Микроэкономика

25 
 
(мысалы,  Ү)  бағасының  ӛзгерісінен  байланысты  бір  тауарға 
(мысалы,  X)  деген  сұраныстың  салыстырмалы  ӛзгерісін 
сипаттайды.  
 
Сұраныстың  айқасқан  икемділік  коэффициентін  мына 
формула бойынша есептейді: 
Сұраныстың  айқасқан  икемділік  коэффициентінде  оң,  теріс 
және нольдік мәндерінің болуы мүмкін. 
Егер  Е
ХҮ
  >  0  болса,  онда  тауарлар  ӛзара  айырбасталатын 
болып  табылады,  яғни  Ү  тауарға  деген  бағаның  ӛсуі  X  тауарға 
деген сұраныстың ұлғайуын тудырады. 
Егер  E
ХҮ 
<  0  болса,  онда  тауарлар  ӛзара  толықтырылатын 
болып  табылады,  яғни  Ү  тауарға  деген  бағаның  ӛсуі  X  тауарға 
деген сұраныстың ұлғайуын тудырады. 
Егер  Е
ХҮ 
=0  болса,  онда  тауарлар  тәуелсіз  болады.  Бұл 
жағдайда бір  тауарға деген бағаның  ӛзгерісі  басқа тауарға деген 
сұранысқа әсер етпейді. 
Ұсыныс  икемділігінің  бағасы  бойынша  сұраныстың  ұқсас 
икемділігі — бұл бағадағы пайыздық ӛзгерістің санына пайыздық 
ӛзгерістің  қатынасын  кӛрсетуші  олардың  бағасындағы  ӛзгеріске 
жауап ретінде ұсынылатын тауарлар және кӛрсетілетін кызметтер 
санының ӛзгеріс дәрежесі. Ұсыныс икемділігінің коэффициентін 
есептеу әдістемесі сұраныс икемділігінің коэффициентін есептеу 
әдістемесіне ұқсас: 
 
 
Е
s.p
 ерекшелігі мынада, онда оң мәндер болады, себебі ұсыныс 
кӛлемі  және  баға  әрдайым  бір  бағытқа
 
жылжиды  және  ұсыныс 
қисығында  оң  кӛлбеу  болады.  2.7-суретте  ұсыныс  қисынының 
конфигурациясы  берілген:  икемділікті,  икемділіксіз  және 
бірыңғай      икемділікті. 
Неғұрлым  түзу  S  қисығы  үлкен 
икемділікте болады. Егер E
S
 > 1 болса, онда ұсыныс икемділікті, 
Е
S
 <1 кезінде ұсыныс икемділіксіз. 
 

26 
 
 
 
2.7-сурет - Ұсыныстар қисығының конфигурациясы: 
икемділікті, икемділіксіз және бірыңғай икемділікті 
 
Ұсыныс 
икемділігі 
қарастырылған 
түрлермен 
қатар 
ерекшеленеді:  нольдік  және  шексіз.  Сұраныс  икемділігінің 
коэффициенті  2.8-суреттегі  сияқты  ұсыныс  қисығы  вертикаль 
болғанда,  нольге  тең  болады.  Бұл  жағдайда  ұсыныс  толық 
икемділіксіз  деп  айтады.  Ұсыныс  икемділігі  2.8-суреттегі  S2 
сияқты  ұсыныс  қисығы  горизонталь  болғанда,  шексіз  болады. 
Осы  жағдайда  ұсыныс  қисығы  толық  икемділікті  болып 
табылады. 
 
 
 
2.8-сурет - Толық икемділікті және толық икемділіксіз 
ұсыныстар графигі 
 

27 
 
2.2 Сатып алушы және сатушы арасында салық 
ауыртпашылықтарын бӛлудегі икемділік рӛлі 
 
Мысалға  салықты  бӛлудегі  икемділік  рӛлін  қарастырайық. 
Мемлекет  сатуға  деген  салықты  (N)  енгізді  деп  санайық. 
Ӛндірушілер  оған  ұсынысты  қысқартумен  жауап  берді,  ол 
графикалық  түрде  ұсыныстың  SS  қисығының  S
N
S
N 
жағдайына
 
ығысуына тең болады. 
 
 
 
2.9-сурет - Салықты енгізу
 
 
2.9-суреттен кӛрініп тұрғандай, ӛнімдердің бағасы Р-дан P
N
-ғa 
дейін ӛсті, алайда бағаның ӛсуі енгізілген салықтың ӛлшеміне сай 
емес.  Баға  біздің  мысалымызда  салықпен  салыстырғанда  аз 
шамаға ғана ӛзгерді.
 
Сатып  алушылар  және  сатушылар  арасындағы  салық 
ауыртпашылықтарын  бӛлу  сұраныс  икемділігінің  кӛрсеткішіне 
байланысты  болады.  Демек,  салық  сұраныстың  бірыңғай 
икемділігі  кезінде  сатып  алушылар  және  сатушылар  арасында  - 
50/50  бірдей  тең  болады.  Салық  сұраныстың  абсолют  икемділігі 
кезінде  басты  түрде  сатушыға  «жатады»  (2.10-сурет).  Салық 
сұраныстың  абсолют  икемділіксіз  кезінде  басты  түрде  сатып 
алушыға  салынады  (2.11-сурет).  Абсолют  икемділікті  сұраныс 
абсолют  икемділіксіз  сұраныс  сияқты,  бұл  теориялық  алғы 
шарттың үлкен бӛлімі айқын кӛрінеді [3] 

28 
 
 
 
2.10 – сурет -Абсолют икемділікті сұраныс  
кезінде салықты бӛлу 
 
 
 
2.11 – сурет - Абсолют икемділіксіз сұраныс кезінде салықты 
бӛлу 
 
 
             Ӛзін -ӛзі тексеруге арналған сұрақтар: 
1.Сізге сұраныс икемділігінің қандай түрлері белгілі? 
2.Қандай  жағдайда  тауар  және  кӛрсетілетін  қызметке  деген 
сұраныс икемділіксіз болып табылады? 
3.Табыс бойынша сұраныс икемділігі қалай анықталады және 
маңызы қандай? 
4.Сұраныстың айқасқан икемділігі нені білдіреді? 
5.Қандай  тауарлар  және  кӛрсетілетін  қызметтерге  деген 
сұраныс икемділікті болып табылады? 
6.Ӛндірушілер 
және  тұтынушылар  арасындагы  салық 
ауыртпашылығын бӛлудегі икемділік рӛлі қандай? 

29 
 
 
 
 
3 ТҰТЫНУШЫ  ТӘРТІБІНІҢ  ТЕОРИЯСЫ 
 
Тұтынушы  теориясы  тұтынатын  тауарлар  мен  кӛрсетілетін 
қызметтер  нарығында  сатып  алушы  тәртібінің  ұтымды 
принциптерін 
зерттейді 
және 
оның 
қажеттіліктерін 
қанағаттандыру үшін қажетті нарықтық игіліктерді таңдау қалай 
жүзеге  асыратындығын  түсіндіреді.  Тұтынушы  сұранысына 
мыналар әсер етеді: 
1. Тұтынушы талғамы және басымдықтары; 
2. Сатып алушы табысының деңгейі; 
3.Тауарлар 
және  кӛрсетілетін  қызметтер  жинағының 
жиынтық пайдалылығы. 
 
 
3.1-сурет - Сұраныс түрлерін жіктеу 
 
Тұтынушы  таңдауы  -  бұл  ресурстарды  шектеу  жағдайында 
ұтымды  тұтынушы  пайдалылығының  функциясын  барынша 
кӛбейтудегі таңдауы. 
Функционалдық  сұраныс  -  тауардың  ӛзіне  тән  сапаларына