20
Сұраныс заңына сәйкес барлық тауарлар үшін сұраныс баға
икемділігінің коэффициенті теріс шама болып табылады.
Шынында, егер тауар бағасы тӛмендесе, онда сұраныс шамасы
ӛседі және керісінше. Алайда икемділік бағасы үшін
кӛрсеткіштің абсолют шамасы («минус» белгісі тӛмен түседі) жиі
пайдаланылады.
Икемділік коэффициентын есептеудің екі тәсілі бар. Біріншісі
«нүктелі икемділікті» анықтауға мүмкіндік береді. Ол бағаның
шексіз шағын ӛзгерісі кезінде сұраныс ӛзгерісін сипаттайды.
Алайда бағаның екі деңгейінің қайсысы және ӛнімдер саны
екінші
кӛбейткішті
анықтау
кезіндегі
пайдаланылуына
байланысты болады, икемділік теңдеуінің, асып кеткенде, әр
түрлі нәтижелерді алуға мүмкіндік беретін екі шешімі болады:
1)
;
2)
,
мұнда Р
0
, Р
1
— бастапқы және ақырғы нүктедегі тиісті ӛнімдер
бағасы;
Q
0
, Q
1
— бастапқы және ақырғы нүктедегі тиісті
ӛнімдердің саны.
Әдетте есептеуде белгісіздіктен қашуда баға мәндері және
ӛнімдер санынын талдайтын кезеңдеріне арналған орташалар
пайдаланылады. Есептеудің мұндай тәсілі доға икемділігінің
коэффициентін есептеуге мүмкіндік береді. Бұл ретте икемділік
формуласы мына түрді қабылдайды:
Демек, икемділік ұғымының маңызды экономикалық
мағынасы болады:
а) егер | E
d р
| > 1 болса, онда
сұраныс икемділікті,
б) егер | E
dp
| < 1 болса, онда сұраныс икемділіксіз,
в) егер | E
dp
| = 1 болса, онда сұраныс бірыңғай икемділікті.
21
г) Егер бағаның пайыздық ӛзгерісі аталған ӛнімге деген
сұраныстың үлкен пайыздық ӛзгерісіне әкелетін болса, онда
сұраныс икемділікті және бұл ретте икемділік коэффициенті
бірліктерден жоғары деп саналады (2.2-сурет).
2.2-сурет - Икемділікті сұраныс (E
d p
> 1)
б) Егер қандай да бір тауарға деген бағаның пайыздық ӛзгерісі
оның талап еткен санының ӛзгерісіне ілеспесе немесе бұл ӛзгеріс
баға ӛзгерісінен аз болса, онда сұраныс
икемділіксіз деп саналады
(2.3-сурет).
Сұраныстың
икемділіксіз
кезінде
икемділік
коэффициенті бірліктерден аз болатындығы айқын.
2.3-сурет - Икемділіксіз сұраныс (E
d p
< 1)
в)Нарықта бағаның пайыздық ӛзгеріс талап етілген ӛнімдер
санының пайыздық ӛзгерісінің шамасы бойынша тең болатын
23
2.6-сурет - Абсолют икемділіксіз сұраныс (E
d.p
= 0)
1-кестеде сатушылардың сұраныс икемділігінің алуан түрлі
түрлері кезінде баға ӛзгерісіне деген реакциясы берілген.
1 -кесте - Сатып алушылардың баға ӛзгерісіне
реакциясы
Икемділік
коэффиценті
Сипаты
Сатып алушылар тәртібі, егер
баға
тӛмендесе
баға ӛссе
E
d
= 0
Абсолют
икемділіксіз
Сатып алынатын тауар саны
ӛзгермейді
0 < E
d
< 1
Салыстырмалы
икемділік
Сұраныс
ӛсімінің
қарқыны
бағаны
тӛмендету
қарқынынан
аз
Сұранысты
тӛмендету
қарқыны баға
ӛсімінің
қарқынынан
аз
E
d
=1
Бірыңғай
икемділік
Сұраныс
ӛсімінің
қарқыны
бағаны
тӛмендету
қарқынына
тең
Сұранысты
тӛмендету
қарқыны баға
ӛсімінің
қарқынына
тең
24
1
< E
d
< ∞
Салыстыр-
малы
икемділік
Сұраныс
ӛсімінің
қарқыны
бағаны
томендету
карқынынан
жогары
Сұранысты
тӛмендету
қарқыны баға
ӛсімінің
қарқынынан
жоғары
E
d
= ∞
Абсолют
икемділік
Сатып алу
кӛлемі шексіз
ӛседі
Сатып алу
кӛлемі нӛлге
дейін де
түседі
Сұраныс икемділігімен қатар баға бойынша және табыс
бойынша сұраныс икемділігін ажыратады.
Табыс бойынша Е
1
икемділік коэффициенті сатып алушылар
табысының 1%, ӛзгерісі кезінде сұраныстың қанша пайызға
ӛзгеретінін кӛрсетеді және мына формула
бойынша есептеледі
мұнда I — тұтынушы табысы.
Табыс
бойынша сұраныс икемділігінің коэффициентінің
ерекшелігі, яғни ол кейбір тауарлар үшін ӛзінің белгісін
айырбастауынан тұрады.
Егер E
I
>0 болса, онда тауарлар қалыпты болып табылады,
яғни оларға деген сұраныс табыс ӛсімімен есептелетін болады.
Бұл ретте стандартты тауарлардың үш тобы ӛзгешеленеді
а) бірінші
қажеттіліктер
үшін
тауарлар.
Икемділік
коэффиценті 0 < E
I
<1;
б) сән-салтанат құралдары. Икемділік коэффицент E
I
>1;
ә) екінші кажеттіліктер үшін тауарлар. Икемділік
коэффициенті E
I
=1
Егер E
I
<1болса, онда тaуapлap сапасыз болады, яғни оларға
деген сұраныс табыс ӛсімінің
шамасы бойынша түседі.
Баға бойынша сұраныстың айқасқан икемділігі басқа тауар
