|
Ганглия. Бұлшық ет ұлпасының физиологиясы.
Орындаған: Жолан Ринат
Курс:1 курс
Мамандығы: Общая медицина
Тобы: 102 Б
Қабылдаған: Айтпан Әсем
Алматы, 2021
№3тапсырма. Төмендегі тақырыпша мәліметі,сызбасы.
Сіреспе жиырылу түрлері.
Оптимум және пессимум тітіркендіру.
Бұлшықеттің жеке жиырылуы, оның кезеңдері.
Сіреспе жиырылу түрлері.
Тетанус, тетаникалық бұлшықет жиырылуы (басқа грек. τέτανος-ұйқышылдық, құрысу) — жүйке импульстарының мотонейроны арқылы жоғары жиілікпен оған түскен кезде пайда болатын бұлшықеттің ұзақ мерзімді жиырылу, үздіксіз ширығу жағдайы. Бұл жағдайда бірізді жиырылу арасындағы релаксация болмайды және олардың жиынтығы пайда болады, бұл бұлшықеттің тұрақты максималды жиырылуына әкеледі.
Тісті және тегіс тетанус бар. Тісті тетануспен әрбір кейінгі жүйке импульсі босаңсу басталған бұлшықетке әсер етеді, ал жиырылулардың толық жиынтығы болмайды. Үлкен амплитудасы бар тегіс тетанус кезінде импульстің әсері қысқару кезеңінің соңында пайда болады, бұл жиырылулардың толық жиынтығына әкеледі.
Тетанустың түрі тітіркендіргіштің жиілігіне байланысты. Тітіркендіру жиілігі секундіне 20-дан асса,жайпақ тетанус,ал 15-20 аралығында болса, тісті тетанус пайда болады.
Оптимум және пессимум тітіркендіру.
Белгілі бір шегіне дейін тітіркену жиілігі мен күшінің жоғарылауы қаңқа бұлшықетінің тетаникалық жиырылу биіктігінің жоғарылауына әкеледі. Қаңқа бұлшықетіне енетін жүйке импульстарының ең қолайлы жиілігі тетанустың ең жоғары биіктігін тудырады. Бұл жиілік оңтайлы немесе оңтайлы жиілік деп аталады. Оңтайлы жиілік осындай жиілікке сәйкес келеді, онда әрбір кейінгі тітіркену жоғары фазада байқалатын ең қозғыштық күйінде қаңқа бұлшықетін ұстайды. Сондықтан әр бір жиырылудың биіктігі артады. Керісінше, егер әрбір кейінгі тітіркену абсолютті сыну кезеңінде қаңқа бұлшықетін ұстап қалса, онда бұлшықеттің тетаникалық жиырылуы күрт төмендейді немесе пайда болмайды. Бұл шамадан тыс үлкен жиілік — ең нашар, пессимистік немесе жиілік пессимумы.
Бұлшықеттің жеке жиырылуы, оның кезеңдері.
Бұлшық ет жиырылуының: изотониялық, изометриялық жэне ауксотониялық деген үш түрі болады. Изотониялъщ (грек тілінде isos — бірдей, тең, tonos — ширығу, деген мағына береді) жиырылу (ширықпай жиырылу) кезінде ет талшықтарының ширығу деңгейі өзгермей, тек оның үзындығы қысқарады. Тэжірибе жағдайында изотониялық жиырылу оқшауланған бұлшық етке аз ғана жүк іліп, электр тоғымен тітіркендірген кезде байқалады.
Изометриялық жиырылу (грек тілінде isos — бірдей, mews — өлшем) жағдайында бұлшық еттің үзындығы өзгермей, тек ширығу деңгейі артады (қысқармай жиырылу). Тәжірибе жағдайында жиырылудың бұл түрі оқшауланған бұлшық етке тым ауыр жүк іліп, тітіркендіргенде байқалады.
Табиғи жағдайда таза изотониялық немесе таза изометриялық жиырылулар кездеспейді. Денеде бүлшық еттің екі үшы сүйек рычагына бекіген, сондықтан ол жиырылған кезде өзі әсер ететін мүшенің салмағына тең кедергіні немесе кереғар еттердің қарсылығын жеңу керек. Демек, эрекет үстінде ет талшығы әрі ширығады эрі қысқарады.
Бұлшық еттің ширығу деңгейі мен үзындығын өзгерте жиырылуын ауксотониялъщ жиырылу деп атайды. Қимыл эрекет үстінде еттер ауксотониялық жиырылу жағдайында болады, бірақ онда, не изотониялық, не изометриялық жиырылу басымырақ келеді. Бұлшық еттің жиырылу ырғағы тітіркендіргіш күшіне және тітіркендіру жиілігіне байланысты. Мысалы, жиілігі 6-8 Гц-тен аспайтын тікелей (еттің өзін) немесе жанама (жүйкені) тітіркендіруге баяу әрекетті талшықтардан құралған бүлшық ет дара жиырылумен жауап береді. Өйткені тітіркендіру аралығында босанып шыққан кальций иондары қайтадан саркоплазмалық торға еніп үлгереді. Мұндай дара жиырылулар тітіркендірген соң бірден басталмай, жасырын (латенттік) кезең деп аталатын біршама уақыттан кейін бастал ады. Бақаның балтыр етінде бұл мерзім 0,01 с. Осыдан кейін еттің 0,04 с созылатын жиырылу сатысы және 0,05 с созылатын босаңсу сатысы байқалады. Демек, дара жиырылуды бейнелейтін қисық сызықта үш кезең: жасырын, жиырылу және босаңсу кезендері бейнеленеді. Босаңсудан кейін қисық сызықта майда толқындар байқалады. Бұл ет талшықтарының оралымдығына байланысты құбылыс.
Белгілі бір тітіркендіргіш жалғыз әсер етсе, оған ет бір рет жиырылып жазылады. Мұны жеке жиырылу деп атайды.
Көлбақаның балтыр етінің жеке жиырылуы 0,11-0,12 секундқа созылады, ол жасырын жиырылу(0,01 сек),анық жиырылу (қысқару-0,05 сек),босаңсу (0,05-0,06 сек) кезеңдерден тұрады. Тітіркендіргіш әсер етісімен ет бірден жиырылмайды, әсер тигеннен бастап қысқарғанша біраз уақыт өтеді. Ол уақыт жасырын кезең деп аталады. Жасырын кезең тітіркендіргіш әсерінен жиырылудың басталу арасындағы уақыт. Жеке жиырылу сызығында бұл кезең көлденеі көлбеу сызық ретінде байқалады. Ет талшығы қысқарып қатайған сәтте сызық жоғары қарай көтеріледі де, босаңсып солған кезде керісінше төмендейді.
Достарыңызбен бөлісу: |
