Н. К. Алпысбаева та рих ты оқыту

36
6
-дә ріс
ТА РИХ СА БА ҒЫН ДА ОҚУ МА ТЕ РИАЛЫН 
ОҚЫП ҮЙРЕ НУ
Жос па ры:
1. Тү сін ді ру, пі кір, си пат та ма бе ру.
2. Та рих ты оқу да өзек ті мә се ле қою.
3. Оқу шы лар дың ақыл-ой тә сіл де рі мен дағ ды ла ры. 
Мақ са ты: 
сту де нт тер ге та рих са ба ғын да оқу ма те риалын тү сін ді ру де бас ты 
де рек тер мен теория лық ма те ри ал ды маз мұн дау жол да рын көр се ту. Та рих ты 
оқы ту ба ры сын да тү сі нік, ұғым, ба ға, қо ры тын ды, тұ жы рым жа сауды, тү-
сін ді ру ба ры сын да өзек ті мә се ле қоюды, теория лық маз мұ нын баян да ған да 
са лыс тыр ма лы си пат та ма жа сауды мең ге рту.
Тү сін ді ру, пі кір, си пат та ма бе ру
Бұл 
– 
тү сі нік, ұғым, ба ға, қо ры тын ды, тұ жы рым тү рін де иге рі-
ле тін ақ па рат тың бө лі гі. Ұғым мұ ға лімнің кө ме гі мен тү сін ді ріле-
ді. Осы тә сіл арқылы та ри хи де рек тер мен құ бы лыс тар дың мә ні 
мен ма ңы зын, іш кі бай ла ныс тар дың заң ды лы ғын аша ды. Де рек-
тер ді тал дау ба ры сын да жа сал ған бір тұ жы рым екін ші сі нен ерек-
ше ле ніп тұ ра ды.
Тү сін ді ру әді сі өте же ңіл бо ла ды. Сон дық тан да ол бар лық 
сы нып тар да қол да ныла ды. Та ри хи бі лім да йын кү йін де бе рі ле ді, 
оқу шы лар олар ды тү сі ніп ес те сақ тай бі луі ке рек. 
Тү сін ді ру – теория лық ма те ри ал дар мен бас ты де рек тер-
ді маз мұн дау. Қай сыбір пән ді, ғы лым ды бі лу, оның ұғым дар 
жүйе сін мең ге ру бо лып та бы ла ды. Та рих пә нін мек теп қа быр-
ға сын да оқу шы лар же ті жыл оқы ған да, олар да көп те ген та ри хи 
ұғым дар сұ рып та лып, ұстаным да рын жақ сы бі ле ді. Мек теп те гі 
әр сы нып тық оқу лық тар да кез де се тін бір қа тар ұғым дар сұ рып-
та ла ды. Сон дық тан оның да ұстаным да рын жақ сы бі лу ке рек. 
Өйт ке ні оқу лық та кез де се тін бір қа тар ұғым дар бас қа пән дер-

37
мен бай ла ныс ты. Мы са лы, эко но ми ка, ин вес ти ция, дағ да рыс, 
әлеу мет тік құ бы лыс, мем ле кет, қо ғам ның саяси жағ дайы әлеу-
мет тік саяси мә се ле мен бай ла ныс ты ұғым дарға та ри хи, мә де-
ни, ру ха ни жә не ма те ри ал дық мә де ниет мәдениетке байланысты 
ұғымдарға, ал дін, ғы лы ми ком му низм, уто пиялық со циализм 
та ғы бас қа идеоло гиямен бай ла ныс ты ұғымдарға жатады. Мұ-
ға лім пән бо йын ша са бақ бе ру ба ры сын да та ри хи бі лім ді мең ге-
ру де ұғым дар ды қа лып тас ты руы ма ңыз ды орын ала ды. Өйт ке ні 
та рих ты оқы ту ба ры сын да та ри хи тү сі нік те, ұғым да қа тар қа-
лып та са ды. Он да мы на дай айыр ма шы лы ққа мән бе ру ке рек, та-
ри хи тү сі нік әр оқу шы да түр лі ше қа лып та суы мүм кін, ал ұғым 
бә рін де бір дей қа лып та са ды не ме се қа лып та суы тиіс. Та ри хи бі-
лім ді мең ге ру де ұғым дар ды қа лып тас ты ру ма ңыз ды орын ала ды. 
Ұғым (са лық, жа сақ) мен се беп-сал дар лы бай ла ныс тар дың мә нін 
(Қа зақ ор да сы ның құ рылуын ың ал ғы шарт та ры) мұ ға лім тү сін-
ді ру арқылы аша ала ды. Осы тә сіл дің кө ме гі мен та ри хи де рек-
тер мен құ бы лыс тар дың мә ні мен ма ңы зы, іш кі бай ла ныс тар дың 
заң ды лы ғы айқындалады. Тү сін ді ру де де рек тер ді тал дау ба ры-
сын да жа сал ған бір тұ жы рым екін ші сі нен ерек ше ле ніп тұ ра ды. 
Тү сін ді ру әді сі оқу шы лар үшін оңай бол ған дық тан, ол бар лық 
сы нып тар да қол да ны ла ды. Та ри хи бі лім да йын кү йін де бе рі ле ді, 
оқу шы лар олар ды тү сі ніп, ес те сақ тай бі луі ке рек. Бұл тә сіл дің 
кем ші лі гі оқу шы лар дың өз ді гін ше та ным дық әре ке тін шек тейт ін-
ді гін де. Пі кір (пі кір біл ді ре оты рып ма зұн дау) 
– 
се беп-сал дар лы 
бай ла ныс пен ұғым ның не гіз гі бел гі сін анық тау да қол да ны ла тын 
тү сін ді ру дің нұс қа сы. Бұл тә сіл мұ ға лім нің оқу шы лар ға ой лау 
ба ры сы, де рек тер ді тал дау үл гі сі мен көр се ту ге мүм кін дік бе ре-
ді. Мұ ға лім оқу шы ның ойын та ным дық әре кет ке же те лей ді. Пі кір 
біл ді ру оқу шы лар дың на за рын ауда ра тын дай мә се ле коюы мен қа-
тар жү руі мүм кін. Мұ ға лім әр бір мә се ле ге ой тол ғауы де рек тер ді 
са лыс тыр ған пі кір тү рін де жа уап бе ре ді. Нә ти же сін де оқу шы лар 
оқу ма те ри алы ның теория лық маз мұ нын қи нал май иге ре ді. Бұл 
тә сіл мен бір ге қи сын ды сұл ба, оқу жад ына ма сы, мә тін дік кес те, 
тап сыр ма сияқ ты оқы ту құ рал да ры қол да ны ла ды. 
Са лыс тыр ма лы жә не жи нақ тау шы си пат та ма. Оқу ма те ри алы-
ның теория лық маз мұ нын баян да ған да са лыс тыр ма лы си пат та ма 

38
бе ре ді. Мем ле кет тік би лік, ша ру ашы лық тип те рі жә не т.б. ұғым-
дар, де рек тер са лыс ты ры ла ды. Оның ба ры сын да та ри хи ны сан-
ның са лыс ты ра тын бел гі ле рі ай қын да ла ды; со сын ба рып са лыс-
ты ру ба ры сын да олар дың ор тақ, ерек ше, же ке бел гі ле рі анық та-
лып, қо ры тын ды жа са ла ды.
1. Ұлт-азат тық қоз ға лыс тың се бе бі.
2. Қоз ға лыс бас шы сы на си пат та ма. 
3. Қоз ға лыс қа қа ты су шы лар, олар дың мақ сат та ры.
4. Қоз ға лыс тың си па ты. 
5. Қоз ға лыс ба ры сы. 
6. Же ңі лу се беп те рі. 
7. Та ри хи ма ңы зы. 
Жи нақ тау шы си пат та ма ның мақ са ты мүл дем бө лек. Ол оқыл-
ған теория лық ма те ри ал ды қо ры тып, ұғым қа лып та са ды. Бел гі лі 
құ бы лыс ты жи нақ тай оты рып, оның бас ты бел гі ле рін ло ги ка лық 
бі різ ді лік пен ті зе ді. Мы са лы, кол хоз құ ры лы сы ту ра лы әң гі ме ле-
ген де оның дирек ти ва лық жос пар лас ты ру, өн ді ріл ген өнім ді тар-
тып алу, ша ру аны жер ге бе кі тіп қою сияқ ты бел гі ле рін айтады.
Жи нақ тау шы си пат та ма күр де лі та ри хи құ бы лыс ты тү сін ді ру 
аяқ тал ған да не ме се оның ма ңыз ды бел гі ле рі мен бай ла ныс та рын 
анық та ған да қол да на ды.

жүктеу 10,33 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: