ПоәК 042-14-3-01 20. 39/03 2009 Басылым №1

1- зауыт бойынша:













1.0807= 1.0521* 1.0872; F₁- F₀ = (f₁ – f₀) F_т + (Т1 – T₀)f0;







8200 000 – 7942 000= (2000-1900) *4100+ (4100-4180) *1900; 258000 (тг) = 410000+(-152000)













1,0539= 1,0525* 1,0013

 F₁-  F₀= (f₁ – f₀)  T₁+ ( T₁-  T₀) f_0.

15068000-14297200= (2009,067- 1908, 858) * 7500+ (7500-7490)* 1908,838; 770800 (сом) = 751717,6+ 19088,4

4. 
   5.2. типтік мысалды 2004 жылға еңбекақы динамикасының факторлық талдауы үшін мәліметтермен толықтырамыз
   

Жұмысшының орта күндік толық еңбек ақысының өзгеруі			Әріппен белгіленуі			2002		2004
Орта сағаттың жалпы еңбек ақы, тг						0,8823		0,9800

Относительді шамада:

0,1963= 0,1034+ 0,1096+0,0144+ (-0,0311)

19,63% = 10,34 +10,96 + 1,44+ (-3,11)

Бұдан, 20044 жылы 2002 жылымен салыстырғанда жұмысшының отра күндік толық жалақысы шамамен 1 жарым тг өсті немесе 19,6%. Бірінші фактордың әсер етуінің өзгеруі орта күндік толық еңбек ақының 77,26 тиын өсіміне әкеп соқтырды (10,34%), екінші фактор – 81,93 тиын (10,96%), үшіншісі – 10,78 тиын (1,44%), ал төртінші фактор күндік еңбек ақыны 23,3 тиынға 13,11 %- ке азайтты.

5. 
   Аймақтың үш өндірістік бірлестіктері бойынша 1980 және 1984 жылдарға келесі мәліметтер белгілі.
   

Үзілісті және шектелген құрамның еңбек ақысының индексін, сонымен бірге олармен байланысты құрылыс қозғалыстар индекстерін есептеңіз.Олардың байланысын көрсетіп, қортынды жасаңыз.

Жауабы: 1,0361= 1,0359 * 1,000

Жауабы: 1,0186 = 1,0187 * 0,9999

Жауабы: 1,0387 = 1,0387 * 1,000

6. 
   Үш жылға машина жасау зауытының төменде келтірілген мәліметтері бойынша үзілісті және шектелген құрамдардың еңбек ақысының индекстері мен құрылысты қозғалыстар индексін есептеңіздер. Индекстердің байланысын көрсетіп, қорытынды жасаңыздар
   
7. 
   
   

Жауабы: 1,020 = 1,018 * 1,002

Жауабы: 1,072 = 1,071 * 0,001

Жауабы: 1,093 = 1,091* 1,002

Вариант А. Жұмысшылардың сағаттық еңбекақысының өзгеруі

Жауабы: 1,01416= 1,01424* 0,99988

49800 (тг) = 50210+ (-410)

Жауабы: 1,02252 = 1,02252*1,0

79860 (тг) = 79860+0
Вариант В. Жылдық еңбек ақысының өзгеруі

Жауабы: 1,0118 =1,01016*1,00162

45300 (тг) =39063+6237.


9. Машина жасау зауытының шойын кұю цехы жұмысшыларының орта тізімдік саны және оларға бөлінген еңбек ақы туралы келесі мәліметтер берілген:

Бөлінген еңбек ақы сомасының өзгеруін анықтаңдар: (относительді және абсолютті шамада тг)

Вариант А. Жер дайындау участогі, 1-2 участоктар бірге

Жауабы: (жер дайындау участогі, тг); -23800 = 1500+ (-25300)

Жауабы: (2 участок, тг); 27300 = 12115+15185

Жауабы: (балқыту участогі, тг); 25000= 4700+20300

10. 
    5.6. есептің берілгендерін пайдаланып, жұмысшының және олардың жалпы санының орта жылдық еңбек ақысының өзгеруі салдарынан болатын ӨӨП- дың еңбек ақы қорының өзгеруін анықтаңыздар.
    

Вариант А. А бірлестігі және А және Б бірлестігі бірге

Жауабы: (А бірлестігі): 1,0556 = 1,0556 * 1,0;

740000 (тг) = 740000+0

Жауабы: (Б және В бірге): 1,0374 =1,0365 * 1,0009;

420140= (тг)409599+10541
Вариант В. В бірлестігі және 3 бірлестік бірге

Жауабы: (В бірлестігі): 1,0423= 1,0453 * 0,9971;

312600(тг) =333838+ (-21238).

10. 
    Төменде келтірілген мәліметтердің негізінде 2002 және 2004 жылдарға жеке факторлар өзгерісінің толық күндік еңбек ақының өзгеруіне әсер етуін анықтаңыздар (процентте және теңгемен), қорытынды жасаңыздар
    

Вариант А. Төрт фактордың өзгеруінің әсер етуі.

Жауабы: 0,5556 тг =0,392+0,1596+0,15681+(-0,08)
Вариант Б. Үш фактордың өзгеруінің әсер етуі.

Жауабы: 0,5556 тг =0,4788+0,1568+(-0,08)

Жауабы: 0,5556= тг 0,6356+(-0,08)

б) үш фактордың өзгерісінің орта күндік толық еңбек ақы өзгерісіне әсер етуін анықтаңыздар.

Жауабы: а) 0,4556( тг) = 0,3128 +0,1564+(-0,0736)+0,06

Жауабы: б) 0,6116( тг) = 0,6336+0,098+(-0,12)

Жауабы: а)1,0672( тг) = 0,6336+0,4752+0,0184+(-0,06)

Жауабы: б) 1,0112( тг) = 0,9576+0,0736+(-0,02).

5. 
   Еңбек өнімділігі өсімінің орташа еңбек ақы өсімімен салыстырғандағы алдын алу коэффициентін есептеу
   

Бұл коэффициент еңбек өнімділігі индекін орташа еңбек ақы индекіне бөлу арқылы немесе өнім көлемі индексін еңбек ақы қоры индекіне бөлу арқылы есептеледі.

Типтік мысал.

5.6. Айталық, динамика коэффициенттері: НТӨ- 1,060, сағаттың еңбек ақы қоры – 1,0675, күндік еңбек ақы қоры – 1,052, жылдық еңбек ақы қоры –1,060, орта сағаттық өнім өндіру – 1,052, орта күндік өнім өндіру – 1,062, орта жылдық өнім өндіру – 1,058, орта сағаттық еңбек ақы – 1,060, орта күндік еңбек ақы – 1,054, орта жылдық еңбек ақы – 1,058-ге тең деп алайық.

Онда алдын алу коэффициенті мынадай болады.
Орта сағаттық өнім өндіру (орта сағаттық еңбек ақымен салыстырғанда)

К_аа = i_wc : iⁿ_{f c}= 1,052:1,060 = 0,992 немесе

К_аа = i_нтө : i_{f c} + П_мық = 1,060:1,0675 = 0,992
Орта күндік өнім өндіру(орта күндік еңбек ақымен салыстырғанда)

К_аа = i_wк : iⁿ_{f к}= 1,062: 1,054 = 1,0076 немесе

К_аа = i_нтө : i_{f к} + П_мық = 1,060:1,052 = 1,0076
Орта жылдық өнім өндіру (орта жылдық еңбек ақымен салыстырғанда)

К_аа = i_wж : iⁿ_{f ж}= 1,058: 1,058 = 1,0 немесе

К_аа = i_нтө : i_{f ж} + П_мық = 1,060:1,060 = 1,0.
Көріп отырғанымыздай, сағаттық өнім өндіру өсімінің қарқыны сағаттық еңбек ақы өсімінің қарқынынан төмен, ал күндік өнім өндіру өсімінің қарқыны күндік еңбек ақы өсімінің қарқынынанартық.
Есептер

10. 
    Өнекәсіптік кәсіпорындардың еңбек бойынша (№9) жылдық есептерінде келесі мәліметтер бар:
    

Орта еңбек ақы өсімінің қарқынымен салыстырғанда еңбек өнімділігі өсімі қарқынының алдын алу коэффициенттерін (2 тәсілмен) есептеңіздер.

1. 
   жоспар бойынша қарастырылған.
   
2. 
   іс жүзінде.
   

Вариант А. Зауыт –1. Жауабы: а) 1,0012; б) 1,0222.

Вариант Б. Зауыт – 2. Жауабы: а) 1,0059; б) 0,9968.
Вариант В. Зауыт –3. Жауабы: а) 1,0004; б) 0,981.

10. 
    Бірлестік бойынша төменде келтірілген мәліметтерді пайдаланып, орта сағаттық, орта күндік және орта жылдық еңбек өнімділігінің өсім қарқынын алдын алу коэффициенттерін анықтаңыздар және қорытынды жасаңыздар:
    

Көрсеткіштер	2000	2002	2004
НТӨ, мың тг	5780	5760	5800
Жұмысшылардың еңбек ақы қоры, мың тг сағаттық күндік жылдық	3600	3560,1	3557
	3660	3630,9	3578,7
	3980,8	3934	3870
МЫҚ- нан жұмысшыларға бөлінді барлығы, мың тг	260	315	340
Оның ішінде жұмыстың күнделікті нәтижесі бойынша сыйақылар	45	60	58
Жұмысшылардың орта тізімдік саны, адам	1860	1840	1800
Жұмыс істеген мың күн мың сағат	421,6	412,6	410,4
	3430,4	3359,6	3324,3

Вариант А. 2002 ж. 2000 ж.

Жауабы: 1,0034; 1,0003; 0,9946
Вариант Б. 2004 ж. 2002 ж.

Жауабы: 1,0084; 1,0281; 0,9908

Жауабы: 1,0118; 1,0223; 0,992.

1. Негізгі қорлардың құрамы

2. Негізгі қорлардың амортизациялық бөлінулерінің сомасы және нормасының есептелуі және олардың техникалық жағдайының көрсеткіштері.

3. Негізгі қорлардың балансының құрылуы және олардың қозғалысының көрсеткіштері.

4. Негізгі қорларды пайдалану көрсеткіштері

5.Негізгі қорларды пайдалану өзгерісінің әсер етуін анықтау және олардың шамасының немесе құнының, өнім көлемінің өзгерісіне әсер етуін анықтау

6.Бірлестіктің, кәсіпорынның, өндірістік ауданның пайдалану

көрсеткіштері

7.Еңбектің негізгі қорларымен қарулану көрсеткіштері.
1. Негізгі қорлардың құрамы
Өнеркәсіптік кәсіпорын өндірістік бірлестіктің негізгі қорларының құралдары бойынша әр түрлі. Негізгі қорлардың жеке объектілері бір – бірінен өндірісте атқаратын рөлі, мөлшері, қызмет ету мерзімі бойынша ажыратылады. Өнеркәсіптік кәсіпорынның өндірістік және өндірістік емес қорларға мүшеленеді.

2. Негізгі қорлардың амортизациялық бөлінулерінің сомасы және нормасының есептелуі және олардың техникалық жағдайының көрсеткіштері
Негізгі қорлар тозады. Негізгі қорлардың техникалық жағдайының негізгі көрсеткіштері болып тозу және төзімділік коэффициенттері табылады. Бірінші коэффициент енгізілген құнның үлесін көрсетеді. Ал екінші коэффициент әлі енгізілмеген құнның үлесін көрсетеді.
3. Негізгі қорлардың балансының құрылуы және олардың қозғалысының көрсеткіштері
Негізгі қорлардың есеп балансы негізгі қорлардың ұдайы өндірісі қалай, қайда болатынын көрсетеді. Негізгі қорлардың балансы олардың толық бастапқы құны және тозу есебімен бірге бастапқы құны бойынша құрылуы мүмкін.

Балансты толық бастапқы құн бойынша құрған кезде қолда бар, түскен және шығарылған негізгі қорлар толық құны бойынша келтіріледі. Ал екінші баланста қалдық құнымен келтіріледі.

Қор қатарымы деңгейі – бұл өндірілген өнім көлемінің негізгі қорлардың орта құнына қатынасы ретінде есептелінеді. Ал қор қайтарымының кері шамасы қор сиымдылығы болып табылады.

5. 
   Бірлестіктің, кәсіпорынның, өндірістік ауданның пайдалану көрсеткіштері
   

Мұндай көрсеткіш болып оның бір шаршы метріне алынған өнім мөлшері табылады. Ол көрсеткіш өндірілген өнім көлемін өндіріс ауданының мөлшеріне бөлу арқылы есептелінеді.

Еңбектің негізгі қорымен қарулануының келесі көрсеткіштері бар:

• 
  Техникалық қарулану;
  
• 
  Қормен өарулану;
  
• 
  Машинамен қарулану.
  

2004 жылдың қаңтарында дәл осындай екінші құрылыс болды. Бірақ бағасы 7650 теңгені құрады. Мұнда бірінші құнның бағасы және 2004 жыл тарифі бойынша 7650 теңге құрады. Еі алдымен 2004 жылдың басына екі құрылғының құнын табамыз. Яғни бастапқы толық құнды анықтаймыз.

8300 + 90 + 80 = 8470

8470 + 7650 + 7650 = 16120

Тұрақтандырудың толық құнын анықтасақ, келесідей

7650 + 7650 = 15300

Тозу есебінен қоса бастапқы қалдық мөлшері

(8470 – 5438,57) + 7650 = 3031.43

3031.43 + 7650 = 10681.43

Тозу есебімен тұрақтандыру (қалдық)

(7650 – 7650 *64,21) : 100)

Амортизацияның жылдық нормасы 2004 жылдың қаңтарында алынған станок бойынша амортизациялық бөлінулердің жылдық сомасын анықтаймыз.

• 
  Техникалық қарулану;
  
• 
  Қормен өарулану;
  
• 
  Машинамен қарулану.
  

2004 жылдың қаңтарында дәл осындай екінші құрылыс болды. Бірақ бағасы 7650 теңгені құрады. Мұнда бірінші құнның бағасы және 2004 жыл тарифі бойынша 7650 теңге құрады. Еі алдымен 2004 жылдың басына екі құрылғының құнын табамыз. Яғни бастапқы толық құнды анықтаймыз.

8300 + 90 + 80 = 8470

8470 + 7650 + 7650 = 16120

Тұрақтандырудың толық құнын анықтасақ, келесідей

7650 + 7650 = 15300

Тозу есебінен қоса бастапқы қалдық мөлшері

(8470 – 5438,57) + 7650 = 3031.43

3031.43 + 7650 = 10681.43

Тозу есебімен тұрақтандыру (қалдық)

(7650 – 7650 *64,21) : 100)

Амортизацияның жылдық нормасы 2004 жылдың қаңтарында алынған станок бойынша амортизациялық бөлінулердің жылдық сомасын анықтаймыз.