31
5
-дә ріс
ТА РИХ ТЫ ОҚЫ ТУ ДА ӘҢ ГІ МЕ ЛЕУ
ЖӘ НЕ БЕЙ НЕ ЛЕУ ТӘ СІЛ ДЕ РІ
Жос па ры:
1. Әң гі ме леу тә сі лі жә не оған қойыла тын та лап.
2. Бей не леу тә сіл де рі.
3. Та рих ты оқы ту да әң гі ме леу жә не бей не леу тә сіл де рін қол да ну.
Мақ са ты:
студенттерге тарихты оқытуда әңгімелеу және бейнелеу
тәсілдерін түсіндіру. Бі лім қо ғам ның да муы ту ра лы ғы лы ми тү сі нік қа лып-
тас ты ра ды, та ри хи шын дық жә не адам зат тың оған қол жет кі зу жол да ры ту-
ра лы дү ниета ным ды не гіз дейтіндігі туралы мәлімет беру.
Әң гі ме леу тә сіл де рі
Та ри хи фак ті лер дің ең бас ты сын оқып үйре ну де әң гі ме ле-
су жә не бей не леу тә сіл де рі жиі қол да ны ла ды. Мұ ға лім са бақ қа
дайын да лу ба ры сын да оқу ма те риалын маз мұн даудың тә сі лін ай-
қын дап ала ды. Таң дау ба ры сын да мұ ға лім нің ал ға қой ған мін де-
ті, оқу шы лар дың да йын ды ғы мен құ ра мы ес ке рі ле ді. Сон дай-ақ
тә сіл таң да ған да де рек тер дің маз мұ ны мен оқы ту дың көр нек і құ-
рал да ры да ес ке рі луі ке рек. Мұ ға лім са бақ ты маз мұн дау ке зін де
бір не ше әдіс тер мен тә сіл де рді пай да ла нуы мүм кін. Мұ ға лім нің
маз мұн дау тә сіл де рі нің бі рі – әң гі ме ле су. Әң гі ме леу де ге ні міз
–
та рих ты оқы ту ба ры сын да – та ри хи оқи ға ту ра лы әң гі ме не ме се
қыс қа ха бар ла ма. Әң гіме леу тә сі лі не қойыла тын та лап тар дың бі-
рі – әр бір та ри хи де рек ке тән ерек ше лік те рі ту ра лы ұғым қа лып-
тас ты ру ға кө мек те се тін уа қыт жә не адам дар дың
та ри хи си пат-
та ма сын бей не леу. Мә се лен, Мө де ту ра лы әң гі ме. Әң гі ме леудің
сю жет пен баян дал ған тү рі
–
дра ма ти зм мен ерек ше ле не тін бел гі лі
бір та ри хи сю жет ке құ рыл ған эмо циялық баян дау. Мұн да бас ты
та ри хи де рек тер көр кем әң гі ме де гідей бей не лі, қы зық ты бо лып
жаң ғыр ты лып өз гер ті ле ді. Әң гі ме леу бо йын ша оқи ға ның сю жет-
32
ті схе ма сы мен ке йіп кер лер әре ке ті ар қы лы да ми тын шиеле ніс ті
проб ле ма алы на ды. Мұн дай әдіс ті Е. Пу га чев бас та ған кө те рі ліс
сын ды та ри хи оқи ға лар ды баян да ған да қол дан ған орын ды. Мұн-
да та ри хи оқи ға ның жар қын эпи зод та рын, бөл шек те рін, қа ты-
су шы лар дың мі нез де ме ле рін ен гі зу ге бо ла ды. Са бақ ба ры сын да
пән мұ ға лі мі әң гі ме леуде оқи ға лы кар ти на лар, апп ли ка циялар әс-
ке ри қи мыл дар дың сұл ба сын қол да на ды. Әң гі ме нің сю жет ті тү рі
шы найы бо луы ке рек, ал кей де оған ой дан шы ға рыл ған же лі лер
қо сы луы мүм кін. Сю жет ті әң гі ме леу тү рі то лы ғы мен ой дан шы-
ға рыл ған кез де, мұн дай жағ дайда адам ды ой дан шы ға ру ды тұл-
ға лан ды ру деп атай мыз. Оның мә ні сі – ой дан шы ға рыл ған тұл ға
оның тағ ды ры, әре ке ті, тұр мыс жағ да йын ер тек қиял мен баян дау.
Бұл жағ дай қо ғам дық өмір де гі тип тік құ бы лыс тар ды та ну ға мүм-
кін дік бе ре ді. Кей де сю жет ті әң гі ме леу б.д.д. V ға сыр да Ежел гі
Гре кияда ғы құл дық тың қа лып та суы ту ра лы күр де лі та ри хи құ бы-
лыс ты тү сін ді ру тә сі лі ре тін де қол да ны ла ды.
Са бақ ба ры сын да
мұ ға лім оны тү сін ді ру ке зін де тұл ға лан ды ру тә сі лін қол да на ды.
Мы са лы, бір не ше құл дың құл дық қа қа лай түс ке ні ту ра лы әң гі-
ме леп бе ре ді. Осын дай жағ дайда оқу шы әң гі ме нің сю же ті емес,
құл дар дың жағ дайы мен олар дың ең бе гі нің қан дай мақ сат та пай-
да ла ныл ған ды ғын ес те сақ тауы ке рек. Мұн дай әң гі ме леуден ке-
йін мұ ға лім нің сұ рақ та ры бо йын ша әң гі ме өт кі зі ле ді. Са бақ ба-
ры сын да оқу шы өзі нің әң гі ме сін айт қан да су рет тер, диа фильм-
дер ді қол да ну ар қы лы то лық ты ра ды. Сюжетті әң гі ме леудің ке ле сі
ны са ны – шиеле ніс ті ру. Шиеле ніс ті әң гі ме леуде жан жал ды жағ-
дайда ше шу ге ты рыс қан екі тұл ға ның диало гы тү рін де өр би ді.
Мұн да диа лог ке зін де тип тік әлеу мет тік құ бы лыс тың мә ні ашы-
ла ды. Пән бо йын ша са бақ ке зін де оқу шы лар мұн дай диа лог қа
жиі тар ты ла ды. Ал бей не лі әң гі ме леуде пе да го ги ка лық су рет тер,
апп ли ка цияла ры («Ұлы жі бек жо лы бо йын да ғы қа ла лар дың пай-
да бо луы»), оқу тұр пат ты кар ти на ла ры («Ор та ға сы рлар да ғы қыш
ыдыс жа саушы ның ше бер ха на сын да») қол да ныл ған да оқу шы-
лар дың оқу ма те риалын мең ге руі оңай ла на тү се ді.
Маз мұн дық
әң гі ме леу жә не ақ па рат тық ха бар ла ма ны мұ ға лім са бақ ба ры-
сын да елеу сіз фак ті лер ді баян да ған да пай да ла на ды. Маз мұн дау-
да мұ ға лім фак ті ле рді ке ңіс тік, уа қыт жә не сан дық си па тын сыз
33
баян дай ды. Бұ лай ша де рек тер дің қыс қа ша баян да луы оқи ға ту-
ра лы тұ тас тү сі нік қа лып тас ты ру үшін не гіз гі фак ті лер ара сын да
бай ла ныс жа сауға қыз мет ете ді. Маз мұн дық әң гі ме леуде кар та,
сұл ба кес кін де ме
ар қы лы саяси өмір, әс ке ри та рих, ха лық тық
кө те рі ліс тер дің оқи ға ла ры әң гі ме ле не ді.
Са бақ ба ры сын да мұ-
ға лім тө мен гі сы нып та қы зы ғу шы лық ту дыр майтын бол ған дық-
тан, олар дың та ным қыз ме тін арт ты ру үшін хро но ло гия лық кес-
те құ рас ты ру, оқи ға ның күн тіз бе сін жа сау сияқ ты тап сыр ма лар
бе ре ді. Ақ па рат тық ха бар ла ма са бақ та ғы бас ты фак ті мен ты ғыз
бай ла ныс тырылып, деректер, да та лар, есім дер мен геог ра фия лық
орын дар ды тү гел деп шы ғу да қол да ны ла ды. Оқу шы лар оны баян-
дау ке зін де оқи ға ның күн тіз бе сін жа сай ды.
Достарыңызбен бөлісу: 
