Н. С. Сейітов г-м.ғ. д., профессор Оқулықта «Геология және пайдалы қазбалар кен орындарын барлау»

Тау жыныстарының акустикалық қасиеттері

жүктеу 8,17 Mb. Pdf просмотр бет 44/168 Дата 08.12.2022 өлшемі 8,17 Mb. #40519 түрі Оқулық

4.5.5 Тау жыныстарының акустикалық қасиеттері Егер жыныстың бір бөлігіне серпінділіктің шегінен аспайтын кернеулердің  әсерінен туған күшпен әсер етсек, онда жыныстың бөлігі деформацияланады,  былайша айтқанда жыныстың бөлшектері күштің әсер ету бағытымен белгілі бір  қашықтыққа жылжиды.  Жыныстың бөлшектері бір-бірімен тығыз байланыста болғандықтан, олардың  біреуінің  деформациясы  қалғандарының,  алыста  орналасқандарының  да  жылжуына себеп болады. Бір сөзбен айтқанда серпінді деформацияның таралуы  жүреді.  Егер жынысқа бағыты ауысып тұратын айнымалы күштермен әсер етсек, онда  жыныста серпінді тербелістердің таралуы жүреді.  Сонымен серпінді тербелістер дегеніміз – тау жыныстарында олардың  бөлшектерінің  айнымалы  серпінді  деформацияларының  таралуы.  Тау  жыныстарында серпінді толқындардың таралуы жыныстардың акустикалық  параметрлерімен  сипатталады.  Оларға:  серпінді  толқындардың  таралу  жылдамдығы, жұтылу коэффициенті және толқындық кедергілер жатады.  Толқынның жылдамдығы дегеніміз – серпінді тербелістердің белгілі бір  фазасының таралу жылдамдығы болып табылады.  Серпінді толқындардың тау жыныстарында таралуы, басқа денелердегідей,  тербелістің көзінен алыстаған сайын олардың жиілігінің азаюына әкеледі.  Мұндай тербелістің жиілігінің азаю себебі, серпінді тербелістердің  энергиясының біразының жыныспен жұтұлуы және жыныстың әр бағытта әрқилы  болуының салдарынан акустикалық энергияның шашырауы болып табылады.  Жыныстың серпінді тербелістерді жұту қабілеті жұту коэффициентімен  сипатталады.  Тау жыныстарының серпінді тербелістерді шағылыстыру және ындыру  қабілетін толқындық кедергі дейді.  Серпінді тербелістерді тау жыныстарында қопарылыспен, соққымен,  механикалық  дірілдеуікпен,  пъезоэлектрлік  немесе  магнитострикциялық  механизмдермен туғызуға болады.  Серпінді тербелістердің әсері ұңғы бұрғылауда қолданыла бастады. Дыбыс  жиілігіндегі тербелістер дірілмен бұрғылайтын станоктардың конструкцияларында  пайдаланылады. Қатты тау жыныстарын бұрғылауға арналған экспериментальді  діріл-соққы айналма бұрғылау станоктары да бар. Лабораториялық жағдайда өте  үлкен жиілікті тербелістер беретін магнитострикциялық бұрғы механизмдері  сынауда болды.  жүктеу 8,17 Mb. Достарыңызбен бөлісу:

©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз