105
Қазақ станда атаулы әлеуметтік көмекке және арнаулы әлеуметтік
қызметтерге қол жеткізудегі кедергілер
Жәрдемақыға қол жеткізу
Өтініш қабылданғаннан кейін жәрдемақы алу тәжірибесін талқылау (төлемдердің уақытылылығы
және нақтылығы).
Арнаулы әлеуметтік қызметтерді алмайтындармен жартылай құрылымдалған
сұхбаттар:
Арнаулы қызметтерге мұқтаждығы бар екенін біле ме? Олардың қажеттіліктеріне лайықты
болатын қандай қызмет түрлері бар? Ондай қызметтер қолжетімді ме, жоқ па?
Өтініш беріп көрмеген респонденттер
Мақсаты: өмірлік қиын жағдайда қалған табысы төмен отбасылар арнаулы әлеуметтік
қызметтер алу кезінде кездесетін кедергілерді түсіну
Олар – арнаулы әлеуметтік қызметтерге ешқашан өтініш беріп көрмеген адамдар. Неге өтініш
бермегенінің себептерін, соның ішінде, қызметтер немесе өтініш беру құқығы туралы неліктен
білмегенін; сол аймақтағы қызмет түрлерінің шектеулі болуының себептерін; өтініші беру
шығындарының неліктен көп екенін; қызметтердің қажеттіліктерді өтеуге лайықтылығын; қол
жеткізуі шығындары (жол, қосыша шығындар) жоғары деп есептеудің себебптерін; қызметкерлердің
жақтырмаушылығының және стигмадан қорқу себептерін анықтау.
Өтініш беріп көрген респонденттер
Мақсаты: өмірлік қиын жағдайда қалған табысы төмен отбасылар арнаулы әлеуметтік
қызметтер алу кезінде кездесетін кедергілерді түсіну
Осы сұрақтар бұрын өтініш беріп көрген, бірақ, өтініші қабылданбаған немесе қызмет көрсету
орнын таба алмаған немесе кейін қызмет алуды тоқтатқан респонденттерге арналады.
Өтініштің қабылданбау себептерін анықтау, соның ішінде:
•
Құжаттардың (мысалы, мүгедектік, мекен-жай анықтамасы) толық болмауы
•
Комиссиядан өте алмау (мысалы, мүгедектік)
•
Әкімшілік қателіктер
Қызметтерді пайдалануды тоқтату себептерін анықтау, соның ішінде:
•
Қызметтердің үнемі қолжетімді бола бермеуі
•
Қызметтердің сапасы нашар болуы
•
Көп шығын (көлік, қосымша қызмет шығындары)
•
Қызмет көрсетушілердің жақтырмай қарауы, стигма
Өтініш берудің қаншалықты қиын екенін анықтау үшін өтініш беру сатыларының нақты сипатын
алғымыз келді, сондықтан, өтініш берудің әртүрлі сатыларына қатысты сұрақтар қойдық, жағдайға
қарай:
•
Өтініш беруге әлеуметтік қызметкерді араластыру (ақпарат берді; жолдама берді;
комиссиядан өтуге/өтініш беруге көмектесті; басқа көмек)
•
Өтініш беруді бастарда қажетті құжаттарды жинау (мысалы, мүгедектік, мекен-жай туралы);
•
Құжаттарды тиісті комиссияға/бөлімге тапсыру;
•
Өтпей қалған жағдайда шағым беру;
•
Өтінішті қарастыру нәтижесін алу;
•
Өтініш қабылданбаса, шағым беру;
•
Қызметті белгілі бір уақыт бойы қолдану (мысалы, қайта куәландыру қиындықтары)
Өтініш берудің әр сатысында келесілерді анықтау:
•
Өтініш берудің осы сатысындағы талаптар – өздері күткендей болды ма, болмаса, қандай
айырмашылық болды?
106
Қазақстанда атаулы әлеуметтік көмекке және арнаулы әлеуметтік
қызметтерге қол жеткізудегі кедергілер
•
Жұмсалған уақыт пен ақша (кезектер, қайта-қайта бару, жол жүру ұзақтығы, анықтамалар
алу үшін, көшірме жасауға ақы төлеу, жол шығындары, тамаққа/түнеуге кеткен шығындар).
•
Жағдайлар/қолайлылық (кезектер, күтетін орындар).
•
Әкімшілердің және қоғамның көзқарасы – Әкімшілер өтініш беру кезінде көмектесті ме?
Өтініш беру талаптарын және тәртібін түсіндірді ме? Өтініш үлгісін толтыруға көмектесті ме? Кез-
келген сатыда қызметтерге өтініш беруге/қол жеткізуге қатысты стигма/ыңғайсыздық сезілді ме,
анықтау – нақты қалай және қандай себеппен.
•
Өтініш беру рәсімінің ашықтығы (түсінікті болды ма, сыйлық/ақы сұрады ма).
Әлеуметтік көмекпен байланыс
Тұрмысы төмен отбасыларға арналған әлеуметтік көмек айналасындағы сұрақтар жиынтығы –
олар АӘК немесе МБЖ да ала ма, әлде бұрын алған ба? Әлеуметтік көмек пен арнаулы әлеуметтік
қызметтер арасындағы өзара байланысты талқылау - тұрмысы төмен отбасыларға арналған
әлеуметтік көмекті де, арнаулы әлеуметтік қызметтерді де алуға қандай да бір кедергі бар ма?
Әлеуметтік көмек алмайтындармен жартылай құрылымдалған сұхбаттар:
Әлеуметтік көмекке мұқтаждығы бар екенін біле ме?
Өтініш беріп көрмеген респонденттер
Мақсаты: өмірлік қиын жағдайда қалған табысы төмен отбасылар әлеуметтік көмек алу
кезінде кездесетін кедергілерді түсіну
Олар – әлеуметтік көмекке ешқашан өтініш беріп көрмеген адамдар. Неге өтініш бермегенінің
себептерін, соның ішінде, көмек немесе өтініш беру құқығы туралы неліктен білмегенін; өтініш беру
шығындарының неліктен көп екенін; жүйеге сенім жоқтығының және стигмадан қорқу себептерін
анықтау.
Өтініш беріп көрген респонденттер
Мақсаты: өмірлік қиын жағдайда қалған табысы төмен отбасылар әлеуметтік көмек алу
кезінде кездесетін кедергілерді түсіну
Осы сұрақтар бұрын өтініш беріп көрген, бірақ, өтініші қабылданбаған немесе қызмет көрсету
орнын таба алмаған немесе кейін қызмет алуды тоқтатқан респонденттерге арналады.
Өтініштің қабылданбау себептерін анықтау, соның ішінде:
•
Құжаттардың (мысалы, мүгедектік, мекен-жай анықтамасы) толық болмауы
•
Комиссиядан өте алмау (мысалы, мүгедектік)
•
Әкімшілік қателіктер
•
Табыс көлемінің белгіленген шекті деңгейден асып кетуі (табыс көлемін анықтау/есептеу
әділдігі туралы не ойлайды)
Жәрдемақы алуды тоқтату себептерін анықтау, соның ішінде:
•
Комиссиядан қайта өте алмау (құжаттардың толық болмауынан, қызметкерлердің қарым-
қатынасынан)
•
Жағдайдың өзгеруі (мекен-жай, табыс, денсаулық)
Өтініш берудің қаншалықты қиын екенін анықтау үшін өтініш беру сатыларының нақты сипатын
алғымыз келді, сондықтан, өтініш берудің әртүрлі сатыларына қатысты сұрақтар қойдық, жағдайға
қарай:
Өтініш беру
Өтініш берудің түрлі тұстары тұрғысынан талқылау:
•
Өтініш беруге әлеуметтік қызметкерді араластыру (ақпарат берді; жолдама берді;
комиссиядан өтуге/өтініш беруге көмектесті; басқа көмек)
107
Қазақстанда атаулы әлеуметтік көмекке және арнаулы әлеуметтік
қызметтерге қол жеткізудегі кедергілер
•
Өтініш беруді бастарда қажетті құжаттарды жинау (мысалы, мүгедектік, мекен-жай туралы);
•
Құжаттарды тиісті комиссияға/бөлімге тапсыру;
•
Өтпей қалған жағдайда шағым беру;
•
Табыс туралы анықтамалар тапсыру және табыс көлемін есептеу (табыс көлемін анықтаудың/
есептеудің әділдігі туралы не ойлайды);
•
Өтінішті қарастыру нәтижесін алу;
•
Өтініш қабылданбаса, шағым беру;
•
Біраз уақыт бойы жәрдемақыға қолжетімділікті сақтау (мысалы, қайта куәландыру
қиындықтары).
Өтініш берудің әр сатысында келесілерді анықтау:
•
Өтініш берудің осы сатысындағы талаптар – өздері күткендей болды ма, болмаса, қандай
айырмашылық болды?
•
Жұмсалған уақыт пен ақша (кезектер, қайта-қайта бару, жол жүру ұзақтығы, анықтамалар
алу үшін, көшірме жасауға ақы төлеу, жол шығындары, тамаққа/түнеуге кеткен шығындар).
•
Жағдайлар/қолайлылық (кезектер, күтетін орындар).
•
Әкімшілердің және қоғамның көзқарасы – әкімшілер өтініш беру кезінде көмектесті ме?
Өтініш беру талаптарын және тәртібін түсіндірді ме? Өтініш үлгісін толтыруға көмектесті ме? Кез-
келген сатыда жәрдемақыға өтініш беруге/қол жеткізуге қатысты стигма/ыңғайсыздық сезілді ме,
анықтау – нақты қалай және қандай себеппен.
•
Өтініш беру рәсімінің ашықтығы (түсінікті болды ма, сыйлық/ақы сұрады ма).
108
Қазақстанда атаулы әлеуметтік көмекке және арнаулы әлеуметтік
қызметтерге қол жеткізудегі кедергілер
Қосымша D: Ақпараттық келісім беру туралы мәлімдемелер
Үй шаруашылығына арналған ақпараттық келісім беру туралы мәлімдеме (АЕО қолдана-
ды):
Менің есімім - XXXXX. Мен Қазақстан Республикасы Үкіметінің Статистика комитетінің Ақапарттық-
есептеу орталығында жұмыс істеймін. Мен Астана қаласында, Қызылорда және Маңғыстау
облыстарында үй шаруашылықтарының әлеуметтік көмекке және арнаулы әлеуметтік қызметтерге
қол жеткізудегі кедергілерді зерттеумен айналысамын. Бұл жұмысты ЮНИСЕФ қаржыландырады.
Осы зерттеу аясында мен сіздің отбасыңыз туралы және әлеуметтік көмек пен арнаулы
әлеуметтік қызметтерге қол жеткізуге қатысты көзқарасыңыз туралы бірнеше сұрақ қойғым келеді.
Әлеуметтік көмек немесе арнаулы әлеуметтік қызметтер туралы білмесеңіз немесе оларды алуға
ешқашан тырысып көрмесеңіз, ештеңе етпейді. Мен үй шаруашылықтары осындай көмек түрлеріне
қол жеткізуге тырысу кезінде тап болатын кедергілерді анықтағым келеді, мұндай кедергілер
адамдардың осындай көмек алуға тіпті тырыспайтынын және қол жеткізбейтінін білдіруі мүмкін.
Бұл жұмыстың мақсаты – болашақта тұрмысы нашар және ұрымтал үй шаруашылықтарының
әлеуметтік көмекке және арнаулы әлеуметтік қызметтерге қолжетімділігін арттыру.
Сауалнаманы толтыру шамамен 45 минутты алады. Сіз берген кез-келген мәліметті аты-
жөніңізді көрсетпей бересіз. Осы сауалнаманы толтырғыңыз келе ме? Сіз сауалнаманың кез-келген
сатысында бас тарта аласыз. Қатысу туралы шешім қабылдамастан бұрын осы жұмысқа қатысты
қоятын сұрақтарыңыз бар ма?
Жартылай құрылымдалған сұхбаттарға арналған ақпараттық келісім беру мәлімдемесі
(«Сандж» зерттеулер орталығы қолданады):
Менің есімім - YYYY. Мен қазақстандық «Сандж» зерттеулер ұйымында жұмыс істеймін. Мен Астана
қаласында, Қызылорда және Маңғыстау облыстарында үй шаруашылықтарының әлеуметтік көмекке
және арнаулы әлеуметтік қызметтерге қол жеткізудегі кедергілерді зерттеумен айналысамын. Бұл
жұмысты ЮНИСЕФ қаржыландырады.
Осы зерттеу аясында мен сіздің әлеуметтік көмекке және арнаулы әлеуметтік қызметтерге
мұқтаждығыңыз туралы, әрі, орынды болса, сондай көмек және қызмет түрлеріне қол жеткізудегі
тәжірибеңіз туралы бірнеше сұрақ қойғым келеді. Әлеуметтік көмек немесе арнаулы әлеуметтік
қызметтер туралы білмесеңіз немесе оларды алуға ешқашан тырысып көрмесеңіз, ештеңе етпейді.
Мен үй шаруашылықтары осындай көмек түрлеріне қол жеткізуге тырысу кезінде кезігетін
кедергілерді анықтағым келеді, мұндай кедергілер адамдардың осындай көмек алуға тіпті
тырыспайтынын және қол жеткізбейтінін білдіруі мүмкін. Бұл жұмыстың мақсаты – болашақта
тұрмысы нашар және ұрымтал үй шаруашылықтарының әлеуметтік көмекке және арнаулы
әлеуметтік қызметтерге қолжетімділігін арттыру.
Сұхбат шамамен бір сағатқа созылады. Сұхаб барысында сіздің көмекке мұқтаждығыңыз туралы
және тиісті көмекке қол жеткізуге тырысып көрген кездеріңіз туралы сұрақтар қойылады. Сіз
берген кез-келген мәліметті аты-жөніңізді көрсетпей бересіз. Осы сұхбатқа қатысқыңыз келе ме?
Сіз сұхбаттың кез-келген сатысында бас тарта аласыз және жауап беруге қысылатын кез-келген
сұраққа жауап бермеуіңізге болады. Қатысу туралы шешім қабылдамастан бұрын осы жұмысқа
қатысты қоятын сұрақтарыңыз бар ма?
109
Қазақстанда атаулы әлеуметтік көмекке және арнаулы әлеуметтік
қызметтерге қол жеткізудегі кедергілер
Қосымша E: Статистикалық мәліметтер қосымшасы
Кесте 30. Әлеуметтік көмектен хабардарлық, облыстар және әл-ауқат квинтильдері бойынша
Әл-ауқат квинтилі
Қызылорда
Маңғыстау
Астана
АӘК
туралы
естіген
(%)
МБЖ
туралы
естіген
(%)
АӘК
туралы
естіген
(%)
МБЖ
туралы
естіген
(%)
АӘК тура-
лы естіген
(%)
МБЖ
туралы
естіген
(%)
1 (ең кедей)
39
46
12
8
39
52
2
34
39
18
19
59
64
3
33
40
14
23
34
62
4
28
43
19
31
48
50
5 (ең бай)
39
46
20
34
39
38
Хи-квадрат қағидаты
**
***
***
***
Сурет 6. Әлеуметтік көмектен хабардарлық, әл-ауқат квинтильдері бойынша, Қызылорда облысы
Сурет 7. Әлеуметтік көмектен хабардарлық, әл-ауқат квинтильдері бойынша, Маңғыстау облысы
10
0
20
30
40
50
60
70
10
0
20
30
40
50
60
70
Қызылорда
Маңғыстау
110
Қазақстанда атаулы әлеуметтік көмекке және арнаулы әлеуметтік
қызметтерге қол жеткізудегі кедергілер
Кесте 31.
Әлеуметтік қызметтер көрсетуге өтініш бермеу себептері, жалғызбасты аналар
және облыстар бойынша
BA8.A Неге өтініш берген жоқсыз?
Қызылорда облысы
Маңғыстау облысы
Астана қаласы
Ата-ананың
екеуі де
бар үй ша-
руашылығы
Жалғыз-
басты ана
тұратын үй
шару-
ашылығы
Ата-ана-
ның екеуі
де бар үй
шару-
ашылығы
Жалғыз-
басты ана
тұратын
үй шару-
ашылығы
Ата-ана-
ның екеуі
де бар үй
шару-
ашылығы
Жалғыз-
басты ана
тұратын
үй шару-
ашылығы
Осы туралы ешбір ақпарат ала алма-
дым
14***
50***
23
43
58***
31***
Өтініш толтыру қиын болды
0***
9***
1
0
4
0
Қажетті құжаттарды барлығын жинай
алмадым
1**
9**
6
15
4
5
Мен мемлекеттік мекемеге өтініш
беру үшін бара алмаймын
0
0
2
0
4
3
Менің өтініш беруге уақытым жоқ
2*
9*
8
14
16
18
Маған ақша/сыйлық/сыайқы беруге
туралы келер еді
0
0
1**
8**
0
0
Түкке тұрғысыз/ақшасы аз
1
0
3
8
3
8
Көмек алушы ретінде қоғамдық
стигма
0
0
1
0
3
3
Басқа (нақтырақ)
2
0
11
0
7
10
n=334
n=12
n=192
n=14
n=187
n=30
Cурет 8. Әлеуметтен көмектен хабардарлық, әл-ауқат квинтильдері бойынша, Астана қаласы
10
0
20
30
40
50
60
70
Астана
111
Қазақстанда атаулы әлеуметтік көмекке және арнаулы әлеуметтік
қызметтерге қол жеткізудегі кедергілер
Өтініш бер-
меген
Өтініш берген
Облыс
Қызылорда
85
15
Маңғыстау
87
13
Астана
89
11
Орташа (орта есеппен)
Халықаралық денсаулық индексі
59.0
58.4
Үй шаруашылығының көлемі
6.1
5.7
Балалар саны
3.2
3.1
Бір адамға шаққандағы бөлмелер саны
2.5
2.5
Асыраудағы адамдар саны
1.4
1.5
Әр санаттағы пайыздық үлес, оларды арасында…
Жалғызбасты ана тұратын үй шаруашылығы (%)
8
14
Бастауыш білімі бар респондент тұрады (%)
4
3
Орта білімі бар респондент тұрады (%)
74
71
Жоғары білімі бар респондент тұрады (%)
22
25
Жұмыс істейтін респондент тұрады
50
43
Үй шаруашылығындағы барлық ересектер жұмыс істейді
13
7
Үй шаруашылығындағы мүгедек ересек(тер) бар (%)
22
25
Үй шаруашылығы мүшелерінің көпшілігінің
жоғары білімі бар (%)
31
36
Барлығы
n=240
n=36
Кесте 32.
Арнаулы әлеуметтік қызметтерге мұқтаждығы бар екені анықталған адамдардың ішінде
арнаулы әлеуметтік қызметтер көрсету туралы өтініш бергеніне немесе бермегеніне қатыссыз үй
шаруашылықтары туралы мәлімет.
112
Қазақстанда атаулы әлеуметтік көмекке және арнаулы әлеуметтік
қызметтерге қол жеткізудегі кедергілер
Кесте 33. Арнаулы әлеуметтік қызметтер көрсету туралы өтініш беру тәжірибесі
A. Әле-
уметтік
күтім
B.
Әлеумет-
тік-меди-
циналық
C. Әлеумет-
тік-психоло-
гиялық
D. Әлеумет-
тік-педаго-
гикалық
CC13. Өтініш беру қаншалықты оңай болды? (%)
Өте қиын
13
25
33
10
Қиын
19
30
0
0
Оңай
69
45
67
90
Барлығы
100
100
100
100
CC14. Комиссия жалпы балама дұрыс қызмет-
тер алуды ұсынды (иә, %)
70
88
100
100
CC15. Комиссия баламның жағдайын дұрыс
анықтады (иә, %)
75
88
100
100
CC16. Көрсетілген қызметтер баланың қажеттіліктерін қанағаттандырды ма? (%)
Иә, толығымен
39
67
67
75
Иә, ішінара
39
17
33
25
Мүлдем
15
0
0
0
Әлі ешбір қызмет көрсетілген жоқ
8
17
0
0
Барлығы
100
100
100
100
CC17. Өтініш беру кезінде қызметкерлер
мүлдем көмектескен жоқ, жақтырмай қа-
рады (иә, %)
19
n=16
20
n=20
33
n=3
20
n=10
Достарыңызбен бөлісу: | 
