Ет-пептонды желатин (ЕПЖ) микроорганизмдердің белокты ыдырату қасиетін анықтау үшін
қолданылады. ЕПЖ-ды 10-15% желатин қосу арқылы дайындайды. Әуелі желатинді 15 минут ЕПС-нда
ісіндіріп алған соң су моншасында 50
0
С температурада балқытады. Ортаның рН-ын 7,3-ке дейін апарып, 20
минут 120
0
С-та стерильдейді.
Сусло-агар (СА) зең саңырауқұлақтарды, ашытқыларды және басқа микроорганизмдерді өсіруде
қолданылады. Сусло (сыра ашытқысы) құрамында көмірсулар, амин қышқылдары, В тобы витаминдері
минералды тұздар және басқа пластикалық материалдар мен энергияның көзі болып табылатын заттардың
көптеген мөлшері (20% дейін) болады.Сусло-агарды қызбаған суслоға 2-3%агар-агарды қосу арқылы
әзірлейді. Қызбаған суслоны сыра қайнататын зауыттан алуға немесе зертханада дайындауға болады. Жаңа
дайындалған сыра ашытқысында қанттың концентрациясы 14-18
0
-ке дейін жетеді. Баллинг градустары (
0
Б)
ареометрдің көмегімен анықталады. Қанттың керекті концентрациясын келтіру үшін ортаға ағын су қосады.
Зең саңырауқұлақтарды – 4 – 6
0
Б, ашытқыларды – 6 – 8
0
Б, сүт қышқылды микробтарды – 8 – 12
0
Б
мөлшерінде қанттары бар ортада өсіреді.
Агар және желатин қосылған орталарды мақсаты бар дәкемен сүзу арқылы немесе тауық
жұмыртқасының белогы көмегімен мөлдір етуге болады. Сарысынан ажыратылған жұмыртқаның белогын
сол мөлшердегі сумен араластырып, көбіктің пайда болуына дейін араластырады. Көпіршіктелген белокты
балқытып 50
0
С-қа дейін суытылған ортаға қосып, жақсылап араластырғаннан кейін қайнап жатқан су
моншасында бір сағат бойы қыздырады. Белок ұйып, қоректік ортадағы қаоқып жүрген бөлшектері өзіне
тартып алады. Орта сүзілгеннен кейін мөлдірленеді.
Қоректік ортаның жоғарғы бөлігінің мөлдіреуі сонымен қатар баяу салқындату кезінде де
байқалады. Бұл үшін қоректік ортаны стерильдегеннен соң оны бу стерилизаторының ішінде 10-12 сағатқа
қалдырады. Қоректік орта тығыздалғанға дейін қалқып жүрген бөлшектер шыны түтіктердің немесе шыны
ыдыстардың түбіне шөгеді.
Китта-Троцци ортасы (ЕПБС) анаэробты микроорганизмдерді өсіруге арналған. Оның құрамында
қоректік сорпа, 0,5% натрий хлориды, оттегін сорып алуға қажетті бауыр немесе бұлшық ет түйіршіктері
болады. Ортаның рН-ын 7,6-7,8-ге жеткізеді. Ортаның бетіне жұқалап индифферентті вазелин майын құйып
30 минут қайнатады. Микробтарды қоректік ортаға себер алдында, қоректік ортадағы ауаны кетіру үшін,
ортаны қайнап жатқан су моншасында 15 минут ұстайды. Дайындалған қоректік орталардың стерильділігін
тексеру үшін оларды 3 тәулікке 37
0
С-қа ретелген термостатқа қояды. Ешқандай микроорганизмдердің
өсуінің байқалмауы ортаның жақсы стерильденгенінің дәлелі, ал өсуі бар орталар байқалса, барлық партия
жарамсыз деп табылады.
Қоректік орта компоненттерінің қысқаша сипаттамасы.
Агар-агар кейбір теңіз балдырларын сумен қосып қайнату кезінде пайда болатын экстракт. Судағы
пайда болған масса сілікпе тәрізді болады. Жоғарғы сапалы агар-агар ТМД, Жапония және басқа да елдерде
қызыл түсті теңіз балдырларынан дайындалады. Құрамына қарай агар-агар өте күрделі органикалық қоспа
(70-80% полисахарид) болып табылады. Агар-агар әлсіз сары түсті ұнтақ, пластина және жіп тәрізді болады.
Пептон – қышқыл ортада ферменттердің әсерінен толық ыдырамаған белоктардың өнімі. Оның
құрамы микробтардың тіршілігіне қажетті полипептидтер мен амин қышқылдарының қоспасынан тұрады.
Пептонды ірі және ұсақ қара малдың үлкен қарнынан алады. Ол суда жақсы ериді, қыздырғанда ұйымайды,
тұз ерітінділерін қосқанда тұнбаға түседі.
Желатин – белоктан тұратын жануарлар желімі. Оны шеміршектерді, сүйектерді, сіңірлерді әбден
қайнату арқылы алады. Олардың сырт көрінісі ашық қоңыр түсті жапырақшалар тәрізді болып келеді. Иісі,
дәмі болмайды, 32-34
0
С температурада балқи бастайды, 16
0
С-та қатады.
Стерилизация (лат. sterilis – ұрықсыздандыру, тұқымсыздандыру) – материалдардағы патогенді
және патогенді емес микроорганизмдерді, олардың формаларын (споралары, капсулалары) өлтіреді.
Бактериологиялық зертханада қоректік орталарды, шыны ыдыстарды, саймандарды, тығындарды және т.б.
стерильдейді. Асептикалық жұмыстарды жүргізуге жағдай жасау үшін бокс бөлмелері мен қажетті заттарды
стерильдейді. Стерилизацияда физикалық және химиялық әдістерді қолданады. Олардың механизмдік әсері
әр түрлі болғандықтан екі негізгі талаптар: стерильдеуге алынған материалдардың физикалық – химиялық
қасиеттерінің сақталуы және толық залалсыздануы керек.
Физикалық әдіске 1) ыстық құрғақ ауамен стерильдеу (жалында күйдіру, қыздырылған құрғақ
ауамен), 2) ылғалды ыстық ауамен (қайнату, қыздырылған құрғақ ауамен), 2) ылғалды ыстық ауамен
(қайнату, 100
0
С ыстық бумен, 100
0
С-тан жоғарғы температурадағы қысыммен, пастерлеу), 3) сүзу арқылы,
ультракүлгін лампалармен, ультрадыбыспен стерильдеу жатады.
Ыстық құрғақ ауамен стерильдеу тәсілдері. Жалында күйдіру арқылы бактериологиялық
инелерді, пинцеттерді және басқа да темірден жасалған заттарды стерильдейді.
Қыздырылған құрғақ ауамен стерильдеу жұмыстары арнайы кептіргіш шкафтарда жүргізіледі (12
сурет). Кептіргіш шкаф екі қабатты металдан жасалған. Оның сырты асбестпен немесе басқа ыстыққа
төзімді, жылу жібермейтін материалмен қапталады. Шкаф ішіндегі ауа электр энергиясының немесе басқа
жылу көзінің көмегімен қызады. Стерильдеу үрдісі 140
0
С-тан төменгі температурада жоғарылаған сайын,
стерильдеу мезгілі азая береді (140
0
С – 2 сағат, 170
0
С – 45минут). Жанғыш заттарды, қоректік орталарды,
резеңкеден жасалған бұйымдарды ыстық құрғақ ауамен стерильдеуге болмайды.
