26
Қазақстанда атаулы әлеуметтік көмекке
және арнаулы әлеуметтік
қызметтерге
қол жеткізудегі кедергілер
Кірістірме 4: Астанада сапалық зерттеу нысандарын іріктеу
Астанада іріктелім жасау қосымша қиындық тудырды, себебі, қалада тек үш аудан бар (ондағы
халық саны басқа облыстардағы орташа аудан халқы санынан әлдеқайда көп) және жалпы
Астана тұрғындары Қазақстанның барлық өңірлеріндегі халыққа қарағанда әлдеқайда
ауқатты. Сондықтан, Астанада бір немесе екі «ең кедей» аудан таңдалған күнде де іріктелім
аясында табысы төмен үй шаруашылықтарын қамту ықтималдығы тым төмен болар еді.
ҮШБЗ шеңберінде мәліметтер аудан деңгейінен төмен ыдыратылмайтындықтан, Астанадағы
кластерлер арасында орташа ауқаттылық деңгейін өзара салыстыру үшін қосымша мәлімет
көзі (ЮНИСЕФ-тің 2015 жылғы Мультииндикаторлық кластерлік зерттеуі) қолданылды.
Кластерлерде тұратын халық саны әртүрлі болғандықтан, нақты қанша кластер таңдау керек
екені түсініксіз болды, сонымен, ақыр аяғында, қажетті іріктелім көлемін қалыптастыру үшін
ең кедей 11 кластер іріктелді. Іріктелім жиынтығын құрау үшін осы 11 кластердегі барлық
тұрғын-жайлар тізімі Тұрғын үй тізілімінен алынды.
Өңір
Іріктелім аймағын-
дағы үй шару-
ашылықтары саны
Іріктелім көлемі
Скрининг жасалған
үй шаруашылықта-
ры (балалары жоқ)
Скринингпен
қамту аясы
Астана
2,207
2,004
900
45%
Қызылорда
33,787
2,004
832
42%
Маңғыстау
30,372
2,004
274
14%
Кесте 1. Іріктелім
құрылымы және скрининг
(балаларды қоса) іріктелім жиынтығы ретінде
пайдалану болды.
Осыны есте сақтай отырып, мазмұнды талдау
жасау үшін табысы төмен үй шаруашылықтарының
жеткілікті санын қамти алу үшін Қызылорда
облысының, Маңғыстау облысының және Астана
қаласының бүкіл халқынан қарапайым кездейсоқ
іріктелім жасалса, ондай іріктелім тым үлкен болып
кетер еді. Қолда бар ресурстарды пайдалана
отырып, іріктелім жасаудың екінші сатысын енгізу
туралы шешім қабылданды, оның барысында әр
облыстан аудандар таңдалды, таңдау келесілерге
негізделді:
1. Табысы ең төмен күнкөріс деңгейінен төмен
отбасылар үлесі (2015 жылғы ҮШБЗ мәліметтері
негізінде);
2. Табысы ең төмен күнкөріс деңгейінен төмен
балалы отбасылар үлесі (2015 жылғы ҮШБЗ
мәліметтері негізінде);
3. Кедейшіліктің жанама факторлары: жұ-
мыссыздар саны, көп балалы отбасылар саны
(2015 жылғы ҮШБЗ мәліметтері негізінде);
4. Аудан орталығынан шалғай орналасу
(географиялық мәліметтер негізінде).
Қызылорда облысында Жаңақорған, Қазалы
және Сырдария аудандары, Маңғыстау облысында
Бейнеу, Қарақиян және Мұнайлы аудандары
таңдалды. Астана қаласында аудандар басқаша
таңдалды, таңдау әдісі
Іріктелімнің үшінші сатысында таңдап алынған
әр үш аудандағы немесе 11 кластерлік іріктелім
жиынтығындағы 2000 астам үй шаруашылықтары
арасынан
қарапайым
кездейсоқ
іріктелім
жасалды. Таңдалған
аудандардағы тұрғын
жай тізімін алу үшін Тұрғын үй тізілімінің
мәліметтері қолданылды. Тұрғын үй тізілімінде
үй шаруашылықтарында 18 жасқа толмаған
балалар бар-жоғы туралы мәлімет келтірілмеген,
бірақ, үй шаруашылықтарындағы адамдар саны
көрсетілген. Балалары бар үй шаруашылықтарын
табу мүмкіндігін мейлінше арттыру үшін іріктелім
жиынтығынан тек бір мүшеден тұратын үй
шаруашылықтары шығарылып, Кесте 1 көрсетіп
тұрған үй шаруашылықтары саны қалды.
Бірақ, осы іріктелген үй шаруашылықтарына
27
Қазақстанда атаулы әлеуметтік көмекке және арнаулы әлеуметтік
қызметтерге қол жеткізудегі кедергілер
Өңір
Скринингтен кейінгі
іріктелім
Келісім беруден
бас тартқандар
Сауалнаманы толты-
рғандар
Жауап бергендер
үлесі
Астана
1,104
0
1,104
100.0%
Қызылорда
1,172
17
1,155
98.5%
Маңғыстау
1,730
7
1,723
99.6%
Кесте 2. Соңғы іріктелім көлемі және жауап берушілер үлесі
барғанда санақшыларға 18 жасқа толмаған
балалар бар-жоғын анықтап, ондай балалары
жоқ үй шаруашылықтарын іріктелімнен шығарып
тастауға туралы келді. Кестеден көрініп тұрғандай,
іріктелімнен шығарып тастау көрсеткіштері Астана
қаласында және Қызылорда облысында өте
жоғары болды.
Іріктелімнің
төртінші
сатысында
үй
шаруашылығы атынан қатысатын респондент
таңдалды. Санақшыларға келесідей нұсқаулар
берілді:
1. Ең алдымен балаларға күтім көрсететін негізгі
тұлға болып табылатын балалардың анасымен
сұхбаттасуға тырысу керек.
2. Егер анасы үйде балаларымен бірге тұрмаса
немесе балаларына негізгі күтім көрсетуші
болмаса, сондай негізгі күтім көрсетуші болып
табылатын тұлғамен сұхбаттасу керек.
Жауап ала алмау деңгейі төмен екені
анықталғаннан кейінгі түпкілікті іріктелімді Кесте
2 көрсетіп тұр.
Мәлімет жинау
Мәлімет Қазақстан Республикасы Статистика
комитетінің Ақпараттық-есептеу орталығымен
(АЕО) жиналды. Мәліметті 49 санақшы алты
супервайзердің қадағалауымен төрт апта бойы
жинады. Сауалнама электронды кесте көмегімен
жүргізілді, яғни, жергілікті жұмыстар аяқталған
соң, мәліметтерді енгізудің қажеті болмады.
Талдау
Сауалнама мәліметтеріне талдау жүргізуді
«ODI» орталығы қамтамасыз етті, талдау
әлеуметтік көмекке және арнаулы әлеуметтік
қызметтерге қол жеткізудегі түрлі кедергілер
туралы мәлімдеген респонденттер саны мен
пайызы бойынша сипаттамалық статистика
жасаудан тұрды. Сауалнама мәліметтері сапалық
сұхбаттардың нәтижелеріне перспективалық
көрініс пен ауқым беруді көздейді, сондықтан,
тым күрделі болмайтындай етіп дайындалған.
Қажет болған кездерде келтірілген мәліметті
ыдыратылған күйінде көрсету үшін тоғыспалы
кестелер (статискалық мән-маңызы тексерілумен
қатар) жасалды.
Айта кету керек, талдау барысында (егер басқаша
деп көрсетілмесе) халық санының безбенделген
көрсеткіштері қолданылды, себебі, іріктелім
аймақтары (облысқа қарай 3 аудан немесе 11
кластер) көлемі жағынан тым әркелкі болды
және нәтижелер негізінен әр облыс бойынша
бөлек-бөлек көрсетілді. Үй шаруашылықтары
кездейсоқ таңдалғандықтан, олар Маңғыстау
және Қызылорда облыстарындағы табысы ең
төмен балалы үй шаруашылықтарын және Астана
қаласындағы табысы ең төмен кластерлерді
көрсетеді деуге болады. Ескерте кету керек, жауап
бермегендердің безбенделген көрсеткіштері
қолданылған жоқ, өйткені, жауап бермегендер
саны тым аз болды, демек, талдау кезінде дәлсіздік
орын алуы екіталай.
Жауап берушілер туралы мәлімет
Кесте 3 сауалнамаға қатысқан респонденттердің
негізгі мінездемелерін сипаттайды.
