770
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Березина Р.Л., Михаилова З.А., Столяр А.А. «Формирование элементарных
математических представлении у дошкольников» М.,1988.
2. Ерофеева Т.И. «Математика для дошкольников. Книга для восптитателей
детского сада» М.,2007.
3. Фидлер М. «Математика уже в детском саду» М.,1991.
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ОЙЫНДАРЫН ОЙНАТУ АРҚЫЛЫ БАЛАЛАРДЫ
ТӘРБИЕЛЕУ
Маханова А.Ж., Мамырова Г.Т., Жуматаева А.К.,
КГКП д\с № 27 «Балдаурен»
Ұлы ғалым философ Әбу Насыр әл-Фараби: «Адамға ең бірінші білім емес, тәрбие
керек, тәрбиесіз берілген білім- адамзаттың қас жауы, ол келешекте оның өміріне қауіп
әкеледі»- деген екен. Олай болса, бала бақша болашақта бүлдіршіндерді ата дәстүрін
сақтайтын, инабатты да ибалы, үлкен –кішіні сыйлай білуге үйрететін тәрбие орталығы.
Бала өмірге қадам басардағы алғашқы қимыл әрекеті- ойын, сондықтан оның мәні
ерекше. Қазақ халқының ұлы ойшылы Абай Құнанбаев «Ойын ойнап, ән салмай, өсер
бала болама?»- деп айқындай, баланың өмірінде ойын ерекше орын алады. Ойын мектеп
жасына дейінгі баланың жеке басының дамуына ықпал ететін тәрбие құралы. Ойын
баланың барлық қабілетінің дамуына айналасындағы дүние жайлы түсініктерінің
кеңейуіне, тілінің дамуына құрбылармен жақындасуына көмектеседі. Баланың
қуанышы мен реніші ойын арқылы көрінеді. Балалар ойын арқылы тез тіл табысып,
жақсы ұғысады, бірінен- бірі ептілікті үйренеді. Халқымыз ойындарға тек балаларды
алдандыру, ойнату әдісі деп қарамай, олардың мінез- құлқының қалыптастыру құралы
деп те ерекше бағалаған. Бөбектерді тәрбиелеуде ұлттық ойындардың берері мол.
Мысалы: «Ойна да ойлан» атты тәрбие жұмысында балаларға сан, пішін, көлем,
кеңістікті, уақытты бағдарлауға үйретуде қазақтың ұлттық ойындары «Теңге алу»,
«Көңілді керуен» ойындарын ойнатуға болады. Көрнекті құралдарға ұлтық бұйымдар
мен ауыз әдебиетінің үлгілерін пайдалану.
ХХІ – ғасыр білімділер ғасыры болғандықтан бүгінгі таңда заманымызға сай
зерделі, ой - өрісі жоғары, жан – жақты дамыған ұрпақ қалыптастыру мемлекетіміздің
алға қойған аса маңызды міндеті болып тұр. Тәрбие мен білімнің алғашқы дәні –
мектепке дейінгі тәрбие ошағында беріледі. Бала денсаулығының мықты болып,
қозғалыс, дене құрылысының дұрыс жетілуі мектепке дейінгі кезеңде қалыптасады.
Ойынды ойнату мен үйретудің мақсаты:
- ұлттық ойындар дене шынықтыру іс-әрекетінде кең қолдана отырып, балалардың
дене тәрбиесін дұрыс жолға қою, спорттық шеберліктерін, мүмкіндіктерін арттыру;
771
- қазақ халқының ерлік-жауынгерлік тарихын ұрпаққа ерліктің өшпес үлгісін
қалдырған хас батырлардың өмір өнегесімен таныстыру, өз жерін, өз елін қорғай алатын
ел жанды, ұлттық намысы мол жігерлі бүлдіршіндерді тәрбиелеу;
- жас ұрпақты өздігінен білім деңгейін көтеруге үйретіп өзін-өзі тәрбиелеуге
дағдыландыру.
Ұлттық
ойын
ойнатудың
негізгі
мақсаты:
балалардың денсаулығын нығайту; денені шынықтыру; мәдениетін қалыптастыру;
өзін-өзі тәрбиелеу, өзін-өзі жетілдіру. Ойынды ойнату мен үйретудің міндеттері:
қажетті дене қозғалыс дағдыларын, танымдық-қозғалыс белсенділігін арттыру;
қалыптастыратын дене жаттығуларының негізгі түрлерімен балаларды таныстыру;
денсаулықты нығайтуға бағытталған қозғалыс әрекеттерімен дене жаттығуларының
негізгі түрлерін балаларға меңгерту; қызығушылығын қалыптастырып дамыту.
Оқу іс-әрекеттерінде бағдарламаның мазмұнына қарай сергіту жаттығулары
ретінде қолдануға болады. Дене шынықтыру іс-әрекеттерінде қимылды ойын ретінде
ұлттық ойындарды алуда тәрбиешінің өз еркінде. Мектепке дейінгі ұйымдарда
ұйымдастырылған тіршілік әрекетінің күн тәртібінде жоспарлауға болады.
Ойын – мектеп жасына дейінгі балалар іс-әрекеттерінің негізгі түрі. Ойын –
баланың, бүкіл балалар коллективінің дамуында басты роль атқарады. Балаларға ұлттық
ойындар арқылы халқымыздың тарихын, мәдениетін таныстыру қолға алынған.
Жинақтағы ұлттық ойындардың тәрбиелік мәні зор. Мектепке дейінгі мекемеге
әдістемелік құрал болып табылады. Мектеп жасына дейінгі балалардың қоғамдық
құбылыстарды, қоғамдағы ересек адамдардың іс-әркетін өз түсінігінше әрекеті арқылы
бейнелеуі ойын болып саналады. Ойынның шығу тарихына шолу жасауда көңіл
аударатынымыз ол еңбекпен, өнермен, қоршаған ортамен тығыз байланыста дамыған,
яғни ойынды өмірден ажыратып қарай алмаймыз. Балалар тек ойнап қана қоймайды,
сонымен бірге ойлайды, аңғарады, көп нәрсені білуге, зерттеуге талпынады. Яғни,
қазіргі заман ағымына қарай белсене қатысады. Аса көрнекті үздік педагог
Н.К.Крупская қимылды ойын жөнінде былай деп толғанады: «Ойын – өсіп келе жатқан
бала организмінің қажеті. Ойында баланың дене күші артады, қолы қатайып, денесі
шыңдала түседі, көзі қырағыланады, зеректілігі, тапқырлығы, ынтасы артып жетіле
түседі. Ойында балалардың ұйымдастырушылық дағдылары қалыптасып шыңдалады».
Ұлттық ойындарымыз балаларға тәрбиелік мәнімен, дене бітімінің әсем де сымбатты
болып бітуге пайдасы зор. Бір-ақ мысал келтіріп кетейін: «Қуыр-қуыр, қуырмаш»
ойыны балалардың саусақ маторикасын дамытуға, тіл байлығын жетілдіруге, көңілін
көтеруге қолдануға болады. Балаларды қазақ халқының ұлттық ойындарымен, ойната
отырып жан-жақты тәрбиелейміз.
Қазақ халқы саусақ ойыны арқылы баланың сөйлеуге деген талпынысын, қабілетін
дамытқан. Ойын баланың көңілін өсіріп, бойын сергітіп қана қоймай, оның өмір
құбылыстары жайлы таным түсінігіне де әсер етеді. Оның үстінде дене қимылы арқылы
өзінің денсаулығын нығайтады. Қазақтың көне жыр дастандарында ұлттық ойындар
балаларды тәрбиелеуде ерекше орын алған. Мысалы: «Қобыланды», «Алпамыс», «Ер
Тарғын» сияқты эпостық жырларда елін сүйген батырлардың жұртшылық
сүйіспеншілігіне бөленген ер жігіттердің ең алдымен ұлттық ойындарда сайысқа түсіп,
одан кейін көп кісі қатысқан ойын-сауықтарда өздерінің мергендік, палуандық,
