19
ХҚЕС (IAS)
©
IFRS Foundation
11
сақтандыру жарналарының төлемдері жарналары белгіленген сыйақы жоспары бойынша төлемдерге
бара-бар емес. Осыдан келіп, ұйым:
(а)
жоспар активі ретінде белгілі бір талаптарды қанағаттандыратын сақтандыру полисін
таниды (8-тарауды қараңыз); және
(b)
өтемақы алу құқығы ретінде басқа да сақтандыру полистерін таниды (егер олар 116-тарауда
жазылған талаптарды қанағаттандырған жағдайда).
49
Сақтандыру полисі белгілі бір жоспарға қатысушының атына немесе жоспарға қатысушылар тобына
жазылған кезде және ұйымның полис бойынша қандай да болмасын шығынның орнын жабуға қандай
да болмасын заңды немесе жүктелген міндеттемесі болмаса, ол қызметкерлерге сыйақы төлеу
жөнінде міндеттеме атқармайды, сақтандырушы сыйақы төлеу бойынша жауапкершілікті жалғыз
атқарады. Мұндай шарттар бойынша белгіленген сақтандыру шарттарын төлеу негізінде осы
міндеттемені орындау мақсатында капитал салу ретінде емес, қызметкерлерге сыйақы төлеу
бойынша міндеттемені орындау ретінде қаралуға тиіс. Нәтижесінде ұйымда бұдан былай активтер де,
міндеттеме де болмайды. Осылайша, ұйым мұндай төлемдерді белгіленген жарналары бар жоспар
ретінде есепке алады.
Еңбек қызметінің аяқталуына байланысты төленетін сыйақы:
белгіленген жарналары бар жоспарлар
50
Белгіленген жарналары бар жоспарды есепке алу өте қарапайым, өйткені есеп беретін ұйымның
міндеттемесі әрбір кезең үшін осы кезеңдегі жарналардың мөлшерінде айқындалады. Осыған орай
міндеттемелерді немесе шығыстарды бағалау үшін актуарлық жол берулер талап етілмейді және
ұйымның ешқандай актуарлық пайда немесе шығынды алу мүмкіндігі болмайды. Оған қоса
міндеттемелер, қызметкерлер тиісті қызмет көрсеткен кезең аяқталғаннан кейін он екі айдың ішінде
толық көлемде орындауға жатпайтын жағдайларды қоспағанда, дисконтталмаған негізде бағаланады.
Тану және бағалау
51
Егер қызметкер кезең ішінде ұйымға қызмет көрсетсе, ұйым осы қызметтердің орнына
жарналары белгіленген сыйақы жоспарына төленуге тиісті жарналарды тануға тиіс:
(а)
бұрын төленген барлық жарналарды шегере отырып, міндеттеме ретінде (есептелген
шығыс). Егер бұрын төленген жарналардың сомасы есепті күнге дейін көрсетілген
қызметтер үшін есептелетін жарналардың шамасынан асып кетсе, ұйым мұндай асып
кетуді аванстық төлем, мысалы, болашақта жасалатын төлемдерді қысқартуға немесе
ақша қаражатын қайтаруға соқтыратындай шамада актив (аванстық шығыс) ретінде
тануға тиіс.
(b)
басқа ХҚЕС (IFRS) талап ететін немесе активтердің өзіндік құнына қосуға рұқсат
ететін сыйақы сомасын қоспағанда, шығыс ретінде (мысалы, 2 ХҚЕС (IAS) және 16
ХҚЕС (IAS) қараңыз).
52
Жарналары белгіленген жоспарға қызметкер тиісті қызмет көрсеткен кезең аяқталғаннан
кейін он екі айдың ішінде толық көлемде жарна төлеуге жатпаса, олар 83--тарауда көрсетілген
дисконт мөлшерлемесін қолдана отырып, дисконтталуға тиіс.
Ақпаратты айқындау
53
Ұйым жарналары белгіленген сыйақы жоспарларына қатысты шығыстар ретінде танылған
сомалар туралы ақпаратты айқындауға тиіс.
54
Ұйым 24 ХҚЕС (IAS) талап еткен кезде негізгі басқару қызметкерінің пайдасына жарналары
белгіленген сыйақы жоспарына жарналар туралы ақпаратты ашады.
Еңбек қызметінің аяқталуына байланысты төленетін сыйақы:
төлемдері белгіленген жоспарлар
55
Төлемдер белгіленген жоспарларды есепке алу барынша күрделі, себебі міндеттемелер мен
шығыстарды бағалау үшін актуарлық жол берулер талап етіледі, және актуарлық пайдалар немесе
шығындар алу мүмкіндігі болады. Бұған қоса, қызметкер тиісті қызметті көрсеткен кезең
19
ХҚЕС (IAS)
12
©
IFRS Foundation
аяқталғаннан кейін көп жылдар өткен соң орындалуы мүмкін болғандықтан, міндеттемелер
дисконтталған негізде бағаланады.
Тану және бағалау
56
Төлемдер белгіленген сыйақы жоспары қаржыландырылмаған немесе жартылай не толық
қаржыландырылған болуы мүмкін, бұл ретте жарналарды ұйым да, сонымен қатар қызметкерлер де
ұйымнан заңды түрде тәуелсіз, қызметкерлерге сыйақы төленетін ұйымға немесе қорға толық
көлемде немесе сол сияқты ішінара төлеуі мүмкін. Олардың мерзімі басталған кезде
қаржыландырылған сыйақы төлемдерін жүзеге асыру қордың инвестициялық қызметінің қаржылық
жағдай және нәтижелеріне ғана емес, ұйымның қор активтеріндегі кез келген тапшылықтың оның
толтыру қабілетінеде байланысты болады. Осылайша, ұйым іс жүзінде жоспарға байланысты
актуарлық немесе инвестициялық тәуекелдіктерді өзіне қабылдайды. Соның салдарынан төлемдері
белгіленген сыйақы жоспарына қатысты танылған шығыстардың көлемі осы кезеңдегі жарналардың
сомасына бара-бар болмауы мүмкін.
57
Ұйымның төлемдері белгіленген сыйақы жоспарының есебін жүргізу мынадай кезектілікпен жүзеге
асырылуы мүмкін:
(а)
дефицит немесе артылуды анықтау. Бұған келесілер кіреді:
(і)
актуарлық есептеулер әдісін пайдалана отырып, ағымдағы және өткен кезеңдерде
қызметкерлер көрсеткен қызметтер үшін қызметкерлерге есептелетін төлем
сомасын сенімді бағалау қажет (67-79-тарауларды қараңыз). Бұл үшін ұйым
ағымдағы және өткен кезеңдер үшін есептелген төлемдердің мөлшерін айқындауы
тиіс (70-74-тарауларды қараңыз) және сыйақы төлеуге арналған шығындар
шамасына ықпал ететін демографиялық тұрақсыздық (қызметкерлердің
тұрақсыздығы және қайтыс болу сияқты) және қаржы тұрақсыздығына
(болашақтағы жалақының көтерілуі, медициналық қызмет көрсету шығындары)
қатысты бағалаулар жүргізу (актуарлық жол берулер) (75-98 -тарауларды қараңыз);
(іі)
белгіленген сыйақы міндеттемесін және ағымдағы көрсетілген қызметтің құнын
анықтау үшін сыйақыны дисконттау (67–69 және 83–86 -тарауларын қараңыз);
(ііі)
белгіленген сыйақы жоспарының ағымдағы құнынан кез келген актив жоспарының
әділ құнын (113–115 -тарауларын қараңыз) шегеру.
(b)
таза анықталған сыйақы міндеттемесінің (актив) сомасын (а)-анықталған белгіленген таза
сыйақы активін активтің жоғары деңгейіне шектеу әсеріне үйлестірілген дефицит немесе
артылу сомасы ретінде анықтау (64-тарауды қараңыз).
(c)
пайда немесе залал арқылы танылу үшін сомаларды анықтау:
(і)
ағымдағы қызмет көрсету құны (70–74 -тараударын қараңыз);
(іі)
бұрынғы көрсетілген кез келген қызметтің құны мен реттеудегі пайда немесе залал
(99–
112 тарауларын қараңыз);
(ііі)
белгіленген таза сыйақы міндеттемесінің таза пайызы (123–126 тарауларын
қараңыз).
(d)
басқа жиынтық табыста танылу үшін белгіленген таза сыйақы міндеттемелерінің (актив)
қайта бағалау келесіден тұрады:
(і)
актуарлық пайдалар мен шығындар (128 және 129–тарауларды қараңыз);
(іі)
белгіленген таза сыйақы міндеттемелеріне (актив) (130-тарауды қараңыз) қосылған
таза пайыздың сомасын алғандағы активтер жоспарының қайтарылымы; және
(ііі)
белгіленген таза сыйақы міндеттемелеріне (актив) (64-тарауды қараңыз) қосылған
таза пайыздың сомасын алғандағы активтердің жоғары деңгейінің әсеріндегі кез
келген өзгерістер.
Ұйымның төлемдері белгіленген бірнеше сыйақы жоспары болған кезде ол әрбір
қолданылатын жоспар үшін осы рәсімді бөлек пайдаланады.
58
Ұйым қаржылық есептілікте танылған қажетті жиіліктегі белгіленген таза сыйақы
міндеттемесінің (актив) есептік кезеңнің соңындағы мерзімде анықталатын сомадан маңызды
түрде ажыратылмайтынын анықтау қажет.
59
Бұл Стандарт ұйымды еңбек қызметін аяқтағаннан кейін берілетін сыйақы міндеттемелерін өлшеуде
сапалы актуариді өолдануды қажет етеді, бірақ талап етпейді. Тәжірибелік мақсат үшін, кәсіпорын
