Умк по инженерному проектированию

Тиімді басқару жүйесінің бір түрі экстремальді басқару жүйесі болып табылады.

Экстремальді басқару жүйелері деп экстремальді статикалық сипаттамасы бар тиімділген нысан, ал автоматикалық құрылғысы (оптимизатор) экстремальді режимде нысанның жұмысын жүргізеді.

Экстремальді жүйелер стабилизацияның қарапайым автоматикалық жүйелерінен ерекше. Экстремальді жүйеде берілген және шығу координаталары арасындағы қателер алынбайды (келіспеудің дабылдар).

Нысан кірісіне функционалдың экстремумына сәйкес келетін U_i басқару әсерлері қойылады:

Басқарудың экстремальді жүйелері келесі жағдайларда қолданылады:

1. 
   Егер сапа көрсеткіші болса, оның өзгерісімен технико-экономикалық эффективтік өзгереді.
   
2. 
   Технико-экономикалық эффективтіктің пайдасы шығынды конпенсирлейді.
   
3. 
   Егер нысанның реттегіш көлемдеріне сапа және әсер функциясының экстремумын анықтау мүмкіншілігі болса, оның жұмысының экстремальді режимін алу мақсатында.
   

Басқарудың экстремальді жүйелерінің мысалдары:

1 Мысал: Радиолокациялық аңду жүйесі.

Антеннаның айнасы бұрыш бойынша орнын ауыстыра алады U₁ мақсат оны және U₂ азимут бұрышы. Бұл жағдайда U₁ және U₂ басқару болып табылады шығу координатасы мақсаттан бейнеленген радиосигнал қарқындылығы (интенсивность) болып табылады.

Қабылданатын сигналдың қарқындылығы көптеген факторларға тәуелді болады, антенна мен мақсат арасындағы арақашықтықтан, әр түрлі әсер ететін бөгеттерден. (3) тәуелдік сызықты емес және максимумы болады.

U₁ және U₂ бұрыштарының мәндері мақсат арасындағы арақашықтыққа тәуелді, бөгеттерге және тағы басқа факторларға тәуелді. Берілген жағдайда басқару айнымалысымен өзгеретін У сигналының қарқындылығының максимальді мәнін қамтамассыз ететін экстремальді басқаруды қодану жөнді болады.

2 Мысал.

2 – берілген ауаның санын өзгерту үшін арналған реттегіш мүше;

4 – форсунка;

5 – пеш;

6 – температура датчигі;

7 – гальванометр.

Практикада 1 реттегіш мүше бір қалыпта болады. 2 реттегіш мүше көмегімен берілетін ауа мөлшері өзгеріледі. Жаңарғының жалыны максимальді жану қарқындылығына жету үшін және пештің максимальді температурасын сақтау үшін ауа берілісі реттеледі.

Суретте, абсцисса осінде – U ауа берілісінің өзгерісі, ал ордината осінде Y жану қарқындылығы. Берілетін ауаның мөлшерін өзгерте отырып, U₀ жанудың максимальді қарқындылығын табуға болады.

3 Мысал. Ішкі жану қозғалтқышының q_e отын шығыны.