101
б) проблеманың өзіне жəне ол пайда болған жағдайларға қатысты
барлық деректер мен материалдармен неғұрлым толық танысыңыз;
в) дəлелділікті сақтаңыз, сіз үшін маңызды ақпаратты талдағанға
дейін соңғы қорытынды шығарудан тартыныңыз.
4-ереже. Дұрыс шешімді қабылдау үшін, соншалықты қажет
ақпаратқа ие болу керек. <...>
Басшының қажетті қабілеттіліктерінің бірі – ең маңызды деректерді
айыра білу жəне ең сипатты немесе маңызды мезеттерінде өз назарын
тоқтата білу болады. Сонда келесі ұсынымдарды ұстаныңыз:
а) көптеген қалған деректерді ұғындыратын аз деректерді əрдайым
табуға тырысыңыз;
б) барлық жинақталған мəліметтерді маңыздылығының азаю
дəрежесі бойынша қойыңыз;
в) сіздің шешімге негіз бола алатын бір маңызды жағдайды бөліп
қарауға тырысыңыз;
г) қарастырылатын іске тікелей қатысы бар мəліметтер топтарының
немесе санаттарының сипатты ерекшеліктерін анықтаңыз;
д) қалыптасқан жағдайдың барлық элементтері арасында өзара
байланысты анықтаңыз.
Мəліметтерді жинау шексіздікке дейін жалғасуы мүмкін жəне
əдеттегіндей, ақпаратты əрі қарай жинауды тоқтатып, нүкте қою қажет.
Жақсы басшы əдетінше барлық мəліметтерді алудың еш мүмкіндігі жоқ
екендігін түсінеді. Демек қашан тоқтату керек екендігін шешу қажет.
5-ереже. Шешім қабылдар алдында басқалардан кеңес сұраңыз. <...>
6-ереже. Шешім қабылдаудан қорықпаңыз. Шешім қабылдамау –
ол да шешім. <...>
7-ереже. Шешім қабылдаған соң, кезекті істерге кірісіңіз. <...>
Макаревич Л. М. // http://www.sunhome.ru/psychology/11966
1.4.5-бөлімге СҰРАҚТАР МЕН ТАПСЫРМАЛАР
1. Сөздіктерден «шешім» түсінігін табыңыз. Осы терминнің əр-
түрлі түсініктерін салыстырыңыз.
2. Сіздің оқу қызметіңіздегі проблеманы анықтаңыз. Л. М. Мака-
ревичтің ұсынымдарының, сондай-ақ шешімді қабылдаудың негізгі
кезеңдері туралы мəліметтердің негізінде оны шешу бағдарламасын
əзірлеңіз.
3. Бірқатар дереккөздер шешімді қабылдау жəне проблеманы
шешуді ажыратады. Осы екі үдерісте ненің жалпы жəне əртүрлі бо-
102
латынын анықтаңыз. Өз талдауыңыздың қорытындыларын төменде
ұсынылған кестеде көрсетіңіз.
Шешімді қабылдау Мəселелерді шешу
Əртүрлі Жалпы Əртүрлі
1.4.6. Ақпарат жəне коммуникация
Ақпараттың (ақпарат етудің) жəне коммуникацияның қосалқы
функциясын қарастыру, қатынас феномені психологиялық əдебиетте
қалай түсінетіне жүгінуді талап етеді. Адамның басқа адамдармен
əлеуметтік қатынастары жүзеге асырылатын қоғам мүшелері ретінде
əрекеттестігінің айрықша нысанын қарым-қатынас дейтіні баршамызға
мəлім. Қарым-қатынас күрделі жəне көпаспектілі, ал зерттеушілер,
көбінесе, үш өзара байланысты тарапты бөліп қарастырады:
– адамдар арасында ақпаратпен алмасудағы коммуникативтік (не-
месе коммуникация) қатынас;
– адамдар арасында өзара əрекеттесуді ұйымдастаруда жасалатын,
алмасу тек ақпаратпен (білімдермен, ұғынымдармен, идеялармен) ғана
емес, сондай-ақ əрекеттермен болатын интерактивтік қатынас;
– адамдармен бірін-бірі қабылдау үдерісінен жəне осының негізінде
өзара түсінікті орнатудан тұратын перцептивтік қатынас.
В. И. Коробко [50] ұйымдағы коммуникацияларды ақпараттандыру-
ретке келтіру заңын білдіру тəсілдерінің бірі ретінде қарастырады.
Коммуникацияның мəні өте жоғары, өйткені олар ұйымда тіршілікті
қамтитын рөл атқарады, ал ұйым болса ақпаратпен тиімді алмасусыз
қызмет ете алмайды.
В. А. Якунин [120] оқыту үдерісімен басқаруды қарастыра отырып,
кез келген басқару жүйеге сырттан жəне іштен деструктивтік əсер ету-
ден туындайтын оның белгісіздігін азайтуға бағытталған жүйені рет-
ке келтіру үдерісі деп қарастырады. Ретке келтіру үдерісі, біріншіден,
жүйенің атқарушы органдарының еркіндік дəрежесін шектеумен жəне
оларды соңғы мақсатпен жəне берілген нəтижесімен сəйкес келтірумен
байланысты болады.
Қандай да болсын бір жүйенің шегінде, оның əр элементі
өздерінің ықтимал байланыстарында жəне басқа элементтермен өзара
əрекеттесуде еркіндік дəрежелерінің шексіз санымен сипатталады.
103
Сондықтан да жүйенің ұйымдастырылған жəне реттелген тəртібі
осындай əралуандылықтың шектеуін көздейді. Басқару мəні, автор
көрсеткендей, еркіндік дəрежелерінің көпшілігін алу, жою, шектеуде
жəне олардың ішінен біреуін, белгілі нақты жағдайда пайдалы нəтижені
алуға ең көп ықпал ететінді таңдауында болады.
Өз кезегінде, осындай реттеу, яғни еркіндіктің артық дəрежелерін
алу сыртқы орта жəне осы жүйеге ықпал ететін оның объектілері,
сондай-ақ берілген мақсаттарға жəне жалпы жоспарға сəйкес
жүйенің қызметін белгілі жағдайларда қамтамасыз ететін немесе
қамтамасыз етпейтін жүйенің ішкі жағдайлары туралы ақпаратсыз
өте алмайды. Ақпарат еркіндіктің артық дəрежелерін шектеуге, яғни
жүйенің үйымдастырылған тəртібіне əкелгендіктен, ол осы мағынада
басқарудың нақты факторы болады.
А. В. Соколов [95] шым-шытырық емес, мақсатқа лайықты
əлеуметтік коммуникацияда коммуниканттар мен реципиенттер сана-
лы түрде үш мақсатты көздейтінін көрсетеді:
– жаңа білімдер мен дағдылардың таралуын (коммуникант) немесе
қабылдауын (реципиент) көздейтін танымдық мақсатты;
– қозғаушы мақсатты, яғни басқа адамдарды қандай да болсын
əрекеттерге немесе қажетті ынталандыруды алуға дем беру;
– экспрессивтік мақсатты – белгілі күйзелістерді, эмоцияларды
білдіру немесе алу.
Осы мақсаттарға қол жеткізу үшін коммуникациялық
хабарламалардың мазмұны келесілерден тұру керек: білімдер мен
дағдылар (коммуникант бір нəрсені біледі немесе істей алады жəне
осы тəжірибесімен басқа адамдармен бөлісе алады); ынталандырулар
(белсенділікке шақыратын жігерлі əсерлер); эмоциялар (коммуникантқа
эмоционалды түрде «сейілу», аяныштылық алу маңызды, ал реципи-
ент оң эмоциялар мен жан саясын іздейді). Рухани адам қызметінің
дəл осы өнімдерін біз мағыналар деп атаймыз. Автор көрсеткендей,
сөз əлеуметтік коммуникация туралы болғанда, əлеуметтік кеңістік
пен уақытта білімдердің, ептіліктердің, ынталандырулардың,
эмоциялардың қозғалысы жайлы болады. Жоғарыда аталған мақсаттар
білім беру жүйесімен басқаруда мəні бойынша ақпараттық үрдістер,
білім беру үрдістер болатын оқу мен тəрбие үрдістерінде, сондай-
ақ білім беру субъектілерімен (педагогтармен, білім алушылармен)
басқару үрдістерінде тікелей қызмет етеді.
Осының салдарынан, тиімді басқарушы əсер ету жəне əрекеттесу
менеджерімен, ақпаратпен өзара алмасу ретінде коммуникацияның
танымдық, түрткі болатын жəне экспрессивтік құрауыштарын дұрыс
құруында негізделген деп айтуға болады.
Достарыңызбен бөлісу: |
