Қазақ тілі
37
жұқпалы мұңы
текше отыр
су денсаулығы
қаржыландырып келтіру
әлем бойынша
60-тапсырма. Мәтінді оқып, тақырыпқа байланысты тірек
сөздерді табыңыздар.
Туризм
Туризм адамдарды табиғат көркімен, ерекше сұлу
жерлерімен таныстырады. Ұлы саяхатшы Н.М. Прежевальский:
«Өмір сүрудің тамашалығы сол – әрқашанда саяхат жасауға
болады», – деген.
Туризмді елдің төлем балансындағы пайдалы салаға
айналдырудың маңызы зор. Қазіргі заманғы туризм өндірісі −
әлемдік экономикадағы ғарыштап, дамып келе жатқан сала.
Дүниежүзіндегі елдердің 83%-да туризм экспорты аса пайдалы
қаржы көзіне айналса, 38 мемлекет экономикасының басқа
түріне қарағанда осы саладан валюта түсіруде алда келеді.
Халықаралық туризмнің өткен жылғы табысы – мұнай
өнімдерін экспорттау мен автомобиль өндірісінен кейінгі
үшінші орында.
Еліміздің 2000 жылдың 22 тамызында Үкімет мәжілісінде
Қазақстандағы туризмді дамыту шаралары туралы мәселе
тұңғыш рет қаралды.
Қазақстанның туристік ұйымдары, отандық туризмді
насихаттау үшін болашағы бар 75 жоба жасалды. Олар: іскерлік,
тарихи-мәдени, сауықтыру, ғылыми, әуесқой-спорттық, балық
аулау, тау туризмі, т.б. соңғы кездердегі әуе және экологиялық
туризмдерін жатқызуға болады.
ҚР-ның 1999 жылдың 10 желтоқсанында «Лицензиялау
туралы» заңы аясында еліміздегі 638 ұйымға туристік
қызметпен айналысу құқығы берілген. Лицензия берілген
туристік компаниялар елімізге туристер тартумен емес, сыртқы
туристік сапа ұйымдарымен айналысуда.
Г.Т. Тұрсынова, Ұ.Р. Шүленбаева, Г.Д. Рыскелдиева, А.С. Итемирова
38
Еліміздің туристік аймақтары – Алматы, Көкшетау,
Қапшағай, Маңғыстау өңірлері. Олар – туризмнің нағыз
орталықтары. Көбінесе туристік кәсіпорындар Алматыда
орналасқан. Соңғы жылдары қала аумағында әлемдік дәрежеге
сай келетін жоғары сапалы қызметтер көрсете алатын әсем, әрі
сәнді қонақ үйлер мен мейрамханалар бой көтеруде.
Дүниежүзі бойынша туризм пайда түсіретін саланың ішінде
үшінші орында болғандықтан, Ұлы Жібек Жолын жаңғырту
мәселесі Үкіметте талқылануда.
Ұлы Жібек Жолы әлемнің даму цивилизациясы тарихында
алатын орны жоғары бағаланып, Президент 1998 жылы 27
ақпанда өзінің жарлығымен «Жібек Жолы – Қазақстан» Ұлттық
компаниясын қаржыландыру басқаларға қарағанда көш ілгері.
Ұлы Жібек жолында тарихи этнографиялық туризмді дамытуға
бетбұрыс жасалуда. Шығыс пен Батыс елдерінің мәдени,
достық, сауда қарым-қатынасы негізінде Қазақстанның бұл
саладағы экономикалық беделі жоғары.
61-тапсырма. Мағыналас сөздерді тауып, сөйлемдер
құрастырыңыздар.
келбетті көркем
шипалы емдік
ауру дерт, сырқат, науқас
пара-пар сай, біркелкі
айығу жазылу
дәрігер емші
бөлек оңаша
ерекше айрықша
сұлу әдемі
62-тапсырма. «Қазақстанның бүгіні, болашағы және
ертеңі» тақырыбында жоба құрыңыздар.
63-тапсырма. Мәтіндегі экология саласына қатысты
терминдермен сөйлем құрастырыңыздар.
64-тапсырма. Мәтінге өз ойларыңызды қосыңыздар.
Қазақ тілі
39
Әлемдік экологиялық проблемалар
Жер шарындағы халық санының өсуіне байланысты
өнеркәсіп дамыды, ірі қалалар, жол, үй, алып ғимараттар
салынды. Нәтижесінде, бізді қоршаған ортаға зиянды қалдық
заттар, улы газдар, лас сулар, шаң-тозаң шығарылды.
Зиянды заттардың мөлшері шектен тыс көбейіп, бүкіл
адамзат қауымына, қоршаған орта табиғатына зиянын тигізді.
Бірте-бірте бұл жағдайлар қауіпті экологиялық проблемаларға
айналды.
Қазіргі кезде Жер шарындағы экологиялық проблемаларды
жергілікті, аймақтық және әлемдік деп жіктейді. Жергілікті
экологиялық проблемалар белгілі бір аудан, облыс көлемін
қамтиды. Мысалы, қаланың ауасы, кішігірім өзен мен көлдердің
ластануы, ірі өнеркәсіп айналасының ластануы, т.б.
Аймақтық экологиялық проблемалар көлемі бірнеше аудан
мен
облысты
қамтиды.
Мысалы,
Балқаш,
Арал,
т.б.
проблемалары. Ал, әлемдік экологиялық проблемалар бүкіл
биосфераны қамтиды. Оларға озон қабатының жұқаруы,
қышқыл жауындар, улы тамшылар, жылыжай эффектісі,
мұхиттар мен теңіздердің ластануы жатады. Әрине, аталған
экологиялық проблемалардың арасында шекара болмайды. Олар
бір-біріне ұласып, сабақтасып жатады. Әрбір экологиялық
проблеманың өзіне тән ерекшелігі, қауіптілік деңгейі, әсер ету
аймағы, мөлшері болады.
Бүкілдүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының (БДҰ)
мәліметтері
бойынша,
атмосферадағы
азон
қабатының
жұқаруынан қатерлі ісік ауруларының 1%-ға көбейгендігі
анықталған.
Азот қосылыстары атмосфераға көбінесе, орман өртінен, ірі
өнеркәсіп орындарынан бөлінетін түтіннен жинақталады. Адам
азот оксидімен дем алғанда тыныс жолдарының қабынуы,
бронхит, ентікпе ауруларынан зардап шегеді.
Улы
түтін
өнеркәсіп
орындарында,
жылу
электр
станцияларында көмір мен мазутты жаққанда пайда болады.
Атмосфераның химиялық ластануы – бүкіл адамзат қауымын
алаңдатып отырған ғаламдық проблемалардың бірі.
