Г.Т. Тұрсынова, Ұ.Р. Шүленбаева, Г.Д. Рыскелдиева, А.С. Итемирова
46
ауаның ластануы. Ластағыш заттардың көбі – өнеркәсіп,
автокөлік, зауыт, жылу энергетикасы, ғарыш кемелері, сынақ
полигондары, ұшақтар, т.б. Өскемен, Риддер, Зырян, Қарағанды,
Екібастұз, Тараз, Алматы, Шымкент, т.б. қалалардың ауасы
ластанып, тұрғындарға көптеген қауіп-қатер әкелуде. Өйткені
бұл қалаларда өнеркәсіп орындары көп шоғырланған.
Орман қоры жыл сайын азая түсуде. Оның басты себебі –
қасақана жасалған орман ағаштарын кесу, орман өрті және
орманның зиянды заттармен барынша ластануы.
Орманның адам үшін пайдалы жақтары өте көп. Орман – аң
мен құстың мекені, жеміс-жидек пен дәрілік өсімдіктердің қоры.
Адам үшін – тіршілік тынысы. Осы мәселелердің бәрі адам
баласының табиғат қорларын тиімді пайдалануын қажет етеді.
Табиғатты тиімді пайдалану – оны зерттеу, қорғау, игеру
және қайта түлету. Осы ұстанымдарды сақтаған жағдайда ғана,
туған өлкеміздің табиғат қорларын сақтап, болашақ ұрпақтарға
жеткізуге толық мүмкіндігіміз бар.
77-тапсырма. «Атмосфераның ластануы және денсаулық»
деген тақырыпқа қысқаша мәтін құрастырып, оны орыс тіліне
аударыңыздар.
78-тапсырма. Мәтіннен экология саласында қолданылатын
сөздер
мен
сөз
тіркестерін
теріп
жазып,
сөйлем
құрастырыңыздар.
79-тапсырма.
Мәтіннің
көмегімен
сөйлемді
толықтырыңыздар.
Табиғат
қорлары
_________материалдық
игілігін
қамтамасыз ететін_______________________________________.
Оларға – ауа, су, топырақ, орман, қазба байлықтар,
өсімдіктер
_______,
жануарлар________дүниесі
жатады.
Табиғат қорларын: сарқылмайтын және __________деп екі топқа
бөледі. Сарқылатын __________ қайта қалпына келмейтіндер
және ____________ деп бөлінеді.
Қазақ тілі
47
80-тапсырма. Мәтінді пікірталасқа жатқызуға болады ма?
Болса, қай түріне жатқызар едіңіздер? Мәтіннің пікірталастан
өзгешелігі неде?
Қазіргі заманғы экологияның пәні мен міндеттері
«Экология» терминін ғылымға 1866 жылы неміс ғалымы Э.
Геккель енгізді. Ол Грек тілінен аударғанда «үй туралы ғылым»
деген мағынаны береді.
Э.
Геккель
бұл
ғылымның
анықтамасын
былай
тұжырымдады: «Экология деп, біз табиғат экономикасына
қатысты барлық білімдерді – жануарлардың оны қоршаған
органикалық және бейорганикалық ортамен, әсіресе өзімен
тікелей немесе жанама қатынаста болатын жануарлар және
өсімдіктермен өзара ынтымақтастық немесе қастық, жаулық
әрекетінің бүкіл жиынтығын зерттеу деп түсінеміз».
Ауаның, судың, топырақтың ластануы, қалпына келмейтін
табиғи ресурстардың сарқылуы, биосфераның тұрақтылығының
бұзылуы мен алуан түрлілігінің кемуі, адамдар денсаулығы мен
өмір сүру жағдайларын нашарлатып отыр.
Қазіргі кезеңде экологиялық білім беру мен оның
туғызатын салдарына көп көңіл бөлінуде. Нәтижесінде қоғам
мен табиғаттағы күрделі байланыстарға сараптама жасаудың
орнына, адамзат бар күшін табиғатты тиімсіз пайдалану
салдарын жоюға жұмсап отыр.
Қазақстан Республикасының табиғат ресурстары және
Қоршаған ортаны қорғау министрлігі жүйесінде жаңа бөлім –
экологиялық мониторинг басқармасы ашылды.
Бұл жұмыстың бірінші кезеңінде орындалатын шара –
табиғат
ресурстарының
мемлекеттік
кадастрын
жүргізу,
қоршаған ортаны ластау көздері мен ластанған бөліктерін,
өнеркәсіптік және тұрмыстық қалдықтардың мемлекеттік
кадастрын жүргізу.
Экологиялық мониторинг жүргізу үшін төмендегі
кадастрлар тізімі жасалған:
1. Атмосфераны ластаушы көздердің кадастры.
2. Суды ластаушы көздердің кадастры.
3. Радиоактивті қалдықтардың кадастры.
Г.Т. Тұрсынова, Ұ.Р. Шүленбаева, Г.Д. Рыскелдиева, А.С. Итемирова
48
4. Тұрмыстық қалдықтардың кадастры.
5. Экологиялық қауіпті қызмет түрлерінің тізімі.
6.
Қазақстан
Республикасының
біртұтас
жиынтық
мемлекеттік кадастры.
7. Жоғары улы қалдықтардың кадастры.
8. Техногенді қалдықтардың кадастры, т.б.
Қазіргі кезде Қазақстанда мониторинг жүргізуде ерекше
көңіл аударылатын мәселелер:
1. Мұнай өндіру қызметі нәтижесінде мұнаймен ластану.
2. Ірі өндіріс орталықтарында – Алматы, Лениногорск,
Өскеменде ауаның ластануы.
3. Радиоактивті газ – радон көп бөлінетін аумақтар.
4. Семей аймағы мен басқа да жарылыстар жүргізілген
аудандардағы радионуклидтермен ластанған территориялар.
5. Солтүстік және Орталық Қазақстанның, әсіресе Ақмола
облысының табиғи геохимиялық ластануы.
81-тапсырма. «Қоршаған орта жағдайы, адамның тұрмыс
салты мен денсаулығы» атты тақырыпта эссе жазыңыздар.
82-тапсырма. Түсіндірме сөздік негізінде экология саласы
бойынша 10 – 15 терминге түсініктеме беріңіздер.
83-тапсырма.
Төмендегі
сөз
тіркестерімен
сөйлем
құрастырыңыздар.
Бар ғаламда, табиғи су, шикізат алу, тірі табиғат, адам
экологиясы, табиғатты қорғау, экология әдістері, суды ластау,
улы қалдық, мұнай өндіру, ауаны ластау, маңызды құрал,
зиянды зат, өндірістік қалдық, үлкен кеңістік, апаттық құбылыс,
сезімтал өсімдік, тіршілік қызметі, ағзалар жиынтығы, ерекше
адам, табиғи құбылыс.
84-тапсырма. Төмендегі берілген сұрақтарға жауап беріңіздер.
1. Экологиялық қауіпсіздіктің көрсеткіштері мен критерийлері? 2.
Қазіргі экологияның даму кезеңдері? 3. Экологиялық мәселелердің
пайда болу себептерін атаңыздар. 4. Тіршілікті сақтаудың жаңа
Достарыңызбен бөлісу: | 
