19-шы Халықаралық Қаржылық Есептіліктің Стандарты (ias 19) Қызметкерлерге берілетін сыйақылар

19 

ХҚЕС (IAS) 

 

©

 IFRS Foundation 

21

 

95 

Еңбек  қызметі  аяқталғаннан  кейінгі  кейбір  сыйақылар  мемлекеттік  сыйақылар  деңгейі  немесе 

мемлекеттік  медициналық  қамтамасыз  ету  сияқты  ауыспалылармен  байланысты.  Мұндай 

сыйақыларды бағалау осы ауыспалылардың бұрынғы тәжірибенің және басқа да сенімді деректердің 

негізінде күтілетін өзгерістерді көрсетеді.  

96  

Медициналық  қамтамасыз  етуге  шығынға  қатысты  жорамалдар  болашақта  күтілетін 

инфляцияға және медициналық қамтамасыз етуге арналған шығындарға арнайы өзгерістерге 

негізделген медициналық қызмет көрсетудің құнын өзгертуді ескеруі тиіс. 

97  

Еңбек  қызметі  аяқталғаннан  кейінгі  медициналық  қамтамасыз  ету  бойынша  жеңілдікті  бағалау 

болашақта медициналық  көмек сұраудың  деңгейі мен жиілігіне оларды қанағаттандыруға арналған 

шығынға  қатысты  жорамалдарды  ескеруді  талап  етеді.  Ұйым  медициналық  қамтамасыз  етуге 

арналған  болашақтағы  шығындарды  оның  жеке  тәжірибесі  туралы  ақпарат,  басқа  ұйымдардан, 

сақтандырушылардан,  медициналық  мекемелерден  және  басқа  да  дерек  көздерінен  алынған  қажет 

болған кезде толықтырылған ақпарат негізінде бағалайды. Медициналық қамтамасыз етуге арналған 

болашақтағы шығындарды есептеуге техникалық прогрестің ықпалы, медициналық қызметті тұтыну 

және  ұсыну  схемасындағы  өзгерістер  және  жоспарға  қатысушылардың  денсаулық  жағдайындағы 

өзгерістер ескеріледі. 

98  

Медициналық көмек сұраудың деңгейі мен жиілігі қызметкерлердің жас шамасына, денсаулығының 

жағдайына, сондай-ақ олардың жынысына да (олардың асырауындағыларға) көп байланысты, және 

географиялық  жағдай  сияқты  басқа  да  факторларға  байланысты.  Сондықтан  бұрынғы  тәжірибенің 

деректері  бұрынғы  тәжірибенің  деректері  пайдаланылған  кезбен  салыстырғанда  тұрғындардың 

демографиялық құрамы қандай шамада өзгергендігіне байланысты да түзетіледі. Олар сонымен қатар 

тарихи үрдістердің жалғаспауының сенімді дәлелдемесі болғанда түзетіледі.  

 

Бұрынғы қызметтердің құны және оны реттеуден түсетін пайда 

мен залал 

99  

Ұйым  жоспар  бойынша  секвестр  немесе  түпкілікті  есеп  айырысу  әсерін  бағалау  алдында 

ағымдағы  актуарлық  жорамалдарды  (ағымдағы  нарықтық  пайыздық  мөлшерлемелер  мен 

нарықтық  бағаларды  қоса  алғанда)  пайдалана  отырып,  міндеттемелерді  (активтерді)  қайта 

бағалай отырып жүзеге асыруы тиіc. 

100 

Егер операция бір уақытта орын алса, ұйымның жоспарды өзгертуден туындайтын бұрынғы қызмет 

құнын, қысқартудан туындайтын бұрынғы қызмет құнын және есеп айырысудың пайда мен залалын 

арасын  бөліп  қарастырудың  қажеті  жоқ.  Кейбір  жағдайда,  ұйымның  жоспардың  саласында 

сыйақыларды  өзгертіп,  өзгертілген  сыйақыларды  мерзімінен  кеш  есепке  алуы  сияқты,  өзгертулер 

есеп  айырысудан  бұрын  орын  алуы  мүмкін.  Мұндай  жағдайда,  ұйым  бұрынғы  қызмет  құнын  кез 

келген пайда мен залалды есепке алудан бұрын таниды.  

101  

 

Жоспар  бойынша  түпкілікті  есеп  айырысу  жоспар  міндеттемелерді  орындау  арқылы  жойылған 

жағдайда  секвестрмен  бір  мезгілде  жүргізіледі,  оның  нәтижесінде  жоспар  жойылады.  Алайда 

жоспардың жойылуы осы жоспар ұқсас өтемақы ұсынатын жаңа жоспармен ауыстырылған жағдайда 

секвестр немесе түпкілікті есеп айырысу нысаны болып табылмайды. 

Бұрынғы қызметтердің құны 

102 

Бұрынғы  қызметтердің  құны  белгіленген  төлемдері  бар  сыйақы  міндеттемелерінің  жоспардың 

өзгерісі немесе қысқартылуы нәтижесіндегі өзгерісі болып табылады.  

103 

Ұйым бұрынғы қызметтердің құнын шығын ретінде төмендегі мерзімнен бұрын тануы тиіс:  

(a) 

жоспарға өзгерістер мен қысқартулар енгізілгенде; және  

(b) 

ұйым  қатысты  қайта  құрылымдау  шығындарын  (37  ХҚЕС  (IAS)  қараңыз)  немесе 

жқмыстан шыққандағы сыйақыларды танығанда (165-тарауды қараңыз). 

104 

Жоспардың  өзгерістері  ұйым  белгіленген  төлемдері  бар  жоспарды  ұсынғанда,  тотатқанда  немесе 

қолданылып отырған белгіленген сыйақы жоспарына өзгерістер енгізген уақытта орын алады.  

105 

Қысқартулар,  ұйым  маңызды  түрде  қызметкерлердің  санын  жоспар  бойынша  қысқартқанда  орын 

алады. Қысқарту фабриканың жабылуы, жұмыстың тоқтатылуы немесе уақытша тоқтатылуы сияқты 

оқшауланған жағдайда, орын алады.  

106 

Бұрынғы  қызметтің  құны  позитивті  (сыйақылар  ұсынылып  немесе  өзгертілгеннен  белгіленген 

төлемдері  бар  сыйақы  міндеттемелерінің  құны  жоғарылағанда)  немесе  негативті  (сыйақылар 

19 

ХҚЕС (IAS)

 

22 

©

 IFRS Foundation 

тоқтатылып  немесе  өзгертілгеннен  белгіленген  төлемдері  бар  сыйақы  міндеттемелерінің  құны 

төмендегенде) болады.  

107 

Ұйым қолданылып отырған сыйақы жоспарының саласында төленуге тиіс сыйақыларды қысқартып, 

сол  уақытта  сол  қызметкерлерге  төленуге  тиіс  басқа  сыйақыларды  ұлғайтқанда,  ұйым  бұл 

өзгерістерді дара таза өзгеріс деп қарастырады.  

108 

Бұрынғы қызметтер құнына мыналар кірмейді: 

(a) 

іс  жүзіндегі  және  бұрын  болжамдалған  жалақыны  көтеруге  қатысты  шамалардың 

арасындағы айырмашылықтардың алдыңғы кезеңдерде көрсетілген қызметі үшін жәрдемақы 

төлеу  бойынша  міндеттемеге  ықпалы  (бұрынғы  қызметтер  құны  бұл  жағдайда 

қолданылмайды, себебі актуарлық алғышартта жоспарланған жалақы шамасы ескерілген); 

(b) 

ұйымнан  алынатын  сыйақыны  ұлғайту  мөлшерін,  ұйымның  осындай  ұлғайтуға  тәжірибе 

тұрғысынан міндеттемелері болған жағдайда, жете бағаламау және асыра бағалау (бұрынғы 

қызметтер  құны  бұл  жағдайда  қолданылмайды,  себебі  актуарлық  алғышартта  осындай 

ұлғайтулар ескерілген); 

(c) 

егер ұйым не жоспардың белгіленген талаптары бойынша (немесе осы талаптардың шегінен 

тысқары  шығатын  тәжірибе  тұрғысынан  міндеттеме),  не  заңнама  талаптарына  сәйкес 

жоспарға  қатысушылардың  мүддесі  үшін  жоспар  активтерінің  кез  келген  өсімін 

пайдалануға,  ұлғайтылғын  сыйақы  ресми  тағайындалмаған  жағдайдың  өзінде  де,  міндетті 

болған жағдайда қаржылық есептерде танылған актуарлық пайда нәтижесінде туындайтын 

сыйақы  мөлшерін  арттыруды  бағалау,  (осының  нәтижесінде  міндеттемелердің  ұлғаюы 

актуарлық шығын болып табылатын бұрынғы қызметтердің құны емес, 88-тарауды қараңыз); 

және 

(d) 

жаңа немесе ұлғайған сыйақы төлемдері болмаған кездегі қызметкерлер сыйақыға кепілдік 

беруді қамтамасыз ету үшін қажетті талаптарды (бұрынғы қызметтердің құны жоқ, өйткені 

ұйым  жәрдемақылардың  бағаланатын  құнын  ағымдағы  қызметтің  құны  ретінде  яғни  оның 

көрсетілуіне  қарай,  таныған)  орындаған  жағдайда,  кепілдік  берілген  сыйақы  төлемдерінің 

өсімі (сыйақылар болашақ еңбекке байланысты емес, 72-тарауды қараңыз). 

Есеп айырысу кезіндегі пайда мен шығын 

109 

Есеп айырысу кезіндегі пайда мен залал төмендегілердің айырмашылығы болып табылады: 

(a) 

есеп  айырысу  күнінде  анықталған  белгіленген  өлемдері  бар  сыйақы  міндеттемесінің 

ағымдағы құны; және 

(b) 

есеп  айырысумен  байланысты  байланысты  ұйымның  төлемдері  мен  өткізілген  жоспар 

активтерін қосқандағы есеп айырысудың бағасы.  

110 

Есеп  айырысу  уақытында  ұйым  белгіленген  өлемдері  бар  сыйақы  міндеттемесінің  есеп 

айырысуындағы пайда мен залалды тануы тиіс. 

111 

Жоспар  бойынша  түпкілікті  есеп  айырысу  одан  әрі  барлық  заңды  және  белгіленген  төлемдерімен 

сыйақы жоспарының талаптары бойынша ұсынылатын сыйақы қамтамасыз ету сомасының қайсыбір 

бөлігіне  немесе  барлығына  қатысты  енгізілген  міндеттемелерді  тоқтатқан  жағдайда  орын  алады 

(жоспардың  шарттарына  сай  немесе  актуарлық  жорамалға  енгізілген  сыйақы  төлемдерінің 

қызметкерге немесе огның атынан жасалатын төлемдерден басқа). Мысалы, жоспар қатысушыларына 

немесе  олардың  пайдасына  еңбек  қызметі  аяқталғаннан  кейін  белгіленген  сыйақыны  алу  құқығын 

тоқтату  орнына  біржолғы  төлемдер  жүргізген  осы  ұйым  болып  табылатын  тараптың  біреуінің 

мәмілесі нәтижесінде жүргізіледі. 

112 

Ұйым  кейбір  жағдайларда  қызметкерлердің  ағымдағы  немесе  алдыңғы  кезеңдердегі  қызметі 

мерзіміне  байланысты  қызметкерлерге  барлық  сыйақы  немесе  бөлігін  қаржыландыру  үшін 

сақтандыру  полисін  сатып  ала  алады.  Сақтандыру  полисі  бойынша  құқықтарды  сатып  алу  заңды 

және  сақтандырушы  сақтандыру  полисінде  жазылған  қызметкерлерге  сыйақы  төлеу  бойынша 

міндеттемелерін  орындамаған  кезде  қосымша  сыйақы  төлеуге  жүктелген  міндеттемелерін  сақтаған 

жағдайда  жоспар  бойынша  түпкілікті  есеп  айырысу  нысаны  болып  табылмайды  (46-тарауды 

қараңыз).  116-119-тараулар  жоспар  активтері  болып  табылмайтын  сақтандыру  полистері  бойынша 

өтемақы бойынша құқықтарын тануға және бағалауға жатқызылады.