Педагог-психолог және әлеуметтік педагог қызметіндегі кеңес беру мен қолдау көрсету жұмысы

Арнайы мекемелерде балаларға тікелей көмек XVIII ғасырдың басынан басталды. 1706 жылы Холмов-Успенск шіркеуінде өз есебінен тастанды балаларға арналып мекеме салынды. Кейіннен осы сияқты 10 мекеме ашылды. Осы уақыттарда арнайы балалар мекемелері арқылы мемлекеттік қамқорлық өз дамуын бастады. Қамқорлықты қажет ететін балалар саны көбею үстінде болды. Мекемелерде орындардың толық болуына байланысты, асыраушылар жетіспеді. Мұның өзі жетімдер арасында өлімнің өршуіне алып келді. Сол себептен балаларды жеке отбасыларға бере бастады, сол үшін жанұяларға мемлекет белгілі бір көлемдегі қаражат төлеп отырды. Балаларды тапсыру барысында олардың сословиялық дәрежесі сақталды, яғни қолөнершінің баласы-қолөнершіге, саудагердің баласы-саудагерлерге.

1775 жылы әлеуметтік көмек көрсету жүйесі жөнінде бұйрық шығарылды. Бұл әлеуметтік қызметтің отаны болып саналатын Америкадан 100 жыл бұрын болды.Жаңа мекеме елдегі барлық әлеуметтік саясатты жүргізді. әрбір губернияда көмек көрсету мен тәрбиені ұлттық мектептер жүзеге асырды. Сонымен қатар, осы мақсатқа бағытталған қоғамдық және жеке көмек көрсетулер марапатталып отырылды. Қамқорлық қоғамының іс-әрекетінің маңызды бағыттарының бірі-мектептер, балабақшалар ашу болды. Денелік кемістіктері бар балаларға ерекше назар аударылды, оларға арнайы көмекші мекемелер салынды.

1912 жылы қоғамда 600 бала тұрақтаған 36 тұрақты қызмет жасайтын мекеме болды. Осы мекемелердің тәжірибелері көрсетіп отырғаны: заңды түрде дүниеге келген балалардың 50%, алтастандылардың 1% аналарына қайтарылды.

2. Осындай мекемелердің кейбіреулері қолданбалы шеберханалар түрінде қызмет етті. Мұнда балаларды еңбекке баулып, сауаттылыққа және математикаға үйретті.Мұндай мекемелерді жеке тұлғалар және қамқорлық қоғамдары қажетті заттар мен қаржылай қамтамасыз етіп отырды.

Бұл кезеңде балалардың заңбұзушылық мәселелеріне үлкен назар аударылды. Бұл бағытта кәмелетке толмаған жас қылмыскерлерге арнап түзету мекемелері ұйымдастырыла бастады.

Кедей және тастанды, қараусыз қалған балалар үшін әлеуметтік көмек көрсету мекемелерінің кең тараған түрі ақысыз асханалар болды. Мұндай асханалар барлық қамқорлық қоғамдастықтарында қызмет жасады.

Орын алған жағдайды түзету үшін мамандар мен қоғам қайраткерлері негізгі үш жолды ұсынды:

1. Қандайда бір реттеуші органның құрылуы;

2. Балаларды әлеуметтік қамтамасыздандыру жауапкершілігін мемлекетке беру;

3. Бұған қатысты барлық жұмысты қалалық қоғамдық өзін-өзі басқару органдарына тапсыру.

Ұйымдастырылу барысындағы кемшіліктерге қарамастан балаларды әлеуметтік қамтамасыздандыру жүйесі жалпы ел бойынша, уақыт келе айқын келбетке ие болды. XX ғасырдың 20-шы жылдардың соңына қарай формальды түрде балалар үйінің үш түрі болды: мектепке дейінгі балалар үйі, оқушыларға арналған балалар үйі және кәсіптік оқытуға енгізделген балалар үйі. Сонымен қатар емдік және жартылай емдік балалар үйі және мүгедектерге /көзі көрмейтін, құлағы естімейтіндерді қоса/ арналған балалар үйі қызмет жасады.

Белгілісі, осы кезеңде елімізде атақты педагогтар мен психологтар-А.С. Макаренко, П.П. Блонский, С.Т. Шацкий, Л.С. Выготский және т.б. болды. Олардың «қиын» балалар мен жасөспірімдерді әлеуметтік оңалту бойынша практикалық жұмыстарының жетістіктері мен ғылыми еңбектері отандық педагогикада және халықаралық деңгейде үлкен құрметке және дәрежеге ие болды. Әлеуметтік педагогиканың қалыптасып, дамуына ХІХ ғасырдың соңында қалыптасқан педалогия ғылымы үлкен ықпалын тигізді.Бұл ғылым баланы жан-жақты, жүйелі, оның жас және жеке дара ерекшеліктерін зерттеуге бағытталған.

3. Әлеуметтік қорғау сол кезеңде, әлеуметтік көмек көрсетудің негізгі түрлерінің бірі болды. Әлеуметтік қорғаудың мәні-коммуникативті қоғам құруға қабілетті адамдардың жаңа түрлерін жасауда болды.

Концепцияның негізгі мақсаты-баланың ұстанымдарын /интерес/ максималды түрде қорғау және қоғамда оларды алдыңғы қатарлылар ретінде қабылдау мен үлкендермен бірдей дәрежеде құқтарын жариялау.

Көптеген білім беру мекемелерінде әлеуметтік педагог лауазымы енгізілген, жаңа типтегі мекемелер пайда болуда: жанұя және балалардың әлеуметтік денсаулық орталықтары, қиын жасөспірімдерді әлеуметтік оңалту, жасөспірімдер үшін әлеуметтік қамқорлық үйлер /проют/, қамқорлыққа алу және асырап алу орталықтары, муниципалды балалар үйі, дағдарыстық орталықтар, әлеуметтік қонақ үйлер және т.б. Балалар мен жасөспірімдерге психологиялық-педагогикалық көмек көрсету қызметтері мен орталық тар желісі даму үстінде. Жоғарыда айтылып кеткен мекемелер түрлері балалық шаққа байланысты мселелерді шешуге нақты көмек беруде.

Педагогикалық қызмет – бұл ерекше қызмет және бірқатар ерекшеліктерге ие. Оның негізгі ерекшелігі - ол тұтас қоғам мен мектептің көпшілік жұмысының бір тармағы ретінде көрінеді, мысалы бір жағынан педагог педагогикалық теория мен тәжірибенің барлық жетістіктерін пайдаланса, ал басқа жағынан, жеке тұлға сияқты.

Педагогикалық қызметтің мәнін анықтауға көптеген зерттеулер арналған. Ю.К.Бабанский, Т.И.Ильина, В.А.Сластинин және т.б. зерттеушілер педагогикалық қызметтің астарында әлеуметтік қызмет бар екендігін түсінеді, себебі ол бойынша үлкен ұрпақтан кіші ұрпаққа адамзаттың жинаған мәдениеті мен тәжірибесі жеткізіледі.

Ю.Н.Кулюткин педагогикалық қызметтің ерекшелігі деп мынаны айтады: ол «метақызмет» (метадеятельностью) болып табылады, яғни басқа қызметті ұйымдастыру жөніндегі қызмет болып есептеледі. Педагогтың қызметі оқушының қызметіне қарай бағытталады: мұғалімнің алдына қойған мақсаттары оқушының потенциялдық эффектілерінің алға басуын қалыптастырады; осы мақсаттардың алға даму процесі оқушының қызметін ұйымдастыру арқылы іске асырылады; мұғалімнің іс-әрекетінің табыстылығының бағасы оқушының жоспарланған алға даму процесі қаншалықты табысты болуы негізінде көрінеді.

Педагогикалық қызметтің келесі бір ерекшелігі – мұғалімге тән позициялар болып табылады, себебі адам тәрбие объектісі болып дүниеге келеді, ал оған адамгершілік азаматтық тәртіптің субъектісі болуға тура келеді. Осы жерде мынадай қорытындыға келуге болады: педагогикалық қызметтің мәні жеке адамның объектілік-субъектілік қалыптасуына байланысты.

2. Әлеуметтік бейімделу ұғымы педагогика ұғымына да кірістіріледі және көптеген ғалымдар оны әлеуметтік педагогиканың орталық категорияларының бірі ретінде қарастыра бастайды. Әлеуметтік бейімделу адамның барлық өмірінде дамуы және өзін-өзі қалыптасуы ретінде қарастырылады. (А.В.Мудрик).

Қазіргі таңда «әлеуметтану» ұғымы педагогикада, әлеуметтануда, психологияда кеңінен қолданылады. Мұнда әлеуметтік 3 сферада анықталады: қызмет, қарым-қатынас, өзіндік сана. Бұл сфералар адамға әлеуметтік қатынастар жүйесін меңгеруге мүмкіндік береді. Әлеуметтік қатынастар жүйесіне ену әлеуметтік рольдерді меңгеру мен іске шығу есебінен жүргізіледі. Әлеуметтік роль – бұл мінез – құлық моделі, ол адамның мәртебесі мен әлеуметтік ұстанымына байланысты. Әлеуметтік рольді меңгеру процесі – жеке тұлғаның әлеуметтік байланыстар жүйесіне кіру нәтижесі.

Аталған екі термин - әлеуметтік көмек және әлеуметтік қызмет ХХ ғасырдың І онжылдығында АҚШ –та пайда болды. Бірақ бұл ұғымдардың бір-бірінен айырмашылығы да бар.

«Әлеуметтік көмек әлеуметтік жұмысшылардың қызметін қамтамасыз ету ретінде қарастырылуы мүмкін».

Әлеуметтік қызметтің жаңа заманғы концепцияларының құрамына сондай-ақ халықтың қорғалмаған категорияларының құқтары мен мүдделерін қорғау, оларға ақпараттық, психологиялық және педагогикалық көмек көрсету кіреді (кеңес беру қызметі, сенім телефондары, жасырын қабылдау кабинеттері).

Жаңа заманғы Ресейде әлеуметтік қызметтің жүйесі кәсіби қызмет сферасы ретінде тек қалыптасып келеді.

№4 дәріс тақырыбы: Әлеуметтік-педагогикалық көмек көрсетудің негізгі бағыттары.

1. Адамның әлеуметтенуі кезеңіндегі психикалық даму ерекшеліктерімен және даму бұзылыстарымен байланысты мәселелерді қамтитын мамандар қызметінің саласы әлеуметтік-педагогикалық қолдау көрсетуге жатады. Өмірдің қиын қыстау кезеңінде адамға көмек көрсету үшін арналған қызмет тәсілдері әлеуметтік-педагогикалық қолдау көрсетудің негізін құрайды.

Бұл мәселе бойынша көптеген әртүрлі шетелдік және отандық әдебиеттерді талдау нәтижесінде әлеуметтік-психологиялық және психологиялық көмек пен қолдау көрсетудің негізгі бағыттарын ажыратуға мүмкіндік берді.

- өзге адамға өіндік құндылық ретінде қарау;

- болашақты өзіне жобалауға мүмкіндік;

- өзінің, өзге адамдардың, өткен мен келешектің алдындағы ішкі жауапкершілік;

- өмірдің мәнін меңгеруге деген ұмтылыс.

Ізгілендіру қамтуы қажет:

• 
  заң, құқық сферасын;
  
• 
  бала мен жасөспірімдердің мінез-құлқын және психика дамуындағы қалыс қалушылықты, мотивтерді, қажеттіліктерді, қызығушылықтарды психологиялық диагностикалауға негізделген тәрбие және оқыту сферасын;
  
• 
  қылмыс жасаған балалар мен жасөспірімдерді жазалау сферасын.
  

• 
  құқықтық статусты және балалар мен жасөспірімдерге көмек және қолдау көрсетудің заңгерлік механизмін анықтайтын заңдарда;
  
• 
  балалар мен жасөспірімдердің әлеуметтік, психологиялық және медициналық статусын диагностикалауға негізделген кемекті ұйымдастыруда;
  
• 
  өмірдің қиын жағдайына тап болған балалар мен жасөспірімдерге кепілдендірілген көмекте.
  

1. Адамға тәрбие мекемелерінде жеке-дара көмек көрсетуге деген қажеттілік белгілі бір жас кезеңіне байланысты туындаған мәселелер мен міндеттерді шешуде туады.

Балаға мектеп көлемінде жеке-дара көмек көрсету-педагогикалық көмек көрсетудің бір нұсқасы ретінде қарастырылады.

Әлеуметтік-психологиялық міндеттер жеке тұлғаның өздік санасының жасалу үрдістерін жеке-дара реттеумен, өзін жүзеге асырумен және өзін реттеумен байланысты.

Әлеуметтік-психологиялық міндеттер мен мәселелерді шешудегі жеке-дара көмек көрсетудің жетекші бағыттардың негізгілеріне жатады:

а) Оқушының субъектті позициясының жасалуына көмек.

ә) Мектептік бейімделмеушілік (дезадаптация) жағдаятына жеке-дара көмек.

б) Әр түрлі бөлек категориялардағы балаларға жеке-дара көмек.

а) Оқушының субъектті позициясы оның белсенділігімен тікелей байланысты. Оқу әрекетіндегі позицияны талдау барысында оқу белсенділігінің төрт типін ажыратуға мүмкіндік береді.

1. нөлдік белсенділік (анық объективті позиция). Оқушы енжар, бірлескен немесе жеке жұмыстануға қызуғушылық танытпайды, оқу әрекетке педагог қысымымен араласады. Өзара әрекеттестікте оқу үшін онда эмоционалдық, интелеетуалдық және мәнез-құлық дағдылары дамымаған.

Мұғалімнің тактикасы оқушының қорқу, қысымшылдық сезімдерінен жоюға бағытталған атмосфералы сабақты жасауға негізделген. Бұндай топты оқушылармен жұмыстану барысында тез араласуды күтудің қажеті жоқ, себебі, олардың белснеділігі біртіндеп жоғарлауы мүмкін. Оларға бір қызмет түрінен екінші қызмет түріне тез ауысуды қажет ететін оқу тапсырмаларын ұсынбау. Жауап беруде уақыт беру. Жауап беру барысында кенеттік сұрақтар қоймау. Бұның барысында мынадай тізбек жасалады: жайлылықты, ашықтықты қамтамасыз ету→бірлесіп жұмыс жасау алдындағы үрейді жою→педагогпен немесе сыныптастарымен бірлесіп қызметтесуге енуіне дайындық→күту және таным белсенділігінің жаңа типін меңгеруге деген эмоционалдық дайындық.

2. жағдаяттық белсенділік (басым объективті позиция). Тән сипаттама-белгілі-бір жағдаяттардағы белсенділіктің және қызығушылықтың көрінуі (сабақ мазмұнының тартымдылығы, сабақ берудің жаңа тәсілдері). Бұл топтағы оқушылар жаңа жұмыс түрлеріне тез ауысады, бірақ кедергілер туындағанда қызығушылықтан жеңіл айырылады.Олар мұғалімді тез дұрыс жауап берулермен таң қалдырулары мүмкін, бірақ эпизодты.

Мұғалім стратегиясы оқушыға оқу әрекетіне араласуына көмек беру және сабақ барысында жағымды эмоционалды-интеллектуалдық атмосфераны сақтау. Онда оқушы қуаныш және жоғарлану сезімін тек оқу міндетін қабылдауда ғана емес, сонымен қатар оны орындау барысында да сезінеді. Бір кезде сәттілік сезімін сезініп, оны қайталауға және өз жетістіктерін бекітуге тырысады және ол үшін белгілі бір интеллектуалдық-еріктік күш-жігер жұмсайды.

3. орындаушылық белсенділік (басым субъектті позиция). Бұл белсенділікті тасушылар мұғалімдердің сүйіктілері болады. Олар жүйелі түрде үй тапсырмаларын орыдайды, педагог ұсынатын жұмыс формасына дайындықпен араласады. Мұғалім осы топ оқушыларына арқа сүйейді: жаңа (қиын) тақырыпты өткенде және қиын жағдаяттарда көмек көрсетеді (ашық сабақ, әкімшіліктік тексеру және т.б.). Негізгі оң жағдай-беріктілік және тұрақтылық, бірақ бұл оқушыларда да мәселелер кездеседі.

Мұғалім нашарлау оқушылармен жұмыстанғанда бұл топ оқушыларының белсенділіктері төмендейді. Біртіндеп олар оқу міндеттері көлемімен шектеледі, стандартты емес шешу жолдарын іздеуде бұрынғыдай құлшыныс танытпайды.

Оқушылардың белсенділігін арттырудың негізгі тәсілдері болып сабақ барысында жасалатын мәселелік, іздеушілік және эвристикалық жағдаяттарды қолдану табылады.

4. шығармашылық белсенділік (анық субъектті позиция). Оқушылар стандартты емес ойлау қабілетімен, даралық қиялымен, ашық бейнелі қайта жаңғыртуларымен, қоршаған ортаға деген қайталанбас қатынасымен қаруланған. Дегенмен осы топ оқушылары оқу әрекетінде мәселе туғызады.

Педагог қызметі оқушылардың өзінде шығармашылыққа деген қажеттілікті, өз-өзін көрсетуге (самовыраженность) ұмтылысын дамыту.

2. Ұғым балада қиын әлеуметтік жағдайлардың және өмірі мен даму оқиғаларының (әлеуметтік жетімдік, отбасындағы ажырасу немесе дау-жанжал, ұзақ уақытқа созылған ауру, тұрғылықты мекен-жайды ауыстыру, денелік толымсыздық және т.б.) ықпалымен пайда болуы мүмкін бұзылыстарды сипаттайды.

Оның бір түрі ретінде мектептік бейімделмеушілік-балада мектептің ықпалымен, мектеп әсерімен немесе оқу сәтсіздіктерімен пайда болатын бұзылыстар мен ауытқушылықтар болып табылады.

• 
  балалардың психофизиологиялық ерекшеліктеріне мектеп тәртібінің (режим) және оқу жағдайының санитарлық-гигиеналық сәйкестіксіздігі;
  
• 
  кейбір топ балаларының мүмкіндіктеріне оқу жұмыс темпінің сәйкестіксіздігі;
  
• 
  оқу жүктемелерінің экстенсивті сипатта болуы;
  
• 
  жағымсыз бағалаумен ынталандырудың (стимуляция) басымдылығы;
  
• 
  оқушылардың оқуда үлгермеушіліктерінің негізінде пайда болатын отбасындағы дау-жанжалдық қатынастар (сурет 1).
  

Оқудағы алғашқы қиындықтар

Біліміндегі мәселелер

Бір немесе бірнеше пәндер бойынша материалды меңгерудегі қалыс қалу

Жеке немесе жалпы үлгермеушілік

Оқу әрекетінен бас тарту

Оқу негізінде пайда болған, баланың мұғалім және ата-аналармен қатынасындағы алғашқы қысым (кернеу)

Мәндік кедергілер

Эпизодтық дау-жанжалдар

Жүйелі дау-жанжалдар

Тұлғалық мәнді қатынастардың бұзылуы

Сурет 1. Жағымсыз динамикалық бағытталушылық сызбасы

• 
  мәселелік жағдаятты толығымен жою немесе қайта жасау жолымен бейімдеу;
  
• 
  мәселелік жағдаяттан кету жолымен бейімдеу;
  
• 
  мәселелік жағдаятты сақтаумен және оған үйренумен бейімдеу.
  

Дарындылық психиканың сапасы ретінде өмір барысында дамиды және педагогикалық қолдау көрсетуді, ал дарындылық белгілері бар бала-жеке-дара көмек крсетуді қажет етеді. Ол мына себептермен негізделген:

• 
  дарындылық анық бейнеленген әлеуметтік маңыздылық пен құндылыққа ие;
  
• 
  дарындылық кері қайтымды;
  
• 
  дарындылық рухани-адамгершілікті бекітуді қажет етеді;
  
• 
  дарындылық адамды әлеуметтік қауыпты топ категориясына жатқызуға негіз ретінде қарастырылуы мүмкін;
  
• 
  дарындылықты көрмею жеңіл және диагностикалау қиынға соғады.
  

• 
  алдын-алу (профилактика) технологиясы - әртүрлі әлеуметтік ауытқушылықты тудыратын негізгі себептер мен жағдайларды жоюға, алдын-алуға бағытталған;
  
• 
  психологиялық-педагогикалық бірлестікте қызметтесу (сопровождение) технологиясы – педагогтың немесе маманның ұйымдастырылуымен жеке-дара көмек пен қолдау көрсетуді көздейді;
  
• 
  әлеуметтік-психологиялық оңалту технологиясы.
  

№6 дәріс тақырыбы: Әлеуметтік қызметтегі кеңес беру ерекшеліктері.

2. Кеңе берудің негізгі қағидалары:

3. 1. Көп жағдайда көмекке әлеуметтік статусы төмен, бір емес бірнеше кешенді мәселелері бар адамдар жүгінеді. Кеңеске келушілер тез шешіммен және ақыл-кеңес беруді қалайды. Сондықтан кеңес беру барысында олар мәселені шешу үрдісіне белсенді араласуға тарсылық білдіреді және мәселенің шешімін кеңес берушіге артады.

Кеңес берудің дайындық кезеңі. Кеңес берудің графигі мен кезегі белгіленеді. Мүмкіндігіне қарай кеңес беруші болашақ клиенттері туралы ақпарат жинайды, оның негізінде бастапқы жұмыс жоспарын жасайды, әсер етудің неғұрлым тиімді әдістерін белгілеп және клиентпен қарым-қатынас стилін анықтайды.

Бірінші стадия-кеңес берушінің психологиялық дайындығы. Ол клиентті кабинетке шақырмастан бұрын басталап, алғашқы қарсы алу сөздерімен аяқталады. Кеңес беруші бастапқы жұмыс жоспарында ойлаған келесі клиент туралы мәліметтер жинағын есіне түсіреді және кеңес берудің тиімді стилін белгілейді.

Екінші стадия-болашақ әңгімелесушілердің өзара амандасуы және өздерін бір-біріне таныстыру. Біріншіден, кеңес беруші клиентпен амандасқаннан кейін оның отырып жайғасуын және өзінің үйіндей сезінуін ұсыну. Клиентке 2-3 минут уақыт беріп оның бөлмеге үйренуін және бағдарлануына мүмкіндік беру қажет. Осы жұмыс стадиясында ұялу, қысымшылдық сезімідері жойылып және психологиялық климат орнатылады.

Үшінші стадия-кеңес беруші мен клиент арасындағы «келісім шарттың» жасалуы. Маман клиенттің кеңес беруге қоятын бастапқы тапсырысы мен талабын анықтайды, кеңес беруді жүзеге асыру немесе одан бас тартып келесі бір маманға жіберу туралы шешім қабылдайды. Бұдан кейін кеңес беруші іскерлік және этикалық стильде клиентке кеңес берудің мақсатын, міндеттерін және регламентін, жұмыстың этикалық нормаларын, құқықтары мен міндеттерін жеткізеді. Кеңес берудің бұл стадиясында екі жақтың да белсенді қатысуы қажет.

Төртінші стадия-«ақталу» («исповедь»). Кеңес беруші клиентке тікелей сұрақ қояды: «Маған келуіңізге әсер еткен нендей жағдай болды?». Клиент өзін толғандырып жүрген мәселе туралы ашық және эмоционалды түрде айтуына және түсіндіруіне мүмкіндік алады. Тәжірибелі кеңес берушілер бұл стадияға кеңес берудің негізгі кезеңнің уақытының үштен екі бөлігін арнайды. Қажетті жағдайда қысқа анықтаушы және бағыттаушы сұрақтар қоюға болады.

Бесінші стадия-Клиенттен белсенді сұрау және қосымша ақпарат алу. Маман белгілі-бір мөлшердегі анықтаушы сұрақтар қояды. Нәтижесінде онда клиенттің кедергілерінің себептері туралы негізделген пікір қалыптасады, ол оларды жеңудің конструктивті жолдарын белгілейді. Бұл стадияды кеңес беруші клиентке өз пікірін жарияламайды.

Алтыншы стадия-бұл стадия кеңес беруде шешуші рөл атқарады, ол кеңес берушіден максималды мобилизациялануын, жинақтылықты және кәсіби шеберлікті талап етеді. Осы стадияда клиент мәселесін бірлестікте қорытындылау жүзеге асырылады. Кеңес беруші апелляциялық формасыз жағдайды өзінің түсінуі бойынша білдіруіне болмайды. Адамның реакциясын назармен бақылау және ұсынылған пікірмен келісу дәрежесін бағалау қажет. Егерде келісімге қол жеткізілсе-ұсынылған нұсқа негізгіге қабылданады. Бірақ егерде, болжам клиентті еш әсерсіз қалдырса, басқа шешімді іздеуге тура келеді.

Жетінші стадия-бұл стадия өз-өзін реттеудің тұлғалық механизмдерін іріктеуге және клиенттің мінез-құлқының жаңа моделін қалыптастыруға бағытталған.

Сегізінші стадия-клиентпен қарым-қатынасын аяқтау және қатысушылармен кеңес берудің тиімділігін бағалау. Клиентке жүргізілген жұмыс бойынша өз пікірін білдіруін сұрайды. Маман әлеуметтік жұмыс бойынша қорытынды бағасын береді. Егерде мәселені бір кездесуде шешу мүмкін болмаса, онда келесі кеңес берудің мерзімі мен оның жоспарлы бағдарламасы белгіленеді.

Клиент соңынан есік жабылғаннан кейін, кеңес берушіге өзінің психологиялық қалпына назар аударуы қажет. Бұл стадияны демалыс және әсерлерден құтылу фазасы деп атауға болады. Кеңес берушіге оның ресурстарын қалпына келтіретін өзге қызмет түрлеріне ауысуы және еркін сезінуі керек.

3. Кеңес берудің қорытынды кезеңі. Бұл кезең клиентпен бірлескен жұмыс аяқталғаннан кейін басталады. Кеңес беруші алынған нәтижелердіой елегінен өткізеді, кеңес беру хаттамасын толтырады және керек жағдайда клиент қажеттілігіне сай әлеуметтік ортаға әсер ету тәсілдерін белгілейді. Бұл кезеңде клиенттің жеке мәселелерін шешу үшін жағдайлардың тиімділерін анықтау мақсатымен ресми тұлғалармен және әлеуметтік ортасымен нақты өзара әрекеттесу болуы мүмкін.

Әлеуметтік кеңес берудің технологиялық кезеңдерін орындау, үрдістің сәтті өтуіне толық кепілдік бере алмайды. Кеңес берушіге өзінің дайындығына және сонымен қатар, клиентпен кездесудің ұйымдастырушылық моменттеріне назар аударуы қажет.

Кеңес беруді қарым-қатынастың конфиденциалдылығын қамтамасыз ететін оқшауланған бөлмеде өткізген дұрыс. Кеңес беру барысында бөтен тұлғалардың кенеттен кіру жағдайлары болмауы тиіс. Кабинет дизайны ресми емес сенімді қарым-қатынасқа негізделуі керек. Әңгімені жүзеге асыру барысында кеңес беруші мен клиент креслоларда немесе отырғыштарда, бір-біріне қарама-қарсы, отырады. Бір кеңес берудің ұзақтығы 1 сағаттан 1,5 сағатқа дейін созылуы мүмкін. Кеңес беру барысында үзілістер жасау тиімді емес.

Кеңес берудің нәтижелері есеп құжаттарының арнайы формаларында тіркеліп отырады. Маман жұмыс жазбаларын (запись) жүргізуіне болады, егерде бұл негізгі жұмысқа кедергісін және клиенттің қарсылығын келтірмесе. Хаттамада клиентің паспорттық мәліметтері, отбасы мен денсаулығы туралы ақпараттар, кіммен кеңес беруге жіберілгені, мәселенің негізі, кеңес берудің әдістері мен формалары, кеңес берудің нәтижелері, әңгіме барысындағы адамның мінез-құлқы мен жұмысқа қатынасы, клиентпен әрі қарай жұмыстанудың бағыттары көрсетіледі.

а) Әсер етудің формалары мен әдістеріне қарамастан, клиент үшін қарым-қатынас оның өзін-өзі бағалауын төмендетпеуі және қосымша психологиялық жүктеме болмауы керек.

ә) Кеңес беруші әңгіме барысында алынған конфиденциалдық ақпаратты жариялауға құқығы жоқ. Клиентпен жүргізілген жұмыстың қорытындылары мен нұсқаулары ресми тұлғаларға берілуі үшін клиенттің өзі хабардар және оның ұстанымдарын (интерес) ескеретін формада жасалуы қажет. Келіспеушіліктердің пайда болу жағдайларында кеңес беруші клиенттің ұстанымдарын қорғауы керек.

б) Кеңес беру үрдісіндегі жетекші жұмыс стилі-клиенттің ұстанымдары негізінде қызметтесіп (сотрудничество) және паритеттік (өзара тиімді) бастамаларда қарым-қатынас жасау. Ешқандай кемсітушілік, жақтырмаушылық формаларының көрінуіне жол берілмеуі тиіс.

в) Әлеуметтік жұмыспен айналысушы маман жұмыс барысында өзінің мінез-құлқын қадағалап және талдап, өз қателіктерін мойындап және түзеп, өз құзыреттілігінің шегін түсініп отыруы керек.

Кеңес беруді жүзеге асыруда қажетті шарт ретінде коммуникация үрдісінің еркін түрде өтуіне жәрдемдесетін, жағымды психологиялық ахуалды (климат) қалыптастыру болып табылады. Бұл жұмыстағы үлкен рөл кеңес берушінің тұлғалық сапаларына яғни, коммуникабелділік, сензетивтілік, тактикалылық, эмпатия және т.б. артылады. Ерекше қажеттілік ретінде ортаны өзге адамның назарымен қарап, сонымен қатар өзінің кәсіби объективлігін сақтап отыру болып танылады.

Маман эмпатиясының деңгейі кейбір факторларға тәуелді және ең алдымен клиент туралы толық және нақты білім дәрежесіне.

№9 дәріс тақырыбы: Балалардың қауіпті топқа түсуінің себептері.

Әлеуметтік және психологиялық-педагогикалық көмектің мунипаципалдық жүйесін жасаудың 8 жыл бойғы эксперименттік жұмыс нәтижесінде балалардың ахуалдық болу мүмкіндігі бар топқа түсулерінің себептері анықталды.

Мұндай балалар мен жасөспірімдердің өмір жағдайын талдау қауіпті фактордың басты себебін ажыратудың мүмкін еместігін көрсетті. Мамандар баланың өмірі мен денсаулығына тікелей қауіп төндіретін отбасындағы көптеген жағымсыз жағдайлардың жиынтығын тіркеп отыр. Жағымсыз жағдайлардың, әсіресе өмір сүру мүмкін емес отбасында баланың ұзақ уақыт болуы ауыр ахуалға әкеліп соқтыратын ағзада жағымсыз психикалық, физиологиялық өзгерістер туғызады.

Балада мінез-құлықтың әрекесінде сондай-ақ тұлғалық дамуында елеулі ахуалдар пайда болады. Оларға бір мінез-құлықтың қыр тән, ол – кең мағынасында әлеуметтенудің бұзылысы:

Гигиеналық дағдылардың болмауы, танымайтын ортаға бейімдеу қабілетінің жоқ болуы, гиперсексуалность, жыныстық бағдарындағы бұзылыс, ұрлық, өтірік айту, адам өмірінің құндылықтың болмауы, еріншектік, құндылық бағдардың болмауы, әдептілік, мораль нормаларының болмауы, білімге қызығушылықтың болмауы, жағымсыз әдеттер, ішімдікке салыну, шылым шегу, балағат сөздер айту, есірткі пайдалану.

Балалардың әлеуметтік-педагогикалық көмек және қолдау мекемелеріне түсуінің себептері түрлі, ескеретін жағдай бұл балалардың мәселесінің шешім табылуы қалыптасқан дәстүрлі білім беру жүйесіне тәуелді емес. Отбасылық жағымсыз жағдайда, әлеуметтік-педагогикалық қолдау көрсететін мекемесіз балалар мәселесін шешу қиын.
№10 дәріс тақырыбы: Отбасылық жайсыздықты сезінетін балалардың психологиялық сипаттамасы.

Дәріс мазмұны:

1. Жайсыз отбасы сипаттамасы.

2. Жайсыз отбасы және стрестік жағдай.

3. Балалың психикалық дамуына әсер етуші факторлар.

1. Жағымсыз жағдайдағы отбасының сипаттамасы өте алуан түрлі – бұл ата-анасы баласына суық қанды қатынас жасайтын, тәрбиесімен айналыспайтын, баласының дамуына үшін жағдай жасамайтын отбасылар.

Отбасындағы жағымсыз жағдайлар баланың дамуында, өмір салтында және міне-құлық әрекетінің проблемаларына, құндылық бағдардың бұзылуына әкеледі.

Бала және жасөспірімнің мінез-құлық әрекетіндегі қиындықтарынан ата-ананың өздерінің балалық шақтықтарындағы қиындықтары көрініс табады.

Психологтардың дәлелдеуінше қиын баласы бар ата-ананың өзі балалық шағында ата-анасымен конфликтілі қатынаста болғанын көрсетеді.

Психологияның көптеген фактілерінің негізінде ата-ананың стилі бала психологиясында сақталып қалады деген қорытынды жасалды. Бұл өте ерте мектепке дейінгі жаста және санасыз түрде болады.

Ересек болып жетілгеннен кейін, сол стильді қайта жаңғыртады, өйткені ол отбасындағы басқа қатынасты білмейді. Көп ата-ана өзін бұрын ата-анасы қалай тәрбиелесе, өз баласын солай тәрбиелейді.

Зерттеу мәліметтерінің көрсетуінше, әлеуметтік-педагогикалық қолдау жүйесіне түскен балалар контингентінің барлығы дерлік стресстік жағдайда болғандарын дәлелдейді.

Медик, психолог, психиатр, психотерапевт мамандарының көрсетуінше, мұндай балалар мінез-құлық әрекеттерімен ерекшеленеді. Мамандар бұл мінез-құлық әрекетін патология деп атайды. Мінез-құлық патологиясы негізінде сол мәдениетке тән емес мінез-құлық әрекетін айтамыз.

2. Стресстік жағдайлар барлық ағзаның қалыпты қызметіне жағымсыз әсер етеді. Ол көптеген себептерден туындайды. Жақын адамынан айырылу, ата-ананың ажырасуы, басқа отбасы құрулары, төбелесу, сексуалдық күш көрсету, катастрофа, т.б.

Адамның стресстік жағдайларда бастан кешуінің күші адамның жағдайды қалай қабылдағаны мен талдағанына тәуелді. Стресстік жағдайларды бастан кешу бала психикасында өшпес із қалдырады. Балалар уайымдау, бастан кешу күшін реттей алмайды.

Жағымсыз әсер күшті болмасында оның қатты уайымдалуы стресстің себебі болуы мүмкін. Стресстік жағдайлардың жинақталуы не проблемаға әкеледі, не икемділік танытуға әкеледі. Ол адамның жасына және қиындыққа қарсы тұру білігіне байланысты.

Балаға ең күшті әсер ететін, ол отбасының құлдырауы, алдындағы жағдайы. Балалар ата-ананың өзара ренжісулеріне, бір-біріне немқұрайлы қарауларына сезімтал байқағыш келеді.

Әдетте бала ата-анасының екеуіне де жақын болады, сондықтан екеуінен айырылып қалу, сонымен бірге өз қауіпсіздігінен айырылуы алдындағы қорқынышты бастан кешіреді.

Бала мұндай жағдайда өзінің рухани күйін өзгертуге тырысады, шашын жұлады, тырнағын кеміреді, қараңғыдан қорқады.

Баланың отбасынан тыс жерде өмір сүруі, психикалық күй – психикалық депревацияға әкеліп соқтырады. Бұл күй негізі психикалық қажеттіліктердің ұзақ уақыт бойы қанағаттандылмауынан болады..

Отбасынан тыс жерде тәбиеленуші балаларда тұлғалық депревация пайда болады. Ол тұлғада негативті сапалардың қалыптасуына негіз болады.

Бала ата-анасынан көргендерін жасайды, еліктейді. Жаңа ортаға түсе отырып бала кейінгі өміріне оралғысы келеді.

Арнайы мекемедегі өмір отбасын алмастыра алмайды. Тәжірибеде көп кездесетін жағдай, ол баланың жағдайы нашар болса да отбасыларына қайтып оралулары, өйткені онда оның ата-анасы.

Балалар мен жасөспірімдер әлеуметтік-педагогикалық мекемелердің жүйесінің жұмыс тәжірибелері түрлі-жастағы балалардың ата-аналарын бағалауларын көрсетті.

Көпшілігі ата-аналарына жағымды баға береді, көбінесе өмір сүру жағдайын кінәлайды немесе ата-ананың өзін емес, олардың мінез-құлық әрекеттерін кіналайды. Көпшілік балалар ата-аналарынан идеал жасайды. Ата-аналарын еске ала отырып, олардың жағымды жақтарын еске түсіреді.

Ересектей балалар ата-аналарына адекватты, шынайыға жақын баға береді. Бірақ олар ата-аналары жақсы жаққа өзгереді деген сенімде болады.