Микроэкономика

125 
 
 
 
 
бӛлімдері  қалай  үйлесетінін,  экономикалық  жүйе  қалай  біртұтас 
механизм ретінде жұмыс істейтінін түсіндіруге мүмкіндік береді. 
Игіліктердің жапсарлас нарықтарындағы нарықтық тепе-теңдікті 
орнату механизмінің әрекет мысалы 12.1-суретте келтірілген. Бүл 
мысалда:  а)  мұнай  рыногы,  Ь)  бензин  рыногы,  с)  автомобиль 
рыногы, d) кӛмір рыногы. 
 
 
Қандай  да  бір  себептермен  мұнай  ӛндіру  тӛмендеп,  ал  ол 
оның  бағасының  ӛсуіне  әкеледі  деп  болжайық.  Мұндай  жағдай 
басқа  жапсарлас  рыноктарда  байқалады.  Кӛбінесе,  бензин 
рыногында  ұсыныс  тӛмендейді  де  және  баға  кӛтеріледі, 
автомобиль рыногында сұраныс та, баға да тӛмендейді, ал балама 
отын  -  кӛмір  -  рыногында  сұраныс  кӛтеріледі  және  баға  ӛседі. 
Ұзақ  мерзімді  кезеңде  шикі  мұнай  рыногына  кері  байланыстар 
әсер етеді, неғұрлым үнемді технология мұнайға деген сұранысты 
тӛмендетеді, ол бағаның тӛмендеуіне әкеледі және бұл бұдан әрі 
қарай  кете  береді.  Кері  байланыстар,  мысалы,  мұнайға  деген 
сұраныста  кӛмір  бағасының  әсері  мардымсыз  болуы  мүмкін. 
Бірқатар  түсіндірулердің  нәтижесінде  экономикада  жаңа  ортақ 
тепе-теңдік орнатылады. 
 
12.2 Таза айырбас экономнкасындағы тепе-теңдік. 
Эджворт диаграммасы. Шарттар қисығы 
 
Жоғарыда  келтірілген  сұраныс  және  ұсыныс  қисығында 
пайдаланылатын жалпы тепе-теңдік талдауы бәсекелес рыноктар 
ортасында  ӛзара  байланыстар  және  кері  эффектілер  туралы 
 
 
12.1 -сурет - Жалпы тепе-теңдік талдау 

126 
 
 
 
 
ұғымды  береді,  алайда  ол  шешімдерді  қабылдайтын  жеке 
субъектілер деңгейінде не болып жатқанына жауап бермейді. Бұл 
сұраққа  жауап  үшін  экономиканың  «таза»  айырбас  моделін 
мақсатқа  сай  қарастыру  керек.  Аталған  модель  игіліктер 
ұсынысының  кӛлемі  кӛрсетілген  деп  санайды.  Бұл  жағдайда 
басты 
экономикалык 
проблема  адамдар 
(тұтынушылар) 
арасындағы  игіліктерді  үлестіруде.  Игіліктермен  алмасу 
экономика  моделінде  «2-2-2»  типті  -  екі  адам  екі  ӛндірістік 
факторлардың  кӛмегі  арқылы  ӛндірілетін  екі  игіліктермен 
алмасады деген мысалда қарастырамыз. 
Жалпы  міндет  екі  игіліктің  мұндай  бағасын  табудан  тұрады, 
мысалы,  А  игілігі  және  Б  игілігі  мына  екі  шартты  орындауы 
керек: 
1)  екі  тұтынушы  да  ӛзінің  қолда  бар  бюджеті  кезінде 
пайдалылықгы барынша кӛбейтеді; 
2)  сұраныс  шамасы  екі  рыноктағы  сұраныс  шамасымен 
теңеледі. 
Эджворт  диаграммасын  (жәшік)  зерттеуде  қолданамыз  (12.2-
сурет). 
Мысалы, екі тұтынушы - А және В тұтынуда екі игілікті  - X 
және  Ү  пайдаланады  деп  санайық.  Ординаталар  осінде  Ү 
игіліктер санын, ал X игілігін - абсцисса осіне бӛліп шығарайық: 
А тұтынушысы үшін диаграмманың сол жақ тӛменгі бұрышына, 
В  тұтынушысы  үшін  -  оң  жақ  жоғары  бұрышына  орналасқан. 
Диаграммадағы  кез  келген  нүкте  екі  тұтынушылар  арасындағы 
игіліктерді  таратудың  ерекше  нұсқасын  білдіреді.  А  нені 
тұтынбаса, В қалады және керісінше. 
Диаграммада  әл-ауқат  (пайдалылық),  белгілі  бір  деңгейіне 
сәйкес  келетін  екі  тұтынушының  қисық  талғаусыздықтары 
берілген,  ӛйткені  А  тұтынушының  пайдалылығы  оң  жақтан 
жоғарыға,  В  қатысушының  пайдалылығы  сол  жаққа  тӛменге 
қарай ӛседі. 

127 
 
 
 
 
 
 
12.2-сурет-Эджворт диаграммасы (жәшік) 
 
Z  таратуы  тиімді  болып  табылмайтындығы  айқын,  ӛйткені 
мысалы, 2 нүктесінде В әл-ауқаты нашарламайтындай, керісініше 
ал  А  әл-ауқаты  жақсаратындай  бӛлуді  жүргізуге  болады. 
Нәтижесінде талғаусыздықтар қисығы қиылысып ӛтпейді, ал бір-
бірімен жанасқанда ( Е нүктесі) айырбастаудың ынта болмайды 
Қисық 
талғаусыздықтардың 
жанасу 
нүктесі 
тиімді 
үлестірудің  жалғыз  нүктелері  болып  табылмайды,  мүндай 
нүктелер жиынға жетуі мүмкін және жиынтығында олар шартты 
қисықты (тұтыну қажеттіліктерінің сызығы) береді. 
 
12.3 Ӛндіріс тиімділігі. Түрлендірудің шекті нормасы 
 
Ӛндіріс  тиімділігі.  Ӛндірістің  тиімділігі  осыған  ұқсас 
модельдің  кӛмегімен  зерттеледі,  себебі  мұндағы  айырмашылық 
шектеулі ресурстар - еңбек және капитал (L жэне К) бӛлу А және 
В  игіліктерін  ӛндіру  арасында  ғана  жүреді.  Эджворт  жәшігінің 
ұзындығы  және  ені  ресурстар  кӛлемімен  сәйкеседі.  Әрбір  нүкте 
екі ӛндіріс түрлерінің арасындағы ресурстарды нақты үлестіруді 
кӛрсетеді.  Диаграммада  екі  игіліктер  ӛндірісінің  изокванталары 
бейнеленген.  Ресурстарды  үлестіру  тұтыну  тиімділігінің 
моделімен  ұқсастығы  бойынша,  егер  жалғыз  тәсілмен  бір 

128 
 
 
 
 
тауардың  шығаруын  ұлғайту,  ол  басқа  тауардың  шығаруын 
қысқарту болып табылса ӛндірістік тиімді ретінде анықталады. 
Ресурстарды  үлестірудің  ӛндірісті  тиімділігі  изоквантаның 
жанасу  нүктелерінде  байқалады,  сол  кезде  ресурстарды  қайта 
үлестіру жиынтықты ӛндірістің ұлғаюына әкелмейді, бұл реттегі 
MRTS
X
KL
- MRTS
Y
KL
 (12.3-сурет). 
 
 
 
12.3-сурет - Ӛндірістік-тиімді үлестіру 
 
ТТ қисығы ӛндірістік - тиімді үлестіру нүктелерінің жиынын 
білдіреді. 
Егер  ресурстардың  тиімді  нүктелерінің  жиынын  бейнелейтін 
болса,  онда  ресурстардың  берілген  деңгейі  кезінде  басқа 
игіліктегі  ӛндіріс  кӛлемінен  бір  игіліктегі  ӛндіріс  кӛлеміне 
тәуелділігі  -  ӛндірістік  қажеттіліктер  қнсығын  аламыз. 
Ӛндірістік  қажеттіліктер  қисығының  кӛлбеуі  кез  келген  нүктеде 
түрлендірудің шекті MRT
АВ
 нормасы деп аталады. 
Мысалы,  X  игілігін  ӛндіруді  X
1
-ден  Х
2
-ке  тек  Ү  (Ү
1
-Ү
2
) 
игілігінің  ӛндіруді  азайтумен  босатылган  шығындар  есебінен 
ғана ұлғайды. Онда 
Ү
2
-Ү
1
 
 
арақашықгығы А, МС
В
  игілігін ӛндіру шығындарының ӛсімін 
бейнелейді.