Дәрілік түймедақ – Ромашка аптечная

Мал дәрігерлік тәжірибеде шикізаттың тұнбасы бұзаудың, қозының, құлынның ішек, бауыр, асқазан ауруларын емдеу үшін қолданылады.

Дәрілік тұнбаны жасау үшін екі ас қасық гүлді жарты литр ыстық суға салып 10-15 минут тұндырады. Көбірек дайындау керек болған жағдайда бір литр ыстық суға төрт ас қасық кептірілген гүл ұнтағы салынады да, 20-30 минуттан кейін бір қабат дәкемен сүзіледі. Бұзау, қозылардың бір кг салмағына 2-3 мл мөлшерінде есептеліп беріледі. Төлдің ақтышқақ, қантышқақ (диспепсия) ауруларында дәрі тұнбасының берілу мөлшері екі есе көбейтіледі.

Тері ауруларын емдеуге, түрлі жараларды жуып-шаюға; аналық малдың жатырын жууға да болады. Түймедақ дәрілік шөбін антибиотиктермен, химиялық препараттармен бірге қолдану емдеу тиімділігін арттырады.

Азықтық құнарлығы жағынан ебелекке жақын өсімдік теріскен. Бұл екі өсімдіктің азықтық қасиеттерінен басқа оңтүстік аймақтарда құм тоқтататын да қасиеттері бар.

Халық емшілері олардың мадың тәбетін ашатын, асқазан мен ішектердің жұмыстарын жақсартатын қасиеттерін бұрыннан білген, керек кезінде қолданып отырған.

Екпе әшкөк – Кориандр посевной.

Қолданылуы. Малдың асқазан-ішек жұмысын жақсартуға, өт жүргізуге және қақырық түсіруге қолданылады. Әшкөк майы сабын қайнату ісінде де пайдаланылады. Малға беру мөлшері: жылқыға – 10-25 г, ірі қараға - 25-50 г, қой мен ешкіге -5-10 г, тауыққа -0,2-0,5 г. Әдетте ұнтақталған жеміс малдың жемшөбіне қосылып беріледі. Егер ондай мүмкіншілік болмаса, онда тұнба түрінде ішкізіледі.

Емен – Дуб обыкновенный, дуб черешатый.

Қолданылуы. Тұнбасы 1:10 қатынасында жасалады. Ол үшін шикізаттың 50 грамы қайнатылған 500 мл суға 15-20 минут тұндырылып, уылған ауыз қуысын, тістің қызыл еттерін және қабынған жұтқыншақты шаюға пайдаланылады.

Сондай-ақ төлдің іші өткенде, асқазан мен ішектерден қан кеткенде бұзауға -150-200 мл, қозыға -25-50 мл мөлшерінде ішкізіледі. Сақа малға тұнба ішкізу мөлшері: сиырға -300-500 мл, саулыққа -50-100 мл мөлшерінде күніне 3 рет беріледі.

Тері күйігін, сыртқы жараларды емдеу үшін 1:5 қатынасында жасалған тұнбасы қолданылады. Еменнің 20 г қабығы 100 мл суға бұқтырылады. Оны жараға, күйікке жағар алдында вазелинмен немесе солидолмен араластырып барып жақса нәтижесі жақсы болады.

Еркек шөп – Житняк.

Қолданылуы. Жұғымды мал азығы, тез қоңдандырады; асқазан мен ішектердің қызметтерін жақсартады. Арықтаған, көтерем малдың жеміне араластырып береді.

Етжапырақ бадан – Бадан толстолистный.

Қолданылуы. Тамырының судағы тұнбасын қан аралас іші өтетін төлдерге тағайындайды. Төлдердің тышқақ, колибактериоз, қылау сияқты ауруларын фталазол, ксероформ, антибиотиктер және сульфаниламид препараттарымен қосып пайдаланғандағы нәтижесі өте жақсы.

Соңғы жылдары алынған бергмицин препараты етжапырақ бадан шөбі мен фталазол, левомицетиндердің қосылысы. Ол дәрі бұзауға күніне үш рет 2-3 грамнан, қозыға - 0,2-1 грамнан беріледі. Етжапырақ бадан шөбінің судағы тұнбасы 1:10 қатынасында дайындалып, ірі қараға -20-50 мл, қойға -5-15 мл, қозыға -1-3 мл, итке -2-10 мл мөлшеріндк күніне 3 рет ішкізіледі.

Фармацевтикалық тәжірибеде оны болюстарға, быламықтарға, кілегейлі заттарға қосып, дәрінің пішінін келтіргіш зат ретінде пайдаланады.

Шикізаттың ұнтағының дозасы: жылқыларға – 20-100 г, ірі қараға - 25-200 г, қойға – 5-50 г, шошқаға – 5-25 г, итке – 5-10 г, мысыққа – 1-5 г, тауыққа – 0,5-2 г. Тамырдың қайнатпасын 1:10 немесе 1:30 қатынасында дайындайды да, ауыз қуысы арқылы күніне 2-3 рет ішкізеді.

Экстракт, сироп дайындайды. Мукалтин деген таблетка бар. Оның құрамында жалбызтікеннің шөбі болады.

Жүгері – Кукуруза.

Қолданылуы. Жүгері шашақтарының өт және зәр айдайтын қасиеттері бар. Сондықтан бауыр және өт ауруларын емде үшін қолданылады. Сондай-ақ бүйректердің, жүректің қызметтерінің жеткіліксіздігінен пайда болатын ісіктерді қайтару үшін қолданады.

Жүгері шашағының малға берілу мөлшері: жылқыға – 30-60 г, қойға -20-40 г мөлшерінде, тұнба ретінде, күніне 3-4 рет ішкізіледі.

Спирттік тұнба жасау үшін 100-150 грамм кептірілген ұсақ дәрілік шикізат 40* 500 мл этил спиртінде 5-6 күн ашытылады. Дайын тұнба бұзауға -50-60 мл, қозыға -5-10 мл мөлшерінде күніне 3 рет ішкізіледі. Қайнаған судағы тұнбасын ішкі құрылысының қызметі бұзылған малға ішкізуге болады. Жуаның жаңа жұлынып алынған пиязшықтары мен жапырақтарын жараларға таңып қойса, тез жазылады.

Зиренің кепкен жемісін малға беру мөлшері: жылқыға -10-15 г, ірі қараға -25-30 г, қойға -5-10 г. Төлдерге беру мөлшерін екі есе азайтып береді.

Мал дәрігерлік тәжірибеде холиномиметикалық заттармен уланғанда, жылқының асқазаны жіті түрде кеңейгенде, бүйрек, бауыр шаншуында, қан тамырларының түйілуі салдарынан қан айналысы бұзылғанда, көздің түбін зерттеу үшін көз қарашығын үлкейту үшін қолданады.

Платифиллин гидротартрат – ақ түсті ұнтақ, суда жақсы ериді. Ұнтақ, таблетка түрінде, ампулада шығарылады. Малдарға тері астына төмендегідей мөлшерде жібереді: жылқыға – 0,015-0,1 г; ірі қараға - 0,01-0,07 г; ұсақ малдар мен шошқаға – 0,01- 0,04 г; итке – 0,002-0,01 г.

Зығыр – Лен обыкновенный.

Қолданылуы. Бұл өсімдіктен арнайы зығыр майын дайындайды. Ол тамақ өнеркәсібінде және медицинада жиі пайдаланылады. Құрамындағы линамариннің месқарынның, жұмыршақ қарынның, ішектердің жирылып-созылуын реттеп отыратын қасиетіне қарай мал дәрігерлік тәжірибеде ас қорыту жүйесінің ауруларын емдеу үшін қолданады. Дәрілік өсімдіктің бір ерекшелігі ол қатарынан жүрек-қан тамыры жүйесі мен күйіс қайыратын процесске қатынасатын ағзалардың жұмыстарына бірдей әсер етеді.

Зығырдың зәр мен өтті жүргізетін, асқазан сөлінің бөлінуін үдететін қасиеттері бар. Берілу мөлшері құрғақ шөппен есептегенде қой мен ірі қараның 10 кг тірідей салмағына 0,5-0,6 г. Дәрілік шикзаттың тұнбасы да пайдаланылады, улылығы жоқ.

Малға жемшөппен араластырып береді. Тұнбасын 1:10 қатынасында дайындалады. Ол үшін 100 г шикізат қайнаған 1 литр суға тұндырылып, сиырға күніне 3 рет ішкізіледі.

Итжидектің жапырақтарының тұнбасын 1:40 немесе 1:50 қатынасында дайындап, ірі қараға – 20-40 г, жылқыға – 10-30 г, ұсақ малдарға – 5-15 г, шошқаға – 2-10 г, итке – 0,2-1 г мөлшерінде тағайындайды.

Тәжірибеде көбінесе итжидектің құрғақ және қою экстракты қолданылады. Оның ауыз қуысы арқылы берілетін дозасы: жылқыларға – 0,5-4 г, ірі қараға – 1-5 г, ұсақ малдар мен шошқаға – 0,1-9,5 г, итке – 0,02-0,03 г күніне 2-3 рет.

Спирттегі тұнбасын дайындау үшін оның жапырағын 40* спиртте 1:10 қатынасындай етіп алып, тұндырады.

Құрамы итжидектің шикізатынан тұратын арнайы препараттар бар. Оған жататындар: атропин сульфаты, бекарбон, бесалол, бепасал, беллалгин.

Итжидек экстрактысы қосылған асқазан таблеткасы бар. Ол үш түрлі құрамда шығарылады:

1. 
   Итжидектің экстрактысы ( 0,015 г) гексаметилентетраминмен (0,25 г) бірге;
   
2. 
   Итжидектің экстрактысы (0,015 г) натрийдің гидрокарбонаты және фенилсалицилатпен (0,25 грамнан) бірге;
   
3. 
   Итжидектің экстрактысы (0,015 г) фенилсалицилат және висмут нитратының негізімен (0,25 грамнан) бірге.
   

Бұл дәрілік шөппен төл ауруларын емдеуге болмайды.

Шикізаттың тұнбасы 1:10 қатынасында жасалады. Ұнтақталған 100 г шикізат қайнап тұрған 1 литр суға салынып, 15-20 минут тұндырылады да, бұзауға 80-150 мл, құлынға 80-120 мл, қозыға 80-95 мл мөлшерінде күніне 3 рет ішкізіледі.

Осы мақсатпен өсімдіктің спирттік тұнбасы да қолданылады. Ол үшін дайын шикізаттың 50 грамын 70* 200 мл спиртке салып, 7-8 тәулік ашытады. Бұзауға, құлынға бір ас қасық тұнба 100 мл суға араластырылып күніне 3 рет, ал қозыға бір шай қасық тұнба күніне 3 рет ішкізіледі. Оны төлге сүт берерден 30-45 минут бұрын беру керек.

Ірі қара, қой, жылқының азыққа тәбетін ашу, іш кепкенді басу, асқазан мен ішектердің жирылун үдету, іштен және жатырдан қан кеткенді тоқтату үшін ақбас жусан ұнтақталған күйінде жемшөпке қосылып малға төмендегі мөлшерде күніне үш рет беріледі: жылқыға – 10-25 г, ірі қараға – 25-50 г, сақа қойға – 10-15 г, тауыққа – 0,2-0,5 г.

Халық емінде оны асқазан-ішек қабынуларына қарсы, ішектегі құрттарды түсіру үшін, өт айдайтын, несеп жүргізетін, нерв жүйесін тыныштандыратын дәрі ретінде қолданған. Асқазан мен ішек бездерінің жұмысын жақсарту мақсатында оған андыздың тамырын қосып берсе нәтижесі жақсы болады.

Дәрі жылқыға – 15-20 г, ірі қараға – 25-50 г, қойға – 5-10 г, тауыққа – 0,3-0,5 г, итке - 0,5-2,0 г мөлшерінде беріледі. Бұзаулардың диспепсия ауруын болдырмау және емдеу үшін оны басқа шөптермен қосып пайдаланғанның нәтижесі жақсы. Ол үшін кермек жусанның 12 бөлігін мыңжапырақтың 3 бөлігімен араластырып, осы қоспаның 1 шай қасығын қайнатып, суытылған 0,5 литр суға салып, 20-25 мл-ден күніне үш рет ішкізіледі.

Күнбағыс – Подсолнечник однолетний.

Қолданылуы. Тұнба ретінде малдың азыққа тәбетін жақсарту, асқазан мен ішектердің кілегей қабығын жұмсарту, өңешке тұрып қалған азықты жүргізу, асқазанды тазалау үшін қолданылады.

Малға берілу мөлшері: жылқыға – 100-300 мл, ірі қараға – 250-500 мл, қой мен ешкіге – 50-150 мл, тауыққа – 2-5 мл.

Мал терісіндегі күйікті, түрлі жараларды, есекжемді жұмсартуға пайдалануға болады.

Күреңот – Кипрей узколистный, иван-чай.

Қолданылуы. Нерв жүйесін тыныштандыратын, түрлі қабынуларға қарсы әсер ететін қасиеттері бар. Халық емшілері өсімдіктің тұнбасымен асқазан-ішек ауруларын емдеген. Бас ауырғанда шай секілді демдеп ішкізген. Оның тұнбасын жасау үшін қайнатылған жарты литр суға 30 грамм кептірілген жапырақ салып, 20 минут тұндырады.

Бұзауларға, құлындарға 50-100 мл-ден күніне үш рет ішкізіледі.

Шикізаттың тұнбасын 1:40 қатынасында дайындайды. Бұзауға ауыз қуысы арқылы 1-2 ас қасық тұнбаны күніне 3 рет ішкізеді. Жалпы шикізаттың ауыз қуысы арқылы берілу дозасы 0,01-0,05 г/кг.

Өндірісте осы шикізаттан алынатын екі препарат – винкапан және девинкан шығарылады.

Қазтабан – Лапчатка прямостоячая.

Қолданылуы. Шикізаттың илік, қан тоқтататын қасиеттері бар. Оны ауыз қуысы арқылы бергенде ас қорыту жүйесінің бездерінің секрециясы төмендейді. Жараға, кілегей қабыққа әсер етеді. Ас қорыту жүйесінің ағзалары қабынғанда; асқазан, ішек, жатырлардан қан аққанда қолданады.

Брикет ретінде мал азығына қосып ірі қараға және жылқыға – 20-40 г, ұсақ малдар мен шошқаға – 5-15 г, торай, қозы және итке – 1-3 г күніне 3 рет береді.

Қайнатпасын дайындау үшін бір брикеттің 2 бөлігін 1 стакан қайнаған суға салып, 30 минут қайнатады да, сүзіп алады.

Сырттай жараларға, күйіктерге, ылғалды экземаға, ауыз қуысының кілегей қабығына жағу, оларды жуу және копресс қою үшін қайнатпа 1:40 қатынасында дайындалады.

Қайыңның ағашынан алынатын белсендендірілген көмір – карболен. Оны таблетка, гранул түрлерінде шығарады. Ауыз қуысы арқылы ауыр металлдармен, алкалоидтармен уланғанда қолданады.

Ересек қайыңның діңгегінде чага саңырауқұлағы өседі. Оны күзде жинап алып, бөлшектеп, пеште немесе духовкада кептіреді. Одан 1:5 қатынасында тұнба дайындап диспепсиямен ауырған бұзауларға ішкізеді. Бұл препаратты ойық жарада, асқазан, өкпе ауруларында да қолдануға болады.

Қамыс – Тростник.

Қолданылуы. Малдың асқазан-ішек жұмыстарын жақсарту, тәбетін арттыру үшін қолданады. Малға турап, майдалап жемге араластырып береді.

Көл, өзен жағалауларында қамысқа ұқсас құрақ деген шөп өседі. Олардың айырмашылығы құрақ астық тұқымдасына, ал камыс қияқтар тұқымдасына жатады.

Тамыр –түйнегінің жаңадан алынған сөлі жас бұзаулардың өкпесі қабынғанда антибиотиктермен араластырып ішкізіледі. Оның зәр айдайтын да қасиеті бар.

Спирттік тұнбасын жасау үшін шикізаттың екі ас қасығы 40* 200 мл спиртке қосылып, 7-8 күн тұндырылады. Осы тұнба бұзауға 10-20 мл мөлшерінде күніне 3 рет ішкізіледі. Судағы тұнбасы тез бұзылатындықтан оны тек қолданар алдында ғана дайындайды.

Шикізаттың тұнбасын немесе қайнатпасын дайындау үшін 20 г шикізат қайнаған 500 мл суға 20 минут бұқтырылып, дәкемен сүзіледі де жас бұзауға 200-300 мл- ден күніне үш рет ішкізіледі.

Ішектің қабынуына қарсы қожақаттың екі бөлігі мен қырмызы гүлдің бір бөлігін араластырып, ауырған малға ішкізеді. Қайнаған 1 литр суға 15-20 грамм қоспа шөбі салынып, 20 минут тұндырылады. Жас бұзауға 200-300 мл- ден күніне үш рет ішкізіледі.

Мал дәрігерлік тәжірибеде витаминдік азық ретінде төлдердің жемшөбіне араластырылып беріледі. 1 кг жемге 40-50 г ұнтақталған жапырақ немесе оның жемісі араластырылып беріледі.

Өсімдіктің аналық гүл шоғырының 15 грамын қайнап тұрған жарты литр суға салып, 25-30 минут тұндырады. Тірідей салмағы 40-50 кг бұзауға 10-15 мл-ден күніне 3 рет ішкізіледі.

Спирттік тұнбасын жасау үшін 20 г гүл шоғырын 70* 100 мл спиртке салып, 10 тәулік бойы ашытады. 40 кг салмағы бар бұзауға күніне 3 рет 40 тамшы спирт тұнбасы ішкізіледі. Қозы мен құлынның бір килограмм салмағына бір тамшыдан есептеліп беріледі.

Құлмақтың улы болуына байланысты оның малға ішкізу мөлшерін дұрыс есептеп, сақтықпен қолданған жөн.

Өсімдіктің тұнбасы 1:40 қатынасында жасалады. Құрғақ шикізаттың берілу мөлшері: түйеге – 50-70 г, ірі қара мен жылқыға – 20-50 г, қойға – 5-10 г, бұзауға – 15-20 г, қозыға – 2-5 г.

Жалпы қылша өскен жайылымға күз бен қыста қой мен түйе жайылады. Ал көктемде, жазда қылшаны ешқандай мал жемейді.

Мойыл – Черемуха обыкновенная.

Қолданылуы. Іштің өтуін тоқтату, мойыл гүлінің тұнбасын малдың көз ауруларын емдеу, шыбын-шіркей, зиянкестерді қыру үшін қолданылады.

Тұнбасын дайындау үшін бір литр қайнаған суға 100 г ұнтақталған жеміс салынып, 20-30 минут тұндырылады. Тірі салмағы 50 кг бұзауға 50 мл дәрі тұнбасы күніне 2-3 рет сүт берерден 30 минут бұрын ішкізіледі.

Көз ауруын емдеу үшін бір шай қасық гүлді 250 мл қайнаған суға 8 тұндырады. Оны дәкемен сүзеді де, малдың көзіне бүркеді.

Зиянкестерді қыру үшін ағаш қабығының тұнбасы қолданылады. Ол үшін ағаш қабығының 100 грамы 5 литр суға ерітіліп, шыбын-шіркей мол жерге шашылады.

Тұнбасын дайындау үшін бір шай қасық шикізат бір стакан қайнаған суда тұндырылады да, сиырға – 20 г, қой мен ешкіге – 1-2 г мөлшерінде ішкізіледі.

Шикізаттан тұнба жасау үшін 15-20 г тамырды ұнтақтап, 250 мл суға тұндырады да, іші өтіп тұрған төлге күніне 3 рет ішкізіледі. Өсімдіктің ұнтағын себу арқылы аққан қанды тоқтатуға болады. Дәрі тұнбасын қалыптан тыс көп ішкізгенде малдың орталық нерв жүйесі қозып, тынышсыздануы мүмкін.