VІ. Компьютерді оќу процесінде ќолдану жолдары

Жања аќпараттыќ технологияныњ жылдан-жылѓа кењ ќ±лаш жайып, оныњ адам ќызметініњ барлыќ салаларына енуіне орай оќушылардыњ сабаќ барысында жєне сыныптан тыс оќу ж±мыстарын компьютер арќылы ±йымдастыру – «Ќазаќстан–2030» баѓдарламасында кµрсетілгендей басты мєселелердіњ бірі болып есептеледі. Сондай-аќ компьютерді сабаќта білім беруге ќолдану-м±ѓалімніњ оќытудыњ жања єдіс-тєсілдерін іздестіру болып табылады. Сондыќтан м±ѓалім сабаќта ќандай маќсат кµздейтінін, оѓан жету ‰шін ќандай єдіс-тєсілдер, кµрнекті жєне техникалыќ ќ±ралдар ќолданылатынын алдын-ала жоспарлап алуы керек.

Техникалыќ ќ±ралдарды оќу ‰рдісіне, яѓни сабаќ барысында ж‰йелі ќолдану м±ѓалімніњ материалды ±ѓындыруын жењілдетеді жєне оќушылардыњ µзбетінше ж±мыс істеуіне жаќсы єсерін тигізеді.

Ќазіргі ѓылым мен техниканыњ жедел µсуі кезењінде барлық пәндер бойынша сабаќтарда оларды кµбірек пайдалану м‰мкіндігі бар.

Алайда кµрнекілікті жєне техникалыќ ќ±ралдарды пайдаланѓанда єрбір пєнніњ ерекшеліктерін м±ќият ескеру ќажет. М±ѓалімдердіњ оќушыларѓа єрт‰рлі дидактикалыќ материалдар мен ќоса оќытудыњ техникалыќ ќ±ралдары жєрдемге келеді. Демек, оќытудыњ м±ндай ж‰йесі компьютер болып табылады. Сабаќта компьютерді ќолдану барысында оќушылардыњ психологиялыќ ерекшеліктері де ескерілуі ќажет. Оќушылардыњ компьютер мен ж±мыс істеуі тек м±ѓалім жетекшілігімен ж‰зеге асырылуы керек. Тєжірибе кµрсетіп отырѓандай компьютер мен ж±мыс істеудіњ аса пайдалылыѓын кµрсетіп отыр. ¤йткені тіпті тµмен оќитын оќушыныњ µзі компьютермен ж±мыс істеуге ќызыѓады. Себебі балаѓа техника білмеген жерін кµрсетіп кµмекке келді. Сонымен бірге оќушыныњ танымдыќ ќабілетін арттыра отырып, білім нєтижесіне кµзін жеткізеді. Жалпы алѓанда компьютермен оќытќанда тµмендегі міндеттерді ќамтиды:

• 
  оќушылардыњ компьютерлік сауаттылыѓын ашу;
  
• 
  оќыту, тєрбиелеу ‰рдістегі аќпараттыќ алмасу сипатын аныќтау;
  
• 
  дайын баѓдарламаларды ќолдана білу шеберлігін арттыру;
  
• 
  ойлау ќабілеттерін дамыту;
  
• 
  ЭЕМ (электронды есептеуіш машинасы) м‰мкіндіктерін пєндік материалдарды ќолдана білуге ‰йрету.
  

Сабаќ ‰стінде µз бетінше берілген тапсырмаларды орындау барысында оќушыныњ оѓан ќызыѓуы арта т‰седі. Компьютермен µз – бетінше тапсырмалар орындау оќушылардыњ таным д‰ниесіне жол ашады. Аќыл-ой белсенділігін дамытуѓа кµмектеседі.

Оќушылардыњ ойлану дєрежесіне байланысты єрбір оќушы ‰шін жеке-жеке компьютерде баѓдарлама ќ±рып, оќушылармен дербес ж±мыс жасауѓа болады:

• 
  жалпы алѓанда компьютер арќылы оќытудыњ тиімділігі артады;
  
• 
  оќушы компьютер алдында ±ялып, ќысылмай еркін отырады;
  
• 
  компьютерді сабаќта пайдалану уаќытын ‰немдейді;
  
• 
  оќушыныњ сабаќќа, пєнге деген ќызыѓушылыѓын арттырады.
  

Мысалы: орфография бойынша д±рыс жазылѓанды тап: а) бойатын;

є) бояйтын; б) бойяйын.

тайѓа тањба басќандай деген т±раќты сµз маѓынасын тап: а) ашыќ; Є) аныќ; б) жылдам; в) тез.

Ќазаќ тілі грамматикасын компьютерге бейімдеп оќыту кезінде берілетін тапсырма ќысќа да н±сќа болуы ќажет.

Оќушы білімі барынша наќты, аныќ, дєл болуды талап етеді жєне б±л кезде блокты сызбаларды ќолдану ±тымды. Мєселен, зат есімдердіњ септелуі таќырыбын µткенде блокты сызба ‰лгісін ќолдану керек. Б±л кезде септіктердіњ жанындаѓы сµз тек ќана атау т±лѓада т±рады.

А. Кім? Мен

І. Кімніњ? ны

Б. Кімге? да

Т. Кімді? Оќушы ѓа

Ж. Кімде? ныњ

Ш. Кімнен? дан

К. Кіммен?

Осы блокты сызбаѓа ќарап отырып, оќушы орны ауыстырылѓан жалѓауларды µз бетінше табулары керек.

Єдебиет пєнініњ негізі - кµркем шыѓарма. Єдебиет сабаќтарында кµркем шыѓармадаѓы автордыњ ойын жеткізетін элементтердіњ бірі – кейіпкер бейнесі. Алдымен, оќушы шыѓарма мазм±нымен танысады, содан кейін ол алѓан т‰сінігін кейіпкерге мінездеме бере отырып білімін толыќтырады. Автордыњ кейіпкер бейнесін сипаттау єдісінде талдаудыњ негізі болып табылады.

М±ѓалімніњ іс-єрекеті оќушы мєтінмен д±рыс ж±мыс жасауын, кейіпкер бейнесін д±рыс ќабылдауын, м±ѓалім т‰сіндірген баѓытпен д±рыс ж±мыс істей білуі ќажет. Компьютермен ж±мыс барысында тµмендегідей бірнеше бµлімдер болуы м‰мкін.

1. 
   Шыѓарманыњ таќырыбын ашу.
   
2. 
   Шыѓармадаѓы кейіпкер тобын ажырату.
   
3. 
   Ќызыќты оќиѓалар бойынша суреттер салу.
   
4. 
   Шыѓарма мазм±нында кездесетін ќанатты сµздерді жазу.
   
5. 
   Шыѓарма мазм±ны бойынша с±раќтар ќою.
   
6. 
   Шыѓарманыњ єрбір тарауына таќырыптар ќою.
   
7. 
   ¦наѓан таќырыбына ќысќаша µз ойын жазу.
   

Б±л м‰мкіндіктерді ±дайы жєне ±тымды пайдалана білуде мектеп басшыларыныњ алдында ‰лкен талаптар ќойылып отыр. Алдымен, мектептегі педагог кадрлардыњ жеткілікті компьютерлік сауатты болуын, єр пєнніњ ќиын тараулары мен бµлімдерінен компьютерге ылайыќталѓан баѓдарламалар жасалуѓа тиіс. Б±л баѓдарламалар мектептегі єдістемелік пєн секцияларында, бірлестікте м±ќият ќаралуы керек. Б±л мањызды істе мектеп мењгерушілері ылайыќты басшылыќ жасауѓа міндетті.

Соњѓы жылдары мектеп тєжірибесінде электронды оќулыќтарды сабаќтарда ќолдану ісі едєуір µріс алды.

Алдымен, білімді аќпараттандыру к‰рделі де кµп ќырлы ‰рдіс болып табылады, оныњ ж‰зеге асуы білім ±жымдарын компьютерлендіруге ѓана емес, білім беруді аќпараттандыруды ќамтамасыз ету єдістемесіне, ѓылым мен тєжірибеніњ µзара байланысына да тєуелді.

Б±л ѓалымдар мен педагогтардыњ, психологтар мен єдіскерлердіњ, баѓдарламашылар мен аќпараттыќ-коммуникациялыќ технологиялар саласы мамандарыныњ бірлікте іс-єрекет жасауын керек етеді.

Білімді аќпараттандыру оќушылардыњ білім сапасын арттыруѓа жєне болашаќ мамандардыњ кєсіптік білімдерін к‰шейтуге негізделген. Ќазіргі кездегі компьютерлік технологияныњ даму дењгейі дєуірдіњ телекоммуникациялыќ м‰мкіндіктері мен артыќшылыќтарын кµрсететін, толыќ ќанды, сапалы жєне бєсекеге т‰суге ќабілетті наќты алѓы шарттары болып табылады.

Аталѓан баѓытты ж‰зеге асыруда жања буын оќулыќтарын электронды вариантќа аудару ќажеттілігі уаќыт с±ранысынан туындап отыр. Электрондыќ оќулыќтыњ мазм±ны оќушыныњ зерделі ойлау ќабілетін дамытуѓа баѓытталуы жєне оныњ тµмендегі жаѓдайларды ќанаѓаттандыруы ќажет: ќисынды ойлау ж‰йесініњ ќалыптасуы, жыйнаќылыѓы, ж‰йелілігі, эстетикалыќ кµркемдігі, жылдамдыѓы т.б. Сонымен, электронды оќулыќтыњ тиімділігі ара ќашыќтыќтан оќытуѓа, оќушыныњ µздігінен оќып ‰йренуін дамытуѓа м‰мкіндік береді.

Жоѓарыдаѓы пікірлер т‰сінікті болуы ‰шін тµмендегідей мысал келтіру ќажет.

Ѓалым Ѓ.Н±рѓалиеваныњ тікелей басшылыѓымен ‡І сыныпќа арналѓан «Ежелгі Ќазаќстан тарихыныњ» электронды варианттаѓы оќулыѓы д‰ниеге келді. Б±л электрондыќ оќу ќ±ралы оќытудыњ педагогикалыќ модульдік технологиясына негізделген жєне мєтіндік аќпаратты тез єрі кµрнекті т‰рде ќабылдауына м‰мкіндіктер жасалѓан. Осылардыњ барлыѓы оќулыќтыњ ресми оќулыќќа ќараѓанда артыќшылығы, пайдалану арќылы ќосымша бейне материалдар, карталар, суреттер, ресми деректер бере отырып, оќушыныњ білім сапасыныњ артуына, µзіндік кµзќарасыныњ ќалыптасуына ыќпал етеді.

Єрбір модуль бір-бірімен тыѓыз байланысты ќ±растырылѓан жєне онда оќу материалын ќаншалыќты дењгейде мењгеретіндігін айќындайтын с±раќтар мен тестік тапсырмалар берілген. Оќушы µз дењгейін моральдік ќорќу, психологиялыќ ќауіп-ќатерсіз баѓалайды. Оќулыќтыњ таѓы бір ерекшелігі дарынды балалармен ќатар оќулыќпен ынтасы жоќ оќушыларды т±раќты жєне ж‰йелі ж±мыс істеу м‰мкіндіктеріне ыќпал етеді:

• 
  µзіндік тексерудіњ тестілік ж‰йесі;
  
• 
  баќылау формалары (толыќтыруды ќажет ететін тестілер);
  
• 
  балама жауаптары бар тестілер (шешімдері д±рыс «иє, жоќ»);
  
• 
  тањдамалы тест (бірнеше жауаптардыњ ішінен д±рысы тањдалады);
  
• 
  диктант ретінде ќ±растырылѓан тест (мєтінді оќып отырып керекті жаѓдайда сµз ќойылып отырылады);
  
• 
  сєйкестілік тест (µзара байланысќан фактілерді, мєліметтерді табуѓа ќ±ралѓан);
  

Ќ±растырылѓан электронды оќулыќ «шыѓармашыл ±стаз уаќыт талабы, нєтижесі уаќыт жемісі» демекші м±ѓалімніњ оќытуды ±йымдастыруда оќушыныњ танымын, ќызыѓуын арттыра отырып ‰й тапсырмасыныњ кµлемін азайтуына жєне оќу материалдарыныњ есте жаќсы саќталуына µте тиімді єсер етеді.

Тєжірибе кµрсеткендей, осы технологияны игерген м±ѓалімдер, кез келген даярлыќ дењгейіндегі оќушылардан т±ратын сыныптарда оќу ‰рдісін нєтижелі, тиімді ±йымдастыра алады.

Сонымен электронды оќулыќ м±ѓалімге кµмекші ќ±рал ретінде де, баланыњ µз бетімен білім алуына да м‰мкіндік беретін оќыту ж‰йесі ретінде мањызды екендігі байќалады.

Аќпаратпен ќамтамасыз етудіњ тиісті ж‰йесінсіз, оныњ білім беру технологиясын енгізусіз, ішінде атап айтќанда, электронды оќулыќтар мен бейнефильм жєне ќашыќтыќтан оќытудыњ спутниктік арнасын ќосу арќылы тарайтын басќа электронды басылымдардыњ кµмегінсіз алѓа басу м‰мкін емес.

Сонымен ќашыќтыќтан оќыту білім беруді дамытудыњ наќты элементі болып табылады. ¤йткені ќашыќтыќтан оќыту ж‰йесініњ икемділігі, сол оќушылар негізінен дєріс, семинар т‰ріндегі сабаќтарѓа бармай, µздеріне ыњѓайлы мезгілде, ќолайлы жерде, ќолайлы жылдамдыќта ж±мыс істеу м‰мкіндігіне ие болады. Ќашыќтыќтан оќыту ісінде м±ѓалім мен оќушы бір-бірімен алшаќтыќта болѓанмен, оќыту мен оќу ісініњ ќашыќтыќтан ж‰ргізілуіне орай, техникалыќ байланыс ќ±ралдарын пайдалану ќажеттілігі туады. Ќашыќтыќтан оќыту педагогикалыќ ќызмет сапасын т‰бегейлі µзгертуге єкеледі. Алайда, м±ѓаліммен араласу, яѓни пікір алысу кезењдерін оќушы м±ѓаліммен келісе отырып аныќтайды.

Осыѓан байланысты аќпараттыќ орта оќушыныњ µзіне ќолайлы жєне тиімді білім алуѓа деген ќ±штарлыѓын ќанаѓаттандыру м‰мкіндігін береді.

Ќашыќтыќтан оќыту жобасын іске асыру ‰шін мектептерде 5-10 компьютер жасаќталып, электронды оќу залдарымен теледидар іске ќосылуы ќажет. Сондай-аќ мультимедиалыќ жоба мен экранды электронды сабаќ залдарында жабдыќталуы керек. Жалпы алѓанда ќашыќтыќтан оќытудыњ техникалыќ ќ±ралдары: сырттай конференция µткізуге м‰мкіндік беретін спутниктік байланыс, кабельді теледидар, компьютерлік желілер мен СД-РОМ дискілері, электронды почта желілері, т.б. аудио-бейне ќ±ралдары.

Ауыл мектептерін ќашыќтыќтан оќыту жобасында аќпараттыќ жєне коммуникациялыќ технологияларын тиімді пайдалану арќылы оќу-білім сапасыныњ арттыру мєселесі кµзделеді. Ќашыќтыќтан оќытуды ж‰зеге асырудыњ негізгі єдістері электронды оќулыќтар мен «ќашыќтыќтан оќытудыњ жер серіктігі» арнасы болып табылады,

Ќашыќтыќтан оќытудыњ жер серіктестігі арнасыныњ басты маќсаты – ауыл мектептерін ашыќ білім кењістігіне ќосып, ауыл оќушыларыныњ білім сапасын арттыру, ауыл м±ѓалімдеріне ѓылыми-єдістемелік кµмек кµрсету.

Ќашыќтыќтан оќыту жер серіктігі арнасы барысында дєст‰рлі сабаќтыњ ауќымы кењейіп, аќпараттыќ орта жоѓарлатылып, білім беру ‰рдісін кµру арќылы ќабылдану ќамтамасыз етіледі. Арнаныњ басты ерекшелігі оќушы мен м±ѓалім арасындаѓы байланыс кµзбен кµру арќылы ж‰ргізіледі.

М±нда бейнефильмдер, бейнетаспаѓа т‰сіріліп алынѓан сабаќтар мен телебаѓдарламалар басты роль атќарады. Яѓни кез келген пєннен т‰сірілген белгілі бір таќырыптаѓы телевизиялыќ оќу сабаќтары м±ѓалімніњ сабаќты ж‰ргізу єдісін бейнетаспаѓа жазып алуымен ерекшеленеді.

Оќытудыњ жања технологиясын, білім беруді ќамтитын ќашыќтыќтан білім беру ж‰йесін тиімді пайдалан отырып, д±рыс т‰сіндіру, оныњ баѓытын наќты аныќтап ж‰зеге асыру – басты маќсаттардыњ бірі. Мемлекет мєртебесін µзгеде µркениетті елдер дењгейіне жеткізу ‰шін білім беру ж‰йесіндегі сапалыќ кµрсеткішті кµтеріп, білім беру ісін дамыту ќажет. Сонда ѓана мектеп білімді де білікті, еліміздіњ жарќын болашаѓын жасай алатын азаматтар дайындай алады.

Осы орайда айтылатын басты мєселелердіњ бірі - м±ѓалімніњ ќашыќтыќтан оќыту сабаќтарына дайындыѓы.

Єрбір ж‰ргізілетін телебаѓдарламалардыњ, яѓни теледидарлыќ оќу сабаќтарыныњ ќызыќты ж‰ргізілуі басты роль ойнайды. Баѓдарлама бір сыдырѓы ж‰ргізілмей, єрт‰рлі єдіс-тєсілдер ќолданылып, м±ѓалім оќыту технологиясын, оќыту жоспарын ќалыптастыру єдістемесін наќты, дєл, ќызыќты т‰рде жазу µнерін мењгеруі тиіс. Оќытушы µз оќушыларын кµбіне кµрмейді, оныњ орнына ол пєн маманы ретінде оќу материалдарын дайындауѓа кµп кµњіл бµлумен ерекшеленеді, ќалѓан міндеттердіњ барлыѓы қашықтықтан оќыту ќ±ралдарыныњ ‰лесіне тиеді.

Ќорыта айтќанда мектеп - тікелей аќпаратты білім берудіњ негізін ќалаушы. Ал, аќпаратты жања технологиялар, электронды оќулыќтар мен бейнефильмдер білім берумен оќытудыњ наќты аспабы болып табылады. Аќпарат латынша «informatio» сµзінен аударѓанда т‰сіндіру, баяндау, хабарлы ету деген маѓынаны береді.
Басќару, баќылау жєне єдістемелік кµмек кµрсету жолдарын жоспарлау

Пєн баѓдарламалары бойынша оќу процесініњ µту мезгілдерініњ нєтижесін аныќтауѓа арналѓан кесте.

1. 
   Єр пєн бойынша оќу процесіне байланыста (баѓдарламаѓа сєйкес) µтілетін материалдар кестесін м±ѓалімдер, єдістемелік бірлестік м‰шелері жасайды.
   
2. 
   Оќу процесі жылдыќ жоспарда т‰гелдей ќамтыла ќоймайтындыќтан, баѓдарламалардыњ орындалуы, оќу процесініњ барысы жайында жасалѓан кесте мектеп басшыларыныњ баќылауды іске асыруда µте ќолайлы.
   
3. 
   Кестеде баѓдарламар бойынша ж‰ргізілетін оќушылар орындайтын жазба ж±мыстары – баќылау, диктант, т‰рлі шыѓармалар, мазм±ндама, лабораоториялыќ, практикалыќ ж±мыстар, семинар сабаќтары, экскурсия, диапозитов, кинофилиьмдер, тестілеу, ќайталау- ќорытынды сабаќтар, телехабар, электрондыќ оќулыќтарды пайдалану т.б. кµрсетіледі.
   
4. 
   Кесте оќу процесініњ єр пєн бойынша оќу жылыныњ ќай уаќытында болмасын баѓдарламаѓа сєйкес оќу материалдарыныњ ќалай µтіп жатќандыѓын тез баќылау жасауѓа м‰мкіндік береді.
   
5. 
   Кестенің сапалы жасалу барысында мектеп басшыларыныњ барлыќ пєндер бойынша оќу баѓдарламалары, оларѓа арналѓан т‰сінік хаттары, оќулыќтар жєне оќу-єдістемелік кешендермен м±хият таныс болуы тиімді.
   
6. 
   Кесте тек оќу баѓдарламаларындаѓы материалдардыњ µту кезењін ѓана аныќтап ќоймай, педагогикалыќ т±рѓыдан оќыту процесініњ сапалы µтуіне ыќпал жасауды кµздейді. Баѓдарламалардыњ ењ к‰рделі, т‰йінді материалдарына ж‰йелі ыќпал жасайды.
   
7. 
   Кестені д±рыс пайдалана білу жєне кµрнекті-шолуѓа ж‰йеніњ лайыќты жасалуы шартты белгілер арќылы µрнектеледі. Мысалы: а) лабораториялыќ ж±мыс – ЛЖ, баќылау ж±мысы – БЖ, практикалыќ ж±мыстар – ПЖ, экскурсиялар-ЭКС, шыѓарма ж±мыстары – ШЖ, диктанттар –ДИК, кинофильм – КФ, диафильм –ДФ, грамзапистер –ГЗ, диапозитив –ДП, Тестілеу –Т, электронды оќулыќтар – ЭО т.б. Єр т‰сті бояулар пайдаланылады.