Жансүгіров атындағы жму хабаршысы №2-3 / 2014

     

 

 

48 

 

І.Жансүгіров  атындағы  ЖМУ  ХАБАРШЫСЫ    № 2-3 / 2014     

 

тәрбиешілер  үшін  де  қызық.  Дұрыс  таңдалған  әдістер  өз  нәтижесін 

күткізбейді.    Жүйесіз  пайдаланылған  әдістер  тәжірибеде  жақсы  нәтиже 

бермейді.  Сондықтан  педагог  тәрбиеші  жұмыс  барысында  әдіс-

тәсілдерді  таңдауда  топтың  жеке  ерекшеліктерін  ескеріп  отырғаны  да 

жөн.  

 

ӘДЕБИЕТТЕР  

1 Пассов Е.И. Методология методики: теория и опыт применения. 

ЛГПИ, 2002. - 228с. 

2 Лурия А.Р.  Речь и мышление / А.Р Лурия.- М., 1975.- 120 с 

3  Савенков  А.И.  Методика  проведения  учебных  исследований  в 

детском саду. Учебная литература. Самара. 2004 г 

4 «Активные 

методы 

обучения». 

Электронный 

курс. 

Международный  Институт  Развития  «ЭкоПро»,  Образовательный 

портал «Мой университет», http://www.moi-universitet.ru/ 

 

 

УДК  37.013 

 

ФУНКЦИЯНАЛДЫҚ  САУАТТЫЛЫҚТЫ  ЖҮЗЕГЕ  

АСЫРУ ЖОЛДАРЫ 

 

Дүтбаева Л.Т.  

Бақтыбай Жолбарысұлы атындағы №18 мектеп-лицейі, бастауыш 

сынып мұғалімі, Талдықорған қ., 

Dutbaeva@mail.ru

 

 

Мақалада  функцияналдық  сауаттылық  жолдары  көрсетілген.  

Функцияналдық  сауаттылықты  ашуда   педагогикалық технологияларды 

пайдалану    барысында      мына    факторлар    ескерілуі  керек:    алынып  

отырған  технология  сабақтың  тақырыбы  мен  мазмұнына  сай болуы;    

тиімділігі,    жүйелілігі    және   басқа  жақтарын  ескеру  факторлары  

көрсетілген. 

В статье  рассматриваются функциональныестроки  грамотности. 

Использование  педагогических  технологий,  и    учитывание      факторов    

функциональной   грамотности. Тема  и   содержание  урока  должны   

соответствовать  выбранной  технологии  и  должны  учитываться     

эффективность и системность урока. 

The  functional    lines    of  literacy are examined in the article .  Use of 

pedagogical technologies,  and  taking     into account of factors    of functional   

literacy. A theme   and   maintenance  of lesson  must     correspond to the chosen 

technology and efficiency and  system of lesson must     be taken     into account. 

Кілттік сөздер: Функцияналдық  сауаттылық,  педагогикалық  

технология. 

     

 

 

49 

 

І.Жансүгіров  атындағы  ЖМУ  ХАБАРШЫСЫ    № 2-3 / 2014     

 

 

Білім алу - батылдық, 

оны толықтыру – даналық, 

ал шебер қолдана білу – өнер! 

 

Елбасы  

Н.Ә.Назарбаев  «Қазақстан-2050»  Стратегиясында: 

«Балаларымыздың  жалпы  барлық жеткіншек ұрпақтың функционалдық 

сауаттылығына  да  зор  көңіл  бөлу  қажет.  Балаларымыз  қазіргі  заманға 

бейімделген    болу  үшін  бұл  аса  маңызды»  деп  атап  көрсетті.  Қазіргі 

заманның осындай ерекше талабын орындау да өзінің өткір ой – өрісімен, 

шабытты  шығармашылығы  мен  ордалы  білім   мекемесінің мақтауға да, 

мақтануға да лайық  ұстаздар қауымы  талмай  еңбек  ете  бермек.  

Қазақ  тілінің  түсіндерме  сөздігінде:  «фукционалды  ұғымы  бір 

нәрсенің құрылысы, құрамынан емес, қызметінен болатын, соның әрекетіне 

байланысты  болады»    –  деп  сипаттама  беріледі.  Бұдан  «функция» 

категориясы  белгілі  бір заттың атқаратын қызметіне немесе іс-әрекетіне 

қатысты  айтылатыны  танылады.  Мысалы:  ақпарат  құралдарының 

функциясы – халыққа ақпарат тарату. Ал «функция» ұғымы адамға қатысты 

айтылғанда,  оның  іс-әрекетіне  байланысты  қарастырылады.  Жоғарыда 

сауаттылық адамның білімділігіне қатысты ұғым екені нақтыланды. Яғни, 

«функционалдық  сауаттылық»  белгілі  бір  кезеңге  сай  субьектінің алған 

білімі  мен  білігі  негізінде  сауатты  іс-әрекет  ете  алуы  деген  мағынаны 

білдіреді. 

«Әлеуметтік-экономикалық жаңғырту – Қазақстан дамуының басты 

бағыты» атты Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың 2012 жылғы 27 

қаңтардағы  Қазақстан  халқына 

Жолдауында 

 мектеп  оқушыларының 

функционалдық сауаттылығын дамыту мақсатында бес жылдық  ұлттық 

жоспарды қабылдау міндеті қойылды. 

Осы  міндетті  жүзеге  асыру  барысында  Мектеп  оқушыларының 

функционалдық  сауаттылығын  дамыту  жөніндегі  2012  - 2016 жылдарға 

арналған ұлттық іс-қимыл жоспардың мақсат, міндеті нақтыланып жасалды. 

Ұлттық  жоспарда  мектеп  оқушыларының  функционалдық 

сауаттылығын дамыту үшін төмендегідей кешенді жоспар жасалды. Олар: 

мазмұндық, оқу-әдістемелік, материалдық-техникалық іс-шаралар кешені. 

Бұл кешен Қазақстан Республикасындағы білім сапасын жетілдірудің негізгі 

бағдары  ретінде  мектеп  оқушыларының функционалдық сауаттылығын 

дамыту  барысында  жасалатын  іс-шаралардың  мақсаттылығын, 

біртұтастығын және жүйелілігін негізге ала отырып дайындалған. 

 

Аталған 

Ұлттық 

жоспардың 

мақсаты  

- 

Қазақстан 

Республикасындағы мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылығын 

дамыту үшін жағдай жасау. Ол үшін төмендегідей міндеттер қойылды: 

 

Мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылығын дамытудың 

отандық және халықаралық практикасын зерделеу. 

     

 

 

50 

 

І.Жансүгіров  атындағы  ЖМУ  ХАБАРШЫСЫ    № 2-3 / 2014     

 

 

Мектеп  оқушыларының  функционалдық  сауаттылығын  дамыту 

бойынша шаралар жүйесін іске асырудың тетіктерін анықтау.    

 

Білім  мазмұнын  жаңғыртуды  қамтамасыз  ету:  стандарттар, оқу 

жоспарлары мен бағдарламалар. 

 

Білім беру процесін оқу-әдістемелік қамтамасыз етуді әзірлеу.  

   Мектеп оқушыларының білім сапасын бағалау және мониторинг 

жүргізу жүйесін дамыту. 

 

Мектептің  және  қосымша  білім  беру  жүйесі  ұйымдарының 

материалдық-техникалық базасын нығайту. 

 

Осы Ұлттық жоспардың мақсатын орындау  – ең алғаш мектептегі 

бастауыш сатыдан басталады. 

Бастауыш  саты  –бұл  оқушы тұлғасы мен санасының қарқынды 

дамитын құнды, қайталанбайтын кезеңі. Сондықтан бастауыш мектеп – 

оқушыны тұлға етіп қалыптастырудың  алғашқы  баспалдағы. 

Президенттің  жолдауында:  «Ұлттың  бәсекеге  қабілеттілігі  бірінші 

кезекте  білім  деңгейімен  айқындалады»  -  деген  байламы жеке адамның 

құндылығын  арттыру,  оны  дайындайтын ұстаз  жауапкершілігінің өсуі, 

тынымсыз еңбек, сапалы нәтиже деген  ұғыммен  егіз. 

Тәуелсіз  ел  тірегі – білімді ұрпақ. 

Қазіргі  бастауыш  мектеп  жағдайындағы  білім  берудің  ұлттық 

моделіне  өту  оқыту  мен  тәрбиелеудің  соңғы  әдіс-тәсілдерін,  жаңа 

инновациялық  педагогикалық  технологияны  игерген,  психологиялық-

педагогикалық диагностиканы қабылдай алатын, педагогикалық жұмыста 

қалыптасқан  бұрынғы  ескі  сүрлеуден  тез  арада  арылуға  қабілетті  және 

нақты  тәжірибелік  іс-әрекет  үстінде  өзіндік  даңғыл  жол  салуға  икемді, 

шығармашыл  педагог-зерттеуші,  ойшыл  мұғалім  болуын  қажет  етеді. 

Осындай  білікі  мұғалімдер  бастауыш  сынып  оқушыларының 

функционалдық  сауаттылықтарын    арттыруда  тиімді  әдіс-тәсілдерді 

қолданады. 

Функцияналдық сауаттылықты жүзеге асыру жолдары  

Жалпы функциональдық сауаттылық деген ұғымды таратып айтар 

болсақ,  адамдардың  (жеке  тұлғаның) әлеуметтік,  мәдени,  саяси  және 

экономикалық қызметтерге белсене араласуы және өмір бойы білім алуына 

ықпал ететін базалық факторы.  Яғни бүгінгі жаһандану дәуіріндегі заман 

ағымына қарай ілесіп отыруы. Бұл жаңа ғана өмірге бейімделіп келе жатқан 

жас бүлдіршіндердің қалыптасуы, өмірге, мектеп өміріне бейімделіп кетуі. 

Мұндағы  басшылыққа  алынатын  функциональдық  сапалар:  оқушының 

белсенділігі,  шығармашылығы,    ойлауы,  шешім  қабылдай  алуы, 

қабілеттілігі  т.б.  Яғни,  жалпы  білім  беретін  мектептерде  Қазақстан 

республикасының  зияткерлік,  дене  және  рухани  тұрғысынан  дамыған 

азаматын қалыптастыру, оның физикалық құбылмалы әлемде әлеуметтік 

бейімделуін 

қамтамасыз 

ететін  білім  алудағы  қажеттіліктерін 

қанағаттандыру болып табылады. 

     

 

 

51 

 

І.Жансүгіров  атындағы  ЖМУ  ХАБАРШЫСЫ    № 2-3 / 2014     

 

Осыған  орай  ұлттық  жоспарда    функционалдық    сауаттылықтың  

төмендегідей негізгі механизмдерін бөліп көрсетеді. Ұлттық жоспардың 

жоғарыда  аталған  мақсат  міндеттерін  жүзеге  асыруда  төмендегідей 

тетіктерді  механизмдері    нақтыланып  ,  мектеп  оқушыларының 

функционалдық  сауаттылығын  дамыту  үшін  білім  беру  жүйесінде  

басшылыққа алынды. Олар: 

 

Білім беру мазмұны (ұлттық стандарттар, оқу бағдарламалара) 

 

Оқуты нысандары мен  әдістері 

 

Білім  алушылардың    оқудағы  жетістіктерін  дианостикалау  мен 

бағалау жүйесі  

 

Мектептен тыс  қосымша білім беру бағдарламалары  

 

    Мектептегі    басқару  моделі  (  қоғамдық  мемлекеттік  нысан  , 

мектептердің  оқу жоспарын реттеудегі дербестігінің  жоғары деңгейі) 

 

Ата-аналардың  балаларды  оқыту  мен  тәрбиелеу  процесіндегі  

белсенді рөлі.  

 Ресми дерек бойынша, мектеп жасындағы балалардың 40 пайызы 

әдеби мәтінді түсінуге қиналатындығы дәлелденген. Бұлар мектептен білім 

алса да, қызмет жасауға келгенде қарапайым жазу үлгісін білмейтіндігін 

көрсеткен. Тіпті олар әр түрлі жағдайда кездескен бланкіні толтыра алмай, 

ондағы ақ-параттың мәнісін түсіне алмапты.Бір қызығы,олар теледидарда не 

айтылып жатқанын, жалпы айтқанда, күнделікті өмірдің есебін білмейтін 

болып  шық-қан.  Соның  салдарынан  жұмыссыздық,өндірістегі  апат, 

жазатайым  оқиғалар,  жарақат  алулар  көбейіп  кеткен.  Жалпы,  барлық 

зерттеушілердің болжамы бойынша адамдардың сауатсыздық деңгейінің 

төмендеуі, оларға дұрыс білім беріп, тиянақты оқытпаудан, оқырман болуға 

үйретпеуден  болған  көрінеді.  Сақтанбау,  ұқыпсыздық,  байқаусыздық, 

апаттар:  мұның  бәрі  ережені  дұрыс  оқымағандықтан,  түсінбегендіктен, 

санаға сіңірмегендіктен орын алып отыр.  

Қазақ  маманы  С.Раевтың  ойынша,  сауатсыздық  дерті  адамға 

кішкентай кезінен бастап жұғады екен. Әсіресе бүлдіршінді жазу мен оқуға 

баули  бастаған  1-ден  3-сыныпқа  дейінгі  аралықта  пайда  болады.  Яғни, 

үшінші сынып оқушысы ешқашан кітапханаға бармаса, оқулықтан басқа 

ешқандай  кітап  оқымас  тағы  бір  ертеңгі  сауатсыздың  дүниеге  келгені. 

Ғалымдардың айтуынша, 8-сыныптан бастап оқушылардың 60 пайызының 

өз  бетімен  жазып-оқуға деген ынтасы жоғалады екен. Тіпті түлектердің 

үштен  бірінің  оқуға  мүлдем  құлқы  болмайтын  көрінеді.  Елбасы  дұрыс 

айтады,  «білім  беру  тек  қана  оқытумен  ғана шектелмей, оны керiсiнше, 

әлеуметтiк адаптация процесіне бейiмдеу қажет». Сонымен, функционалдық 

сауаттылық дегеніміз не?  

Функционалдық  сауаттылығы  дегеніміз-адамдардың  әлеуметтік, 

мәдени,  саяси  және экономикалық қызметтерге белсене араласуы, яғни 

бүгінгі  жаһандану  дәуіріндегі  заман  ағымына,  жасына  қарамай  ілесіп 

отыруы, адамның маман-дығына, жасына қарамай үнемі білімін жетілдіріп 

     

 

 

52 

 

І.Жансүгіров  атындағы  ЖМУ  ХАБАРШЫСЫ    № 2-3 / 2014     

 

отыруы. Ондағы басты мақсат жалпы білім беретін мектептерде Қазақстан 

Республикасының  зияткерлік,  дене  және  рухани  тұрғысынан  дамыған 

азаматын  қалыптастыру,  оның  әлемде  әлеуметтік  бейімделуі  болып 

табылады.  

Функционалдық  сауаттылық  –  адамның  сыртқы  ортамен  қарым-

қатынасқа түсе алу қабілеті және сол ортаға барынша тез бейімделе алуы 

мен  қарым-қатынас  жасай  алу  деңгейінің  көрсеткіші.  Олай  болса, 

функционалдық сауаттылық тұлғаның белгілі бір мәдени ортада өмір сүруі 

үшін қажетті деп саналатын және оның әлеуметтік қарым-қатынас жасауын 

қамтамасыз ететін білім, білік, дағдылардың жиынтығынан құралады. Ал 

кең мағынасында ол тек білік пен білімділік әлеміне барудың жолы ғана 

емес,  ол  –  ұлттың,  елдің  немесе  жеке  адамдар  тобының  мәдени  және 

әлеуметтік  дамуының  өлшемі.  Осындай  сапалық  сипаты  тұрғысынан 

қарағанда  функционалдық  сауаттылық  жеке  адамды  дамытудың  тетігі 

ретінде қолданылады.  

Функционалдық сауаттылық оқушылардың сыртқы ортамен қарым-

қатынас      жасау  қабілеті,  оқушылардың  өзгермелі  өмірге  бейімделуінің 

шарты,  оқушылардың  жеке  бас  қабілеттерін  дамытудың  тетігі, 

оқушылардың әлеуметтік дағдыларын дамытудың негізі, әлеуметтік-мәдени 

дамуының өлшемі, білім, білік, дағдыларының құзіреттілікке ұласу жолы. 

Ол оқушылардың қатысымдық, ақпараттық, проблемалардың шешімін табу 

құзіреттіліктерінің бірлігінен құралады. 

•  Міндетті  деңгейдегі  білімді  қалыптастыра  отырып,  мүмкіндік 

деңгейлерін  ашу; 

• Инновациялық технологияларды сынау арқылы тиімділігін арттыру, 

мектеп жағдайына бейімдеу; 

Бастауыш сынып мұғалімдері  өз сабақтарында  оқушылардың тілін 

дамытуда, өздік жұмыс жасау, өз дағдыларын қалыптастыруда өз ойларын 

еркін жеткізе алуға баулуда. 

Сабақта  қолданылатын  әдістер көмегімен жеке тұлға ретінде жан-

жақты дамыған, шығармашылық ойлау білімі меңгеріледі. 

Педагогикалықтехнологиялардыталдаубарысындамынафакторлареске

рілуікерек: 

• Алыныпотырған технология сабақтың тақырыбы мен мазмұнына 

сай болуы; 

• Тиімділігі, жүйелілігіжәне басқа   жақтары. 

ХХІ ғасырда барлық елдер бірінші орынға білім  беру сапасын қояды. 

Оның өлшемі тек сауаттылық деңгейімен (жазу, оқу, есептеу) өлшенбейді, 

оның критерийі – функционалдық сауаттылық. 

Бұл проблемаларды шешуде жаңа технологиялардың атқаратын орны 

бөлек. Болашақта өркениетті елдердің жоғары технологиясын меңгерту, 

дүниежүзілік білім кеңістігіне шығу – бүгінгі күннің мақсаты. 

 

     

 

 

53 

 

І.Жансүгіров  атындағы  ЖМУ  ХАБАРШЫСЫ    № 2-3 / 2014     

 

Бастауыш сынып оқушыларының функционалдық 

сауаттылықтарын арттыруда алға қойылатын 

мақсаттар:

Түрлі жаңа әдістер арқылы ауызша тілдерін 

дамыту;



Оқушылардың тілге деген қызығушылықтарын 

арттыру;



Коммуникативті қарым-қатынасын қалыптастыру;

Өз ойын жеткізіп, өзгенің ойын ұғып алу дағдысын 

жетілдіру.

 

Дағды

Білік

Білім

«Функционалдық сауаттылық»

 

 

Оқушылардың  функцияналдық  сауаттылықтарын  дамытуда 

оқушыларды 

шығармашылық 

жұмысқа 

баулып, 

олардың 

белсеңділіктерін, қызығушылықтарын арттыра түсетін өзбетімен жұмыс 

түрлеріне төмендегі әдіс-тәсілдерін  жатқыза аламыз.  

 

Оқушылардың ауызша 

тілдерін дамытудағы әдіс-

тәсілдер 

Жұмбақтар шешу

Дөңгелек  үстел

Ертегіні  жалғастыру

Мақал - мәтелдер

Өлеңдер құрастыру

Көрініс қою

Диалог, монолог,

сұхбат

 

Анаграмма 

 

 

Берілген  тапсырманы  түрлендіру  бағытындағы  жұмыс  түрлері 

(кері есептер құрастыру, мәтіннің мазмұнын өңдеу т.б )  

     

 

 

54 

 

І.Жансүгіров  атындағы  ЖМУ  ХАБАРШЫСЫ    № 2-3 / 2014     

 

Өз  ойынан  еркін  тақырыпқа  құрастыруға  берілген  әдеби 

шығармашылық бағыттағы жұмыстар (өлең құрастыру, әңгіме, шығарма 

жазу  т.б).  Мұндағы  басты  мақсат  оқушылардың  ауызша  жазбаша 

тілдерінің  өзара  ұштастырыла  отырып  және  оған  сәйкес  жұмыстың 

ауызша  жазбаша  түрде  көрініс  табуларын  талап  ету.  Соның  негезінде 

ғана  біздің  шетіл  байлығы    мол,  сауатты  да  шығармашыл 

жасжеткіншекті  тәрбиелей аламыз.  

 

ӘДЕБИЕТТЕР 

1.  Мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылығын дамыту 

жөніндегі  2012  —  2016  жылдарға  арналған  ұлттық  іс-қимыл  жоспары. 

Астана. 2012 жылғы 25 маусым. 

2.  ҚР 

Білім 

және 

ғылым 

министрі 

Б.Жұмағұловтың 

«Оқушылардың  функционалдық  сауаттылығын  дамыту жөніндегі 2012-

2016  жылдарға  арналған  ұлттық  іс-қимыл  жоспарының  орындалу 

барысы туралы» мәселе бойынша ҚР Үкіметі  отырысында сөйлеген сөзі. 

Астана. 2012 жылғы 11 қыркүйек. 

3.  Ергешбаева  Ш.Н.  «Мүдде  мен  мақсат  –  жарқын  болашақтың 

кепілі».//  Өрлеу – Шымкент №1 (7) 02.2014ж. 

4.  Функциональная 

грамотность 

выпускников 

школ 

// 

Вершловский С.Г., Матюшкина М.Д 

 

 

УДК 378.016 

 

МЕТОДОЛОГИЧЕСКИЕ АСПЕКТЫ КАЧЕСТВА ВЫСШЕГО 

ОБРАЗОВАНИЯ 

 

Малахова Ирина Александровна 

 доктор педагогических наук, заведующая кафедрой психологии и 

педагогики Белорусского государственного университета культуры и 

искусств, действительный член Международной академии гуманизации 

образования, г.Минск, Беларусь 

 

Статья  посвящена  рассмотрению  сущности  категории 

«качество  высшего  образования»,  анализу  тенденций  развития 

современного  высшего  образования  в  мировом  образовательном 

пространстве.  В  работе  анализируются  новые  подходы  к  вузовскому 

образованию: гуманизация и гуманитаризация обучения, необходимость 

методологии преобразования современного мира, подготовка субъектов 

обучения  к  существованию  в  мире  информационных  технологий, 

интеллектуальное  и  нравственное  развитие  студентов.  В  статье