кеңінен  қолданылады.  Құбырлардың  бұрандалы  біріктірулері  фитингілер 
(бұрыштықтар,  үштіктер,  муфталар  және  т.б.)  деп  аталатын  арнайы 
бөлшектердің көмегімен жүзеге асырылады. 
Құбырлардың ұштарына және  фитингілерге құбыр-цилиндрлік бұранда 
ойып салынады.Құбырлар мен фитингілердің өлшемдері біріктірілетін құбыр-
лардың  шартты  өткізуі 
  аңықталады.  Құбырларды  бұрандамен  біріктіру 
үшін  арнайы  қосымша  бөлшектер  қолданылады.  Диаметрлері  бірдей  құбыр-
ларды біріктіру кезінде түзу бұрыштықтар, үштіктер, төрт жақты фитингілер, 
түзу қысқа және ұзын муфталар және т.б. қолданылады (6.27 сурет). 
 
 
 
 
 
Диаметрлері әртүрлі құбырларды біріктіру кезінде өтпелі бұрыштықтар, 
үштіктер,төрт  жақты  фитингілер  және  муфталар  қолданылады.  Құбырларды 
бұрандалы  біріктіру  үшін  арнайы  қосымша  бөлшектер  қолданылады. 
Осылайша 6.28 суретте түзу құбыр жүргізудің қалыптасуын қамтамасыз етуші 
бөлшектер  көрсетілген.  Қума  –  бұл  екі  ұшына  әртүрлі  ұзындықта  бұранда 
ойып  салынған  құбырдың  қысқа  кесіндісі.  Қумалар  ГОСТ  3262-75  бойынша 
су  және  газ  жүргізуші  болат  құбырлардан  жасалынады.  Қуманың  бір 
ұшындағы бұранданың ұзындығы құбырдағы бұранданың қысқа ұзындығына 
а - түзу бұрыштықтар (ГОСТ 8946-75); б - төрт жақты фитингілер (ГОСТ 
8957-75); в - үштіктер (ГОСТ 8948-75); г - түзу муфталар (ГОСТ 8955-81).  
6.27 сурет- Фитингілер 
 
 
а) 
 
б) 
 
в) 
 
г)