Монография / Аида Сағынтаева, Әсел Қамбатырова, Лаура Қарабасова

167
Назарбаев Университеті Жоғары білім беру мектебі
сіздікпен күресуге тура келеді. Себебі қалыпты жұмыс жағдайында 
нәсіл мен жыныстың ешқандай артықшылығы жоқ (Velasquez et 
al., 2014, 6-б.). 
Дегенмен адамдардың арасындағы қарым-қатынастың әртүр-
лілігіне қатысты негізделген өлшемдер бойынша көптеген жағдай-
лар орын алады. Веласкес пен оның телавторлары атап өткендей, 
«театр кассасында кезекте кім бірінші тұрса, билетті бірінші сол 
адамның таңдауы тиіс деп ойлаймыз; үкіметтің жәрдемақыны 
бай азаматтарға емес, мұқтаж жандарға беруі әділетті деп са-
наймыз; жазаны ешқандай тәртіп бұзбағандарға емес, қандай 
да бір тәртіпсіздік жасағандарға қолданған дұрыс деп ойлаймыз; 
сонымен қатар жоба жұмысына анағұрлым күш жұмсаған неме-
се көбірек үлес қосқандар өзгелерге қарағанда жобадан көбірек 
пайда табатынын әділетті деп санаймыз» (Velasquez et al., 2014, 
7-б.). Осылайша, әділдік принципін сақтау барысында адамдар-
мен дифференциалды қарым-қатынас жасаудың түрлі өлшемдерін 
(мысалы, қажеттілігі, сіңірген еңбегі, қосқан үлесі және жұмсаған 
күш-жігері) мойындауымыз керек.
«Бөлу кезіндегі әділдік» және «еңбекке қатысты әділдік» аспек-
тілерін сақтау барысында зерттеуші зерттеудің пайдасын барлық 
қатысушыларға тең бөлуге кепілдік беруі қажет. Әділдік принципі 
бұзылған жағдайда әділетсіздік туындайтыны анық. Белмонт баян-
дамасының авторлары атап өткендей, «әділетсіздік адамға берілуі 
тиіс кейбір жеңілдіктің белгісіз себептермен берілмеген жағдайда 
не болмаса әділетсіз түрде ауыртпалық түскен кезде орын алады» 
(Belmont Report, 1979, 5-б.).
Әділдік принципін бұзу жайттары зерттеуге қатысушыларды 
іріктеу кезінде туындайды. Жоғарыда атап өткеніміздей, зерттеу 
әдебі «дау-дамай кезінде туған» (Levin, 1988). Белмонт баяндама-
сының авторлары әділдік қағидатын талқылау барысында Таскиги 
қаласында (Алабама штаты, АҚШ) мерез ауруын зерттеуде өрескел 
бұзушылықтардың орын алғандығын атап өтеді. 1932 жылы АҚШ 
Денсаулық сақтау қоғамдық қызметінің (PHS) зерттеушілері зертте-
уге мерезбен ауырған 400-ге жуық қара нәсілді ер адамды тіркейді, 
өйткені зерттеудің мақсаты аурудың әсерін бақылау болған (Salganik, 
2019). Белмонт баяндамасының авторлары аталған зерттеудегі зерт-
теу әдебі өрескел бұзылғандығына төмендегі мәліметтерді атап өтеді:

168
Білім беру зерттеулеріне кіріспе: теория, әдістер және тәжірибелер

жүктеу 2,34 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: