Микроэкономика

34 
 
 
 
 
бағамен  сатылатын  тауарлардың  шекті  пайдалылығы  ӛзара 
салыстырмалы  болу  үшін  бір  ақша  бірлігін  есептеудегі  шекті 
пайдалылықты қарастыру қажет. 
Максимум пайдалылық тауарларды сатып алу кезінде, егер 
ӛнімдердің  әрбір  түрлерін  сатып  алуға  шығындалған  әрбір  ең 
соңғы  ақша  бірлігі  бірдей  шекті  пайдалылықты  әкелетіндей, 
бюджет  міне  осындай  түрде  тарайтын  болса  ғана  қол  жеткізуге 
болады. 
Пайдалылықты 
максимумдау 
(тұтынушының 
тепе-тең 
жағдайы),  сондай-ақ  Госсеннің  екінші  заңы  деп  аталатын 
ережесі мына түрде берілуі мүмкін: 
 
 
       мұнда MU
X
, MU
y
, . . M U
i
 - тауардың шекті пайдалылығы; 
, 
,   - тауар бағасы. 
 
Егер        
   
  онда, табыс сатып алынған тауарлар 
арасында  дұрыс  таратылмады  дегенді  білдіреді.  Тепе-теңдікке 
жету  үшін,  тауар  және  табыстың  берілген  бағасы  кезінде  X 
тауарынан кӛп немесе Ү тауарынан аз сатып алу керек.  
 
3.2 Тұтынушылық таңдау теориясына ординалистік амал 
 
Пайдалылықты  талдауға  деген  реттік  (ординалистік)  амал 
тұтынушы  пайдалылықтың  сандық  бағасын  бере  алмайды,  бірақ 
ӛзінің  субъективті  бағаларына  сәйкес  басымдықтар  тәртібімен 
пайдалылықты  таңдай  алады  деген  постулатқа  сүйенеді.  Бұл 
ретте  талдау  келесі  ұйғарымдар  қатарына  –  3.4-суретте 
кӛрсетілген тұтынушылық таңдаудың аксиомаларына сүйенеді. 
 

35 
 
 
 
 
 
 
3.4-сурет - Тұтынушылық таңдаудың аксиомалары 
 

 
Толық  реттеу  немесе  салыстыру  аксиомасы  - 
тауарлардың  кез  келген  жұптары  (А  және  В)  үшін  үш 
ықтималдылық;  1)  А  немесе  В-ға  қарағанда  артығырақ;  2)  В 
немесе  А-ға  қарағанда  артығырақ;  3)  немесе  А  және  В  бірдей 
артығырақ болады деген ұйғарым. 

 
Транзитивтік 
аксиома 
- 
тұтынушы 
талғамының 
тұрақтылығы  және  белгіленген  келісімнен  шығады:  егер  А,  В 
және  С  -  қандай  да  бір  тауарлардың  комбинациясы  және 
тұтынушы  А  және  В  немесе  В  және  С  таңдауында  талғаусыз 
болса,  онда  ол  сондай-ақ,  А  және  С  арасындағы  таңдауда  да 
талғаусыз болады. 

 
Қанықпаушылық  аксиомасы  -  тұтынушы  басқа  тең 
жағдайлар  кезінде әдетте  аталған игіліктің үлкен  санын оның  аз 
санына қарағанда артық кӛреді. 
Тұтынушылық  тепе-тендігі  бір  жағынан,  ординалистік 
теорияға  сәйкес  тұтынушы  бюджетіне  сәйкес  келуінің,  ал  басқа 
жағынан, игіліктің қалаған жинағы нәтижесінде қол жетеді. 
 Тұтынушының  басымдығы  олардың  жеке  бағасына  сәйкес 
игіліктер жинағының таңдауында жасалады.  

36 
 
 
 
 
Олар  талғаусыздық  қисығының  кӛмегімен  графикалық  түрде 
берілуі мүмкін. Талғаусыздық қисығы үш шамалы кеңістікте 3.5-
суретте  берілген  екі  игіліктің  жиынтық  пайдалылықты  жобалау 
нәтижесінде алынуы мүмкін. 
 
ТАЛҒАУСЫЗДЫҚ ҚИСЫҒЫ
 
 
 
3.5-сурет - Талғаусыздық қисығының графигі 
 
Талғаусыздық  қисығы  игіліктердің  әр  түрлі  жинақтары 
пайдалылығының тең деңгейін бейнелейді. Талғаусыздық қисығы 
тауарлардың  әр  түрлері  үшін  3.6,  3.7,  3.8  және  3.9-суреттерде 
кӛрсетілген әр түрлі конфигурациядар болады. 
 

37 
 
 
 
 
 
 
 
 
Жазықтықтағы талғаусыздық қисығы жиынтығы 3.10-суретте 
кӛрсетілген, талғаусыздық қисығының картасын құрайды. 
Талғаусыздық қисығы картасы тұтынушының артықшылығын 
білдіреді  және  оның  қатынасын  әр  түрлі  игіліктердің  кез  келген 
екі  жинағы  алдын  ала  болжауға  мүмкіндік  береді.  Демек, 
тұтынушы  үшін  бірінші  талғаусыздық  қисығында  А  және  В 
игіліктерінің  екі  жинағының  да  маңызы  бірдейлік,  ӛйткені 
біріншісінде  талғаусыздық  қисығы  және  тең  пайдалылықты 
болады. Алайда үшінші талғаусыздық қисығына жататын С тауар 
жинағы  сатып  алушы  үшін  барынша  оңтайлы  болып  табылады, 
ӛйткені  ол  игіліктердің  үлкен  санын  қамтиды  және  үлкен 

38 
 
 
 
 
пайдалылыққа ие болады. 
 
 
Талғаусыздық қисығының қасиеттері: 
1)  талғаусыздық қисығы қиып ӛтпейді; 
2)  жоғарыда  және  басқаларынан  гӛрі  дұрысырақ  жатқан 
талғаусыздық  қисығы  тауарлар  және  кӛрсетілетін  қызметтердің 
неғұрлым артықшылықты жинағын білдіреді; 
3)  талғаусыздық қисығы кеңістіктің кез келген нүктесін қиып 
ӛтуі мүмкін; 
4)  талғаусыздық  қисығы  жоғары  сапалы  игіліктердің  кез 
келген жұптары үшін координата басында дӛңес; 
5)  талғаусыздық қисығы теріс кӛлбеу болады. 
Талғаусыздық  қисығының  кӛмегімен  тауарлардың  ӛзара 
айырбасталуын  және  зерттеуге  болады.  Ол  ауыстырудың  шекті 
нормасының  (MRS)  ұғымын  білдіреді.  Ауыстырудың  шекті 
нормасы  (MRS)  -  бұл  сатып  алушы  басқа  тауардың  қосымша 
бірлігін  тұтыну  үшін  бас  тартатын  тауарлардың  сандық  apа 
қатынасы. Ол мына формула бойынша анықталады: 
 
 
            мұнда  MRS
xy
  -  X  тауарының  У  тауарымен  ауыстырудың 
шекті нормасы; 
ΔХ - тұтынушы бас тартатын X тауарының саны; 
ΔҮ  -  тұтынушы  X  тауарының  шығынының  орнын