Қазақ тілінен пәнінен берілген тапсырмалар

1.Еліктеу сөздердің сөз табының жасалу жолдарын, сөйлем мүшесінің қызметін атқаратын жолдарын мысалмен келтіру.

Біріншіден, еліктеу сөздер дегеніміз— табиғат құбылыстары мен жан-жануарларда болатын әр алуан дыбыстарға және олардың сын-сипат, қимыл-әрекеттеріне еліктеуден туған сөздер.

Екіншіден, қазақ тілінде еліктеу сөздердің екі түрі бар: еліктеуіш сөздер және бейнелеуіш сөздер.

Еліктеуіш сөздер деп табиғатта ұшырасатын сан алуан құбылыстар мен заттардың бір-біріне қақтығысу-соқтығысуларынан туатын дыбыстарды, сондай-ақ, жан-жануарлардың дыбысталу мүшелерінен шығатын әр түрлі дыбыстарды есту қабілеті арқылы қабылдаудан болған және сол түсініктердің атаулары есебінде қалыптасқан сөздерді айтамыз. МЫСАЛЫ: Арс, гүрс, дүрс, мырс, тарс, тырс т. б. Балалар үйге апыр-топыр жүгіріп кірді.

Бейнелеуіш сөздер — табиғатта кездесетін белгілі елес, құбылыстарды көзбен көру қабілеті арқылы туатын түсініктердің аттарын білдіреді. Мысалы: Маң-маң, сылқ ,жалт, морт, қисаң-қисаң, ербең-ербең т.б. Еліктеуіш сөздер сияқты бейнелеуіш сөздер де қосарланып келе береді. Еліктеу сөздер тұлғасына қарай негізгі және туынды болып бөлінеді: 1)Негізгі еліктеу сөздер — бөлшектеуге келмейтін түбір еліктеу сөз. Мысалы: морт, күрс, селк. Мысалы: Мен қорыққаннан селк ете қалдым. Оның аяғы абайсызда, морт сынды. Үйде бірнәрсе күрс ете қалды.

2)Туынды еліктеу сөздер -аң,-ең,-ың,-ің,-ң сөз тудырушы жұрнақтары жалғануы арқылы жасалады. Мысалы: ағар-аң, қызар-аң, иір-ең, елп-ең, қиса-ң, домала-ң, жайқа-ң, жылт-ың, ырж-ың кірж - ің. Мысалы: Нұрсерік маған қарап, ыржың етеді.

Еліктеу сөздер құрамына қарай дара және күрделі болып бөлінеді:

1) Дара еліктеу сөздер — бір ғана түбірден (негізгі,туынды) жасалған негізгі сөз. Мысалы:тарс,күмп,жымың, тұрс, күрс, жылт, жалт т.б.

2) Күрделі еліктеу сөздер — екі сөздің қосрлануынан және қайталануынан жасалған немесе көмекші етістікпен (ет-) тіркесіп жасалған сөз. Мысалы: тарс-тұрс,қисаң-қисаң т.б Мырс етіп күлді. Бірінші сынып оқитын інім, аяғын қисаң-қисаң басып келеді.

Еліктеу сөздердің жасалу жолдары.

Еліктеу сөздерден жұрнақ арқылы басқа сөз таптары да жасалады:

1.Туынды зат есім жасайтын жұрнақтар –ыл, -іл, -л, -ғыр, -гір (ырыл, сырыл, гүріл).Мысалы: Айдаладан бір гүріл естілді. Айбек алғыр оқушы.

.Туынды етістік жасайтын жұрнақтар –ыра, -іре, -да, -де (желбіре, салбыра, күркіре, бұраңда). Далада талдардың басы салбырап, жапырақтары желмен бірге желбіреп тұр.