Н. К. Алпысбаева та рих ты оқыту

жүктеу 10,33 Mb.

Pdf просмотр

бет	15/125
Дата	05.07.2022
өлшемі	10,33 Mb.
	#38987

1 ... 11 12 13 14 15 16 17 18 ... 125

тарихты оқыту әдістемесі

Бей не леу тә сіл де рі.
Бей не леу ма ңыз ды бел гі лер, бөл шек тер
мен оқи ға ның жай-күйі нің мә нін ашу ға кө мек те се ді. Он да ны сан
бол ға ны мен, сю жет жоқ. Бей не леудің өзі (су рет теу) кар ти на лық
жә не тал да ма лық бо лып бө лі не ді. Со ның ішін де кар ти на лық бей-
не леу де ге ні міз
–
ма те ри ал дар ды ауыз ша баян дау тә сіл де рі. Кар-
ти на лық бей не леу тә сі лі ар қы лы сөз дің кө ме гі мен көр кем-эмо-
циялы түр де де рек тің бей не сі қа лып та са ды, яғ ни тұ тас кар ти на
тү рін де де рек тің бей не сі жаң ғыр ты ла ды. Бей не леудің кар ти на-
лық тү рі та би ғат тың, адам дар тұр мы сы ның, геог ра фия лық ор-
та ның, сон дай-ақ мә де ни және қо ғам дық, ша ру ашы лық өмір дің
(шар уан ың ең бе гін бей не леу) тип тік құ бы лыс тар ын жаң ғыр ту да
пай да ла ны ла ды. Бей не леудің тә сі лі са бақ та құ жат тар ды та ри хи –
көр кем шы ғар ма лауды қол да ну ға мүм кін дік бе ре ді. Ал тал да ма-
лық бей не леу бір ша ма кар ти на лық бей не леуден өз ге ше бо ла ды.
Әң гі ме леудің бұл тә сі лі тұ тас де рек тің құ рам ды бө лік те рі, олар-
дың қол да ну мақ са тын баян дай ды. Мұн дай тә сіл қа ру-жа рақ тар
мен олар дың түр ле рін, мем ле кет тің құ ры лы сын, ар хи тек ту ра лық
ес ке рт кіш ті жә не т.б. си пат та ған да қол да ны ла ды. Ал бор ды пай-
да ла на оты рып, са лын ған су рет, сыз ба лар, сұл ба, ма кет тер мен
үл гі лер ді көр се ту әң гі ме леу тә сі лін де оны мен бір ге қол да ны ла ды.
Тал да ма лық бей не леуге мы надай мы сал кел ті ру ге бо ла ды. Мы са-
лы, ав то ры ту ра лы нақ ты де рек жоқ ком пас тың пай да бо луы.
Бей не леу тү рі нің бі рі – бей не лі си пат та ма. Нақ ты ке зең де гі
қо ғам ның тип тік өкіл де рі нің си пат та ма сын бей не лі деп атай мыз.

34
Мы са лы, он дай өкіл дер : жұ мыс шы, бай, сұл тан, би. Мә се лен, сақ
тай па лық одақ та ры ту ра лы си пат та ма бе ру. Бей не лі си па тта ма
оқу шы лар ға бе рі ле тін тап сыр ма ға ұш тас ты ры ла ды. Бел гі лі та-
ри хи тұл ға та рих са ба ғын да си пат та ма жа са ған да бей не лі сипат-
та ма қол да ны ла ды. Ол үшін мы на дай жады на ма ны пай да ла ну ға
бо ла ды: 1) бел гі лі қай рат кер дің сырт қы бей не сін су рет теу (тү рі,
мі не зі, сөй леу мә не рі, ұс тауы, сө зі, киімі); тұл ға ның тұл ға лық
бел гі ле рі не си пат та ма беру (ақыл, ой, мі нез); тұл ға ның өмі рі нің
ма ңыз ды фак ті ле рін көр сету; тұл ға ның сол та ри хи ке зең ге бай ла-
ныс ты үле сі не ба ға бе ру, т.б.
Та ри хи көр нек ті тұл ға лар дың тип тік ерек ше лік те рі не си пат-
та ма жа са ған да, не гі зі нен, құ жат тық ма те ри ал дар, көр кем әде-
биет тер жә не порт рет тер қол да ны ла ды. Бел гі лі бір қо ғам да ғы
қай рат кер тұл ға лар дың жү зе ге асыр ған ма ңыз ды әре кет те рі, оқу-
шы ойын да қа лып, есін де ұзақ сақ та ла ды. Мы са лы, Қа зақ та ри-
хын да ерек ше ор ны бар та ри хы тұл ға – Абы лай хан, ол 1771-1781
жыл дар ара лы ғын да хан бол ды. Абы лай хан ның Қа зақ хан ды-
ғын ақыл-па ра са ты мен бі рік тір ді. Қа зақ да ла сын да ғы ха лық тың
саяси, әлеу мет тік жағ дайы жә не бір ор та лық қа ба ғын ған күш ті
би лі гі нің жоқ ты ғы, үш жүз дің атақ ты ба тыр ла рын, Шың ғыс хан-
ның ұр па ғы Абы лай сұл тан ның бас шы лы ғы на кө ніп, оның қол
ас ты на ен уіне мәж бүр ет ті. Абы лай ды кө зі ті рі сін де бы ты раң қы
жүз дер дің ба сын бі рік тір ге ні үшін ға на ұлы хан деп ата ған жоқ.
Қа зақ хан да ры би лі гі та ри хын да Абы лай
–
ұлы хан ға на емес, Қа-
зақ стан тер ри то риясы ның қа уіп сіз ді гін ны ғайт ып, сақ та ды. Абы-
лай өз би лі гі тұ сын да ха лық қа, бар лық әлеу мет тік ка те го рия лар ға
қол дау көр сет ті. Ха лық мүд де сін көз де ді. Абы лай қа зақ же рі нің
тұ тас ты ғын сақ тап қа лу шы, бі рік ті ру ші, аңыз ға ай нал ған ірі тұл-
ға ре тін де ха лық есін де қал ды. Жо ға ры да көр се тіл ген фак ті лер-
ді ғы лы ми, көр кем әде биет тер ден

жүктеу 10,33 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 11 12 13 14 15 16 17 18 ... 125