Микробиологиялық зертхана. Микроскоптар сабақтың мақсаты

нұсқауы.   Астана,   2005ж.   23-25   беттер.   2   Асонов   Н.Р.   Практикум   по   микробиологии   //   Москва,

«Агропромиздат».   1988.   С.   38-42.   3   Костенко   Т.С.,   Скаршевская   Е.И.,   Гительсон   С.С.   Практикум   по

ветеринарной микробиологии и иммунологии // Москва,  «Агропромиздат». 1989. С. 34-43.

Бақылау   сұрақтары:  1   Саңырауқұлақтардың   жалпы   сипаттамасы.   2   Жоғарғы   және   төменгі,

жетілген   және   жетілмеген   саңырауқұлақтардың   айырмашылықтары.   3   Фикомицет   мен   микомицет

өкілдерінің сипаттамасы.

  

Жетінші зертханалық – тәжірибе сабағы

АКТИНОМИЦЕТТЕР (СӘУЛЕЛІ САҢЫРАУҚҰЛАҚТАР), АШЫТҚЫЛАР

Сабақтың   мақсаты.    Актиномицеттердің   өсінділерінен   дайындалған   препаратты   микроскоптың

көмегімен зерттеп, суретін салу. Ашытқылардың өсінділерінен «қысылған тамшы» препаратын дайындап,

олардың  құрылысын зерттеу,  суретін  салу.  Студенттердің  микроорганизмдерінің морфологиясы бойынша

алған білімдерін анықтау.

Жабдықтар   мен   материалдар.  Ашытқылар   өсінділері.   Пфейффер   фуксинімен   боялған

актиномицеттердің препараттары. Микробиологиялық ілмектер. Пфейффер фуксинінің, метилен көгі және

т.б. бояғыштардың ерітінділері. Люголь ерітіндісі, физиологиялық ерітінді. Зат және жамылғы шынылары.

Пинцеттер. Спирт шамдары. Микроскоптар. Кестелер.

Актиномицеттер (сәулелі саңырауқұлақтар) –  бір жасушалы, грам оң микроорганизм. Олардың

бойында бактериялар мен қарапайым саңырауқұлақтардың қасиеттері бар. Актиномицеттердің мицеттердің

бұл қасиеті оларды саңырауқұлақтарға жақындатады. Гифтердің жуандығы бактериялардың жуандығындай,

сондықтан   оларды   бактериялар   сияқты   микроскоптың   иммерсионды   жүйесі   арқылы   зерттейді.   Олардың

мийелийлер,   сонан   соң   олардың   колониялары   барқыт   тәрізді   үлпілдек   болады.   Актиномицеттердің

колониялары   тығыз   консстенциялы   болып,   қоректік   ортамен   берік   байланысады,   сондықтан   препарат

дайындау үшін оларды субстратпен бірге алып шығады. 

Актиномицеттер пигмент түзіп, әр түрлі (қызғылт, қызыл, қоңыр, қара және т.б.) түстерге боялады.

Актиномицеттердің   түрлерін   үлпілдек   мицелийлерінің   құрылысы   арқылы   анықтайды.   Мицелийден

споралары бар спора сақтаушылар таралады (жеміс беру органы). Актиномицеттер аэробтар, ет пептонды

агарда (ЕПА(, 30-35

0

 С-та жақсы өседі.

Препарат   дайындау.  Тығыз   қоректік   ортадағы   өсіндіні   препарат   инесінің   көмегімен   алып,   зат

шынысының үстіне салып, екінші зат шынысымен жабады. Материалды езе отыра, шыныларды қарама –

қарсы бағыттарда жылжытып, ажыратқанда екі препарат дайын болады. Сұйық қоректік ортадағы өсінді

суспензиясын зат шынысының бетіне микробиологиялық ілмектің көмегімен жағынды жасайды. Бекітілген

жағындыны   Пфейффер   фуксинімен   бояп,   микроскоппен   қарағанда   шоқталып   орналасқан   жіңішке

бұтақталған (тарамдалған) жіптер (гифтер) көрінеді.

Ашытқылар  –   бір   жасушалы,   мицелийлері   жоқ,   бүршіктенетін   саңырауқұлақтар.   Олар

аскомицеттер класына жатады. Жасушаларының  формасы сопақ, дөңгелек, лимон тәріздес болып келеді.

Олардың жасушаларының қабығы, цитоплазмасы және боялмаған препараттарда айқын көрінетін ядросы

болады. Жас жасушалардың цитоплазмасы біркелкі, ал ересектерінде вакуольдер пайда болады.

Ашытқылар микробтарға қарағанда біршама үлкен, олардың диаметрлері 10-15 мкм-ге дейін жетеді.

Ашытқы жасушасының ішінде спора түзілген соң олар сумкалар (аскалар) деп аталады. Спораларының саны

4-тен 12-ге дейін барады. Ашытқы жасушалары тынышталған немесе артроспора түрінде де кездеседі. Олар

вегатативті  формалардың  екі  қабатты қабығымен, қоректік    заттарының  (гликоген,  май)  молшылығымен

және вакуольдердің жоқтығымен ажыратылады. Ашытқылар бүршіктену арқылы, спора немесе жыныстық

жолдарымен көбейеді.

Препарат   дайындау.    Ашытқы   дақылынан   алдын   ала   жасалған   тамшыны   микробиологиялық

ілмектің   көмегімен   зат   шынысының   салғаннан   кейін   жамылғы   шынысымен   жауып,   микроскоптың   кіші

ұлғайтуымен (х400) көрінеді, бірақ олардың мөлшерін басқа микроорганизмдердің мөлшерімен салыстыру

үшін препаратты иммерсионды жүйемен қараған жөн.

Микроскопиялық   көрініс:   көз   шалымында   дөңгелек   және   сопақ   жасшалар   көрінеді.   Олардың

кейбіреулері бөлшектену сатысында болады.

Әдебиеттер:

1 Бұлашев А.Қ., Сұраншиев Ж.А., Жұмабаев Х.Ж. Жалпы микробиология пәнінен ветеринариялық

медицина   факультетінде   оқитын   студенттердің   зертханалық   тәжірибе   сабақтарына   арналған   әдістемелік

нұсқауы.   Астана,   2005ж.   26-27   беттер.   2   Асонов   Н.Р.   Практикум   по   микробиологии   //   Москва,

«Агропромиздат». 1988. С. 42-45. 

Бақылау сұрақтары: 1 Актиномицеттердің жалпы сипаттамасы. 2 Ашытқылардың құрылымы және

көбею жолдары. 3 Олардың препараттарды дайындау.

Сегізінші зертханалық – тәжірибе сабағы

ҚОРЕКТІК ОРТАЛАРДЫ ДАЙЫНДАУ

Сабақтың мақсатты:  Зертханалық ыдыстарды және мақталы тығындарды әзірлеу. Ет суын және

ет-пептонды   сорпасын   (ЕПС),   ет-петонды   агарын   (ЕПА)   дайындау.   Қоректік   орталардың     рН-ын

колориметриялық   және   басқа   да   тәсілдермен   анықтау.   Стерильдеу   тәсілдерімен   танысып,   дайындалған

қоректік орталарды бу стерилизаторында стерильдеу және олардың стерильділігін термостатқа қою арқылы

бақылау. Бу стерилизаторының, Кох аппаратының, кептіргіш шкафтың, Зейтц сүзгішінің және т.б. құрылысы

мен істеу тәртібімен танысу.

Жабдықтар мен материалдар. Еттің суын дайындауға арналған ыдыс, 100

0

 с-қа дейінгі бөліктері

бар термометр. Аралыстыруға  арналған шыны таяқшалар. Ет тартқыш, ет, пышақ, дәке, мақта, воронка.

Эрленмейердің   сыйымдылығы   1   литрлік   екі   колбасы,   500   мл-ге   дейінгі   бөліктері   бар   мензуркалар   мен

цилиндрлер. Электр және газ плиталары. ЕПС мен ЕПА дайындау үшін: әр студент үшін сыйымдылығы 250

мл Эрленмейер колбасы, 100-200 мл-лік мензуркалар. Тығындарды дайындауға арналған мақталар. Сүзгіш

қағаздар. Воронкалар. Қоректік орталарды дайындау рецептері. Екі-үш таразы. Пептон, натрий хлориды (ас

тұзы), агар-агар, фарфордан немесе пластиктен жасалған қасықшалар. рН   метр, 10% натий гидоксидінің

ерітіндісі. Шаюға және рН анықтауға арналған дистильденген су (екі стаканда 200 мл-ден), 0,1; 1; 10 мл-лік

пипеткалар.   Бу   стерилизаторлары,   Кох   аппараты,   кептіргіш   шкаф   (Пастер   пеші),   Зейтц   сүзгіші,   су

стерилизаторлары және басқа жабдықтар. Студенттер ет суын, ЕПС, ЕПА дайындаған соң шыны түтіктерге

құйып (3-4 мл), стерильдейді.

Микроорганизмдердің қоректенуі. Жасуша ішіне сыртқы ортадан енген қоректік заттардан жаңа

заттардың   түзілуі   немесе   олардың   ыдырауы   күрделі   биохимиялық   процестердің   көмегімен   іске   асып

отырады. Микроорганизмдер табиғатта қоректік заттарды өсімдіктер мен жануарлар қалдықтарынан немесе

тірі жасушалардан алады.

Зертханаларда микроорганизмдерді өсіру үшін арнайы әзірленген қоректік орталар қолданылады.

Оларды   өздерінің   құрамына   қарай   табиғи   (сүт,   сарысу,   жұмыртқа,   ет,   картоп,   бұршақ,   сәбіз,   т.б.)   және

жасанды   қоректік   орталар   деп   екіге   бөлінеді.   Жасанды   қоректік   орталар   арнайы   рецептер

бойыншадайындалады. Олар жануар текті (ЕПС,ЕПА, ЕПЖ) және өсімдік текті (сыра суслосы) болып екі

топқа бөлінеді. Барлық микроорганизмдер бір ғана қоректік ортада өсе бермейді. Әр организм өзінің өсіп

дамуына арнайы құрамы бар қоректік орталарды элективті (таңдаулы)  орталар деп атайды. Дайындалған

орталарды құрғақ, салқын орындарда ұстайды, қоректік орталарға арналған ыдыстарды (шыны түтіктерді)

жақсылап  жуып,  нейтралдап,  кептірген  соң бу стерилизаторында немесе  кептіргіш шкафта стерильдейді

(160-170

0

С).   Мақталы   тығындарды   қолмен   немесе   тығын   жасағыш   қондырғы   көмегімен   әзірлейді.

Қолданылған тығындарды әуелі кептіреді, сонан соң стерильдейді. Мақталы тығындар құрғақ және шыны

түтікке   жақсы   үйлестірілген   болуы   керек.   Дымқыл   жерде   олар   ылғалды   тартып   алып,   зең

саңырауқұлақтардың өсуіне жағдай туғызады. Бұл саңырауқұлақтар және басқа микроорганизмдер шыны

түтіктің ішіне түседі де, қоректік ортаның стерильділігін бұзады.

Жасанды қоректік  орталар және олардың компоненттері. Еттің суы көптеген қоректік орталардың

негізгі компоненті болып саналады. Ол жылқы немесе қара малдың сапалы еттерінен дайындалады. Сүйек,

сіңір, фасция және майлары алынып тасталады. Кәрі малдың етін қоректік отаны дайындауға  қолданбау

керек. Етті еттартқыштан өткізіп, өлшейді, сонан соң оған ағын суының екі есе мөлшерін құяды да, 18-24

сағатқа салқын жерде қалдырады. Фаршты сығып алып, еттің экстрактын 30-40минут әлсіз отта қайнатады.

Мақталы дәке сүзгіштен экстракты өткізгеннен соң, қайта қағаз сүзгішпен сүзеді де бастапқы мөлшеріне

ағын суын құю арқылы келтіреді. Ет суын шыны сауыттарға құйып 120

0

С-та 30 минут стерильдейді.

Ет суын дайындау процесін жеделдету үшін фаршқа екі есе мөлшерде ағын суын қосады да, бір

сағат бойы 50

0

С-та қыздырады. Пайда болған массаны екі қабатталған дәкемен сүзіп, етті сығып, алынған

сұйықтықты 30 минут  қайнатады. Ұйып қалған белоктарды мақталы-дәкеден, сонан соң сүзгіш қағаздан

өткізу   арқылы   бөліп   алады.   Фильтратқа   оның   бастапқы   мөлшеріне   дейін   ағын   суын   қосып,   шыны

сауыттарға, шыны түтіктерге құйып, 120

0

С-та 30 минут стерильдейді. Дайын ет суының рН мөлшері 6,8-6,5

шамсында болады.

Ет-пептонды  сорпа  (ЕПС).  Ет   суына   1%  пептон  мен  0,5%  натрий  хлоридын  қосады.  Ет  суын

пептонның   толық   ерігеніне   дейін   араластыра   отыра   қайнатып,   оның   рН   мөлшерін   потенциометрдің

көмегімен   анықтайды.   Қоректікортаның   рН-ын   10%   натрий   сілтісінің   ерітіндісі   немесе   натрий

гидрокарбонатынң (ас содасының) қаныққан ерітіндісімен 7,4-7,6-ға жеткізеді. Сілтіні сорпаға қосқаннан

кейін, оны тағы да 5-10 минут қайнатады. Сонан соң сорпаны дистильденген сумен дымқылданған сүзгіш

қағаздан өткізеді. Ет-пептонды сорпаны шыны түтіктерге құйып 120

0

С-та 20-30 минут стерильдейді.

Ет-пептонды   агарды   (ЕПА)  дайындау   үшін   ЕПС-ға   2-3%   агар-агарды   қоса   отыра   балқытады.

Балқыту   кезінде   қоректік   ортаны   агар-агардың   күйіп   кетпеуі   үшін   әлсін-әлсін   араластырып   отырады.

Балқытылған ЕПА-ын ыстық күйінде тез сүзіп (мақталы-дәке арқылы) шыны түтіктерге құяды. «Қиғаш»

қатырылған ЕПА-ды 3-4 мл-ден, ал «тік» қатырылған ЕПА-ды шыны түтіктерге 10 мл-ден құяды. Шыны

түтіктер тығындармен жабылып 120

0

С-та 20-30минут стерильденеді.