19-шы Халықаралық Қаржылық Есептіліктің Стандарты (ias 19) Қызметкерлерге берілетін сыйақылар

19 

ХҚЕС (IAS) 

 

©

 IFRS Foundation 

29

 

 

Басқа ХҚЕС (IFRS) ақпаратты айқындап көрсету талаптары 

151 

24 ХҚЕС (IAS) стандартымен талап етілген кезде ұйым мыналарға: 

(а)  

еңбек  қызметі  аяқталғаннан  кейін  сыйақы  жоспарлары  бойынша  байланысты  жақтармен 

операцияларға; және  

(b)  

ұйымда шешуші позицияны алатын жүргізуші ұсынған еңбек қызметінің аяқталуы бойынша 

сыйақыларға қатысты ақпаратты ашады. 

152 

37  ХҚЕС  (IАS)  стандартымен  талап  етілген  жағдайларда  ұйым  еңбек  қызметі  аяқталғаннан  кейін 

сыйақы  беру  міндеттілігіне  байланысты  туындайтын  шартты  міндеттемелерге  қатысты  ақпаратты 

ашады. 

Қызметкерлерге төленетін басқа ұзақ мерзімді сыйақылар

 

153 

 

Қызметкерлерге  төленетін  басқа  ұзақ  мерзімді  сыйақыларға  егер  есептік  кезең  аяқталғаннан  кейін 

қызметкер  осыған  байланысты  қызмет  көрсететін  он  екі  ай  ішінде  толығымен  төленетін  болса, 

төмендегідей сыйақылар жатады: 

(а) 

жұмыс  өтілі  үлкен  қызметкерлер  үшін  ақы  төленетін  демалыс  немесе  шығармашылық 

демалыс сияқты ұзақ мерзімді ақылы демалыстар; 

(b) 

еңбек сіңірген жылдары үшін мерейтой немесе басқа да сыйақылар; 

(с) 

еңбекке жарамсыздығы үшін ұзақ мерзімге берілетін жәрдемақылар; 

(d) 

табысқа және сыйлықақыларға қатысу; және 

(е) 

мерзімі кейінге қалдырылған сыйақы. 

154 

 

Қызметкердің еңбек қызметі аяқталғаннан кейінгі сыйақыны бағалау сияқты әдетте сол өзге де ұзақ 

мерзімді сыйақысын  бағалау белгісіздік дәрежесінде расталмаған. Осы себептерге байланысты осы 

Стандарт  өзге  де  ұзақ  мерзімді  сыйақыларды  есепке  алудың  оңайлатылған  әдісін  қолдануды  талап 

етеді.  Қызметкерлердің  қызметі  аяқталғаннан  кейінгі  төленетін  есепке  қарағанда,  бұл  әдіс  басқа 

жиынтық табыста қайта есептеуді танымға алмайды.  

Тану және бағалау 

155 

 

Артылуды  немесе  қызметкердің  ұзақ  мерзімді  сыйақы  жоспарының  дефицитін  тану  немесе 

бағалау кезінде 56–98 және 113–115 -тарауларын қолдануы тиіс. Ұйым 116–119 -тарауларын кез 

келген өтеу құқығын тану және бағалау кезінде қолдануы тиіс.  

156 

 

Ұйым  өзге  де  ұзақ  мерзімді  сыйақыларға  қатысты  шығыс  немесе  табыс  ретінде  төменде 

көрсетілген баптардың жиынтық таза шамасын тануға тиіс, басқа ХҚЕС (IFRS)  талап ететін 

немесе мына активтің өзіндік құнын қамтуға рұқсат ететін басқа баптарды қоспағанда: 

(а) 

ағымдағы қызметтердің құны (66–112 -тарауларын қараңыз); 

(b) 

белгіленген  таза  міндеттеменің  (актив)  төлеміндегі  таза  пайыздық  табыс  (123–126  -

тарауларын қараңыз); және  

(с) 

белгіленген  таза  сыйақы  міндеттемесінің  (актив)  қайта  бағалануы;  (127–130  -

тарауларын қараңыз)  

157 

 

Қызметкерлерге  өзге  де  ұзақ  мерзімді  сыйақылардың  нысандарының  бірі  ұзақ  мерзімге  еңбекке 

жарамсыздығы бойынша жәрдемақы болып табылады.  Егер жәрдемақының мөлшері еңбек өтілінің 

ұзақтығына тәуелді болса, міндеттеме қызмет көрсету сәтінде туындайды. Осы міндеттемені бағалау 

төлемді  жүзеге  асыру  талап  етілетіндігі  және  төлем  жасалатын  уақыт  мерзімі  ықтималдығын 

көрсетеді.  Егер  кез  келген  еңбекке  жарамсыз  тұлғалар  үшін,  еңбек  өтіліне  қарамастан,  сыйақы 

деңгейі  бірдей  болса,  осы  сыйақыларды  төлеуге  жұмсауға  күтілетін  шығын  ұзақ  мерзімге  еңбекке 

жарамсыздығын тудырған оқиға болған кезде танылады. 

Ақпаратты айқындап көрсету 

158 

 

Осы  Стандарт  қызметкерлерге  өзге  де  ұзақ  мерзімді  сыйақыларға  қатысты  ақпаратты  айқындауға 

нақты  талаптарды  белгілемейтініне  қарамастан,  басқа  ХҚЕС  (IFRS)  осындай  талап  қоюы  мүмкін. 

Мысалы,  24  ХҚЕС  (IАS)  ұйымның  басқарушы  қызметкерлері  үшін  ақпаратты  айқындап  көрсетуді 

19 

ХҚЕС (IAS)

 

30 

©

 IFRS Foundation 

талап  етеді.  1  ХҚЕС  (IAS)  қызметкерлерге  төленетін  сыйақы  шығындары  туралы  ақпаратты 

айқындап көрсетуді талап етеді.  

Жұмыстан шыққандағы жәрдемақылар 

159 

Осы  Стандарт  жұмыстан  шығу  жәрдемақыларын  қызметкерлерге  берілетін  басқа  сыйақылардан 

бөлек  қарастырады,  себебі  осы  жағдайда  міндеттемелердің  жұмыстан  шығу  себебі  қызметкер 

қызметінің  жалғасуы  емес,  аяқталуы  болып  табылады.  Жұмыстан  щыққандағы  жәрдемақылар 

ұйымның қызметкерді жұмыстан шығару шешімі немесе қызметкердің жұмыстан шығудың орнына 

жұмыстан шығу жәрдемақысын алудың нәтижесі.  

160 

Жұмыстан  шыққандағы  жәрдемақылар  қызметкер  өз  қалауымен  жқмыстан  шыққан  кезде  немесе 

қызмет  аяқаталып  зейнеткерлікке  шыққанда  берілмейді,  себебі,  бұл  қызмет  аяқталғаннан  кейінгі 

сыйақыларға  жатады.  Кейбір  ұйымдар  қызметкерді  өз  қалауы  бойынша  жұмыстан  шығарған  кезде 

сыйақының  неғұрлым  төмен  деңгейін  қамтамасыз  етеді  (негізі  бұл  сыйақы  еңбек  қызметі 

аяқталғаннан  кейін)  ұйымның  талабы  бойынша  еріксіз  түрде  төленуге  жатады.  Өз  еркімен  емес 

жұмыстан босатылу кезіндегі төленетін қосымша сыйақылар шығу жәрдемақысы деп аталады. 

161 

Қызметкерге  төленетін  сыйақының  түрі  оның  қызмет  көрсетуге  айырбасталғанын  немесе 

қызметкердің  жұмыстан  шығуының  орнына  ұсынылғанын  анықтамайды.  Шығу  жәрдемақысы 

біржолғы төлемдердің үлгі мысалы бола алады және мыналарды қамтиды:  

(а) 

еңбек  қызметі  аяқталғаннан  кейін  сыйақы  алу  немесе  басқа  да  төлемдер,  немесе  сыйақы 

жоспары арқылы тікелей емес не тікелей. 

(b) 

арнайы  белгіленген  кезең  аяқталғанға  дейін  жалақы  төлеу,  егер  қызметкер  бұдан  әрі 

ұйымның экономикалық пайда алуын қамтамасыз ететін қызмет көрсетпесе.  

162 

Қызмет көрсетуге айырбасталатын жәрдемақы көрсеткіші келесілерді қамтиды: 

(а) 

сыйақы мөлшері болашақта көрсетілетін қызметке байланысты (болашақ қызмет көрсетілсе, 

ұлғаятын сыйақыны қосқанда). 

(b) 

қызметкерлердің сыйақы жоспарының шартына сәйкес сыйақы төленсе. 

163 

Қызметті тоқтатудың кейбір сыйақылары қызметкерлердің сыйақы жоспарына сәйкес төленеді. Басқа 

мысал ретінде, егер ұйым бір қысқа мерзімнен асатын кезең үшін сыйақы ұсынысын жасаса немесе 

ұсыныс  пен  іс  жүзіндегі  жұмыстан  шығу  мерзімінің  арасында  қысқа  мерзімнен  көп  уақыт  болса, 

ұйым  жаңа  сыйақы  жоспарын  қарастырады  және  оның  жұмыстан  шыққандағы  сыйақы  немесе 

қызметті аяқтаумен байланысты сыйақы екендігін анықтайды. Егер қызметкердің жқмыстан шығуы 

ұйымның  қызметкерді  жұмыстан  босату  шешімі  мен  болашақ  көрсетілетін  қызметпен  байланысты 

болмаса,  осы  екеуінен  туындайтын  шешімнің  нәтижесінде  қызметкердің  сыйақы  жоспарының 

талаптарына сәйкес төленетін сыйақы - жұмыстан шыққандағы сыйақы болып табылады. 

 

164 

Қызметкерлерге  кейбір  сыйақы  олардың  жұмыстан  босатылу  себебіне  қарамастан  төленуі  тиіс. 

Сыйақының  осындай  түрі  белгіленген  (кепілдік  берілген  сыйақы  алу  талаптарының  орындалуына, 

сондай-ақ қызметтің ең аз ұзақтығына байланысты), бірақ оларды төлеу уақыты белгіленбеген болып 

қалады. Алайда кейбір елдерде осындай сыйақылар келісімшарттың немесе өтемақының қолданылуы 

тоқтатылған  жағдайда  зиянды  өтеу  кепілдігі  деп  аталады,  олар  еңбек  қызметі  аяқталғаннан  кейін 

сыйақыға  жатады,  жұмыстан  шығу  жәрдемақысы  деп  аталмайды,  сондықтан  ұйым  олардың 

сыйақысын еңбек қызметінің аяқталуына орай есептеуге тиіс. 

 

Тану 

165 

Ұйымның қызметті аяқтаумен байланысты міндеттеме мен шығынды келесі мерзімнен бұрын 

тануы тиіс:  

(a) 

ұйым ұсынылған сыйақыларды қайтара алмағанда; және 

(b) 

ұйым  37  ХҚЕС  (IAS)  саласында  қайта  құрылымдау  шығындарын  танығанда  және 

қызметті аяқтаумен байланысты сыйақыларды қосқанда. 

166 

Қызметкердің  қызметті  аяқтаудың  орнына  сыйақы  алу  шешімінің  нәтижесі  болып  табылатын 

қызметті  аяқтау  сыйақысы  төлемдері  ұйым  қызметті  аяқтау  ұсынысын  келесі  мерзімнен  бқрын 

қайтара алмайды: 

(а) 

қызметкер ұсынысты қабылдағанда; және 

19 

ХҚЕС (IAS) 

 

©

 IFRS Foundation 

31

 

(b) 

ұйымның  ұсынысты  қайтару  шектеуін  (мысалы,  заңнамалық,  реттеуші  немесе 

келісімшарттық талаптар мен басқа да шектеулер) жою күшіне енгенде. 

 

167 

Ұйымның  қызметкерлерді  жұмыстан  босату  шешімінің  нәтижесі  болып  табылатын  қызметті 

аяқтаумен  байланысты  төленуге  тиіс  сыйақылар  үшін  ұйым  келесі  талаптарға  сай  келетін  жоспар 

хабарланған қызметкерлерге ұсынысты қайтара алмайды:  

(а) 

Жоспарды  аяқтауға  тиісті  әрекеттер  жоспарға  маңызды  өзгерістер  енгізу  мүмкін  емес  деп 

болжанғанда. 

(b) 

Жоспар бойынша жқмыстан шығуы тиіс қызметкерлердің саны, атқаратын қызметінің түрі, 

орналасқан  орны  (бірақ,  ұйымның  әрбір  жеке  қызметкер  үшін  анықтауы  тиісті  емес)  және 

күтілетін қызметті аяқтау күні анықталғанда.  

(с) 

Жоспар  бойынша  қызметкер  қызметті  аяқтаған  уақытта  нақтыланған  алуға  тиісті  сыйақы 

түрі мен сомасы анықталғанда.  

168 

Ұйым қызметті босатумен байланысты сыйақыларды анықтағанда жоспарға өзгерістер енгізу немесе 

қызметкерлердің басқа сыйақыларын қысқарту жоспарын қарастыру өажет (103-тарауды қараңыз). 

 

Бағалау 

169

 

Ұйым  жұмыстан  шыққандағы  жәрдемақыны  алғашқы  тану  кезінде  өлшеуі  тиіс,  және 

жұмыстан  шыққандағы  жәрдемақы  қызметті  тоқтатудан  кейін берілетін  сыйақыдан  жоғары 

болатын  ерекшеліктерін  есекере  отырып  өлшеуі  және  тиісті  өзгерістерді  есепке  алуы  тиіс, 

осындай  жағдай  орын  алса,  қызметті  тоқтатудын  кейін  берілетін  сыйақыны  қолдануы  тиіс. 

Басқа жағдайда:

 

(a) 

егер қызметті аяқтаумен байланысты сыйақылар есептік кезең аяқталғаннан кейін он 

екі айдан бұрын сыйақылар танылып, төленетін болса, ұйым қызметкерлердің қысқа 

мерзімді талаптарын қолдануы тиіс. 

(b) 

егер қызметті аяқтаумен байланысты сыйақылар есептік кезең аяқталғаннан кейін он 

екі  айдан  кейін  сыйақылар  танылып,  төленеді  деп  күтілетін  болса,  ұйым 

қызметкерлердің ұзақ мерзімді талаптарын қолдануы тиіс. 

170 

Демалыс жәрдемақылары қызмет көрсетуге айырбас ретінде қарастырылмайтындықтан, сыйақының 

қызмет көрсету мерзіміне қатысты қасиетін көрсететін 70-74 -тараулары маңызды емес.  

 

159–170 -

тарауларын түсіндіретін мысал  

Алғышарт 

Жуырдағы сатып алудың нәтижесінде, ұйым он ай ішінде фабриканы жабуды және 

қызметкерлерді жұмысқа алуды тоқтатуды жоспарлап отыр, Ұйым кейбір қызметкерлердің 

келісімшарттарын толығымен аяқтау үшін, қызметті тоқтату жоспарын келесідей дариялайды. 

Қызметті жалғастыратын және қалатын қызметкер фабриканың жабылуына 30,000АБ тең ақша 

қаражатын алады. Фабриканың жабылуына дейін қызметті тоқтататын қызметкер 10,000АБ 

алады. 

Фабрикада 120 қызметкер бар. Жоспарды жариялаудан уақытында фабриканы жабудан бұрын 

20 қызметкер жұмыстан шығады деп күтіледі. Сондықтан, жоспар бойынша жалпы төленуге 

тиісті 3,200,000АБ (яғни, 20 × 10,000АБ + 100 × 30,000АБ). 160-тараудың талабы бойынша, 

ұйым қызметкердің жұмыстан шығу орнына берілетін сыйақыны еңбек қызметін аяқтау кезінде 

берілетін сыйақы ретінде және қызмет көрсету үшін берілетін сыйақыны қысқа мерзімді 

сыйақы ретінде қарастырады.  

Еңбек қызметін аяқтаудан кейін берілетін сыйақы 

Еңбек қызметін тоқтатуға айырбас ретінде 10,000АБ артықшылық беріледі. Бұл сома ұйымның 

қызметкерге еңбек қызметін тоқтату немесе қвзмет көрсетуді жалғастыру, не фабриканың 

жабылуының алдында қызметті тоқтатса, төлеуі міндетті сома. Қызметкерлер фабриканың 

жабылуына дейін қызметті тоқтата алуына қарамастан, қызметкерлерді жұмыстан босату 

жқмыс берушінің шешімінің нітижесі (яғни, барлық қызметкерлер фабриканың жабылуы 

алдында қызметті босатады). Сондықтан, ұйым 200,000АБ (яғни, 120 × 10,000АБ) міндеттемесін 

қызметкерлердің сыйақы жоспарына сәйкес ерте мерзімде қарастырылған фабриканың 

жабылуына байланысты қайта құрылымдау шығындарын есепке ала отырып ұсынған сома.  

19 

ХҚЕС (IAS)

 

32 

©

 IFRS Foundation 

159–170 -

тарауларын түсіндіретін мысал  

Қызметке айырбасталу мүмкіндігі бар артықшылықтар 

Егер қызметкерлер толық он ай ішінде сол кезеңде көрсетілетін қызметке айырбасталатын 

қызметкен қызмет үшін қосымша артықшылық. Ұйым осы артықшылықты қызметкерлерге 

берілетінқысқа мерзімді сыйақы ретінде есептейді, себебі, есептік кезеңнің аяқталуынан кейін 

он екі ай ішінде реттеледі деп болжанады. Бұл мысалды дисконттау қажет етілмейді, 200,000АБ 

(

яғни, 2,000,000АБ ÷ 10) сондықтан, шығын 200,000АБ (яғни, 2,000,000АБ ÷ 10) он айлық 

пайдалану мерзімінің әр айында міндеттеменің баланстық құнының өсуімен танылады.  

Ақпаратты айқындап көрсету 

171  

Осы  Стандарт  қызметкерлерге  өзге  де  ұзақ  мерзімді  сыйақыларға  қатысты  ақпаратты  айқындауға 

нақты  талаптарды  белгілемейтініне  қарамастан,  басқа  ХҚЕС  (IFRS),  мысалы,  мұндай  сыйақы 

нәтижесінен туындаған шығыстар матриалды сыйақы болып табылса, 1 ХҚЕС (IAS) сәйкес оларды 

солай  айқындап  көрсету  талап  етіледі.  24  ХҚЕС  (IАS)  Байланысты  Тараптар  Туралы  Ақпаратты 

Айқындап  Көрсетуде  талап  етілген  кезде  ұйым  негізгі  басқару  қызметкерлеріне  басқа  да  ұзақ 

мерзімді сыйақылар туралы ақпаратты ашады. 

 

Күшіне ену күні 

1 7 2  

Ұйым  осы  Стандартты  2013  жылдың  1-қаңтарынан  басталатын  есептіліктер  үшін  қолдануы  тиіс. 

Стандартты  мерзімінен  бұрын  қолдануға  қолдау  көрсетіледі.  Егер  Стандарт  мерзімінен  бұрын 

қолданылатын болса, осы жайтты айқындап көрсетуі тиіс.  

173 

Ұйым  осы  Стандартты  8  ХҚЕС  (IAS)  Есептілік  Саясаты,  Есептіліктегі  өзгерістер  мен 

Қателіктерге сәйкес, келесі баптарды көрсетілген баптарды қолданысқа алмай:  

(a) 

ұйым  осы  Стндарттың  баланстық  құнға  бастапқы  қолданыс  кезінде  қосылған  активтердің 

құнын  сыйақылардың  өтеу  сомасына  сәйкес  өзгертпеуі  мүмкін.  Алғашқы  қолдану  мерзімі 

бірінші  қаржы  есептілігін  ұсынудың  және  Стандартты  алғаш  қолданудың  ең  ерте  мерзімі 

болып табылады. 

(b) 

2014 

жылдың  1  қаңтарынан  бұрын  басталатын  кезең  үшін,  белгіленген  сыйақы 

міндеттемелері  туралы  145-тарауда  талап  етілетін  айқындап  көрсетуге  арналған 

салыстырмалы ақпаратты ұсынуы қажет емес.  

174 

2011  жылдың  мамыр  айында  шығарылған  13  ХҚЕС  (IFRS), 8 -тараудағы  әділ  құнның  анықтамасы 

және 113 тараулар өзгертілді. Осы өзгерістер 13 ХҚЕС (IFRS) қолданылған  уақытта пайдаланылуы 

тиіс.  

175 

2013 

жылдың  қараша  айында  шыққан  Белгіленген  Зейнетақы  Жоспарлары:  Қызметкерлердің 

Салымдары (19 ХҚЕС-қа (IAS) түзетулер) 93–94 -тарауларына түзету енгізді. Ұйым осы түзетулерді 

2014 жылдың 1 шілдеде немесе одан кейін бастау алатын жылдық кезеңдерде 8 ХҚЕС-қа (IAS) Есеп 

Саясаты, Бухгалтерлік Есеп Бағалауларындағы Болатын Өзгерістер мен Қателер сәйкес қолдануы 

тиіс.  Бұдан  ерте  мерзімде  қолдану  рұқсат  етіледі.  Егер  ұйым  осы  түзетулерді  ертерек  мерзімде 

қолданса, онда ол осы фактіні айқындап көрсетуі тиіс. 

176 

2014  жылы  Қыркүйек  айында  шыққан  2012-2014  Кезеңіне  Жылдық  Жетілдірулер,  83-ші  ттарауға 

өзгертулер  енгізілді    және  177  тарауы  қосымша  енгізілді.  Ұйым  осы  Стандартты  2016  жылдың  1-

қаңтарынан  басталатын  есептіліктер  үшін  қолдануы  тиіс.  Стандартты  мерзімінен  бұрын  қолдануға 

қолдау  көрсетіледі.  Егер  Стандарт  мерзімінен  бұрын  қолданылатын  болса,  осы  жайтты  айқындап 

көрсетуі тиіс. 

177 

Ұйым  176  -тараудағы  өзгерістерді  бірінші  қаржылық  есептіліктегі  ерте  салыстырмалы  кезеңнен 

бастауы  тиіс.  Осы  өзгертулерді  қолданудан  туындаған  түзетулер  кезеңнің  басында  бөлінбеген 

пайданың құрамында танылуы тиіс.  

19 

ХҚЕС (IAS) 

 

©

 IFRS Foundation 

33

 

A 

Қосымшасы 

Қолдану нұсқаулары 

Осы  қосымша  ХҚЕС-тың  (IFRS)  ажырамас  бөлігі  болып  табылады.  Ол  92-93  -тараудардағы  үстемені 

сипаттайды және ХҚЕС-тың (IFRS) басқа бөліктері сияқты бірдей уәкілдікке ие. 

A1 

Қызметкерлердің  немесе  үшінші  тараптардың  жарналарының  есепке  алу  талаптары  төмендегі 

сұлбада көрсетілген. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

(1) 

 

Қызметкерлердің немесе үшінші тараптардың жарналарының 

Жоспардың ресми шартында баяндалған (немесе сол шарттардың 

шеңберінен шығатын құрылымды міндеттемесінен туындайды) 

Дискреционды 

Қызметке байлаулы емес 

(

мысалы дефицитті 

кемітеді) 

Қызметке байлаулы 

Қызмет көрсету 

жылының санынан 

тәуелді 

Қызмет көрсету 

жылының санынан 

тәуелсіз 

 

Қызмет көрсету 

кезеңдеріне қосылу 

арқылы қызмет 

көрсету бағасын 

қысқартады 

(93(

a) тарауы) 

Байлаулы қызметтің 

көрсетілген 

кезеңінде қызмет 

көрсету бағасын 

қысқартады 

(93(b) 

тарауы) 

Қайта бағалауларға 

ықпал етеді 

(93 

тарауы) 

Жоспарға төлеу 

шартында қызмет 

көрсету бағасын 

қысқартады 

(92 

тарауы) 

(1) 

Бұл нұсқар ұйымның бір есепке алуды таңдауға рұқсаты бар екенін білдіреді