Монография / Аида Сағынтаева, Әсел Қамбатырова, Лаура Қарабасова

жүктеу 2,34 Mb.

Pdf просмотр

бет	103/149
Дата	10.03.2023
өлшемі	2,34 Mb.
	#41684

1 ... 99 100 101 102 103 104 105 106 ... 149

Bilim-beru-zertteulerine-kirispe

Қамқорлық принципі
Қамқорлық принципі мынадай екі ережені міндетті түрде
сақтауға негізделген: 1) зиян келтірмеу және 2) пайданы барынша
арттырып, зиянды мүмкіндігінше азайту (Belmont Report, 1979).
Аталған принцип зерттеу әдебінің деонтологиялық қырына ерекше
мән береді. Гиппократтың медицина әдебінде жақсы таныс «зиян
келтірмеу» ережесі ғылымның басқа салаларына, соның ішін-
де әлеуметтік пәндерге де таралып жатыр. Зерттеуге қатысушы-
ларға қамқорлық жасау және кездесуі мүмкін зиян қаупін барын-
ша анықтау зерттеуді ұйымдастырушының тікелей міндеті болып
табылады. «Сапалық зерттеу әдебі: қайшылықтары мен мазмұны»
кітабының авторлары Хаммерсли мен Трайаноу зерттеушінің жа-
уапкершілігін анықтау үшін білім беру зерттеулерінде сақталуы
тиіс үш маңызды шартты атап көрсетеді. Олардың көзқарасынша,
зерттеуші зиян келтіруі мүмкін әрекеттерден аулақ болу үшін бар-
лық мүмкіндікті пайдалануы керек, оның салдарын дұрыс болжап,
нәтиженің қаупін барынша азайту үшін сақтық шараларын ұста-
нуы қажет (Hammersley & Traianou, 2012).
Зерттеудің барлығында да зиян келтіру қаупі болады. Әдетте
ықтимал тәуекелдерді қарастыру кезінде алдын ала қарастырылуы
тиіс зиянның бес түрі кездеседі, олар: 1) психологиялық зақым;
2) физикалық зақым; 3) құқықтық зиян; 4) әлеуметтік зиян және
5) экономикалық зиян. 7.1-кестеде зиян категорияларына қатысты
тәуекелдерді қарастыру барысындағы пайдалы зерттеу сұрақтары
ұсынылады.

164
Білім беру зерттеулеріне кіріспе: теория, әдістер және тәжірибелер
Зерттеуші өзінің зерттеуіне зияны тиюі мүмкін тәуекелдерді
азайтуға және оны негіздеуге ұмтылуы тиіс. Ол әдеп мәселелері-
не қатысты құжаттарды толтыру кезінде аталған тәуекелдер мен
оларды қалай басқаруға болатынын мұқият қарастыруы қажет
(Зақымдану қаупін азайту, Australian National University, 2022).
Қамқорлық принципін сақтау үшін әрбір зерттеуші өз-өзіне:
«Менің зерттеу жұмысым кімдерге пайдалы болмақ?» деген сұрақ
қоюы керек. Егер зерттеу тек зерттеушінің өзі үшін ғана пайда
келтіретін болса (мысалы, деректер жинау түрінде), онда мұндай
зерттеу әдепке жатпайды, ал зерттеуші өзімшілдік көзқарас таныта
отырып, қамқорлық принципін бұзған болып есептеледі. Коэн мен
оның телавторлары (Cohen et al., 2011) атап өткендей, зерттеуге
қатысушыларға немесе олардың қауымдастығына пайда әкелуге

жүктеу 2,34 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 99 100 101 102 103 104 105 106 ... 149