- топ мүшелерінің ӛзара мәдениетті, құрметті қарым-қатынаста болуын
қарастырады [7]. Сонымен ағылшын тілін оқытуда студенттердің сыни ойлау
мүмкіндігі арқылы кәсіптік даярлығын қалыптастыру жолдарына:
а) сабақтарда студенттерге жеке тапсырмалар ұйымдастыру;
ә) жұптық және топтық жұмыс түрлерін ұйымдастыру;
б) оқытудың когнитивті тәсілдерін (дәлелдеу, қорыту, болжау, талдау т.б.)
ұйымдастыруды жатқызамыз.
Американдық профессорлар Р.Дюрон, Б.Лимбах және У.Уофтың
айтуынша сыни ойлау теориясы Бенджамин Блум (1956 ж.) таксономиясынан
бастау алады [8]. Тӛменгі деңгейлер ойлау қабілетін кӛп қажет етпесе,
керісінше жоғары деңгейлері кӛбірек ойлауды қажет етеді. Б.Блум анықтаған
когнитивтік саладағы алты деңгей әр түрлі танымдық қабілеттерге 1-кестеге
сәйкес келеді (кесте 1).
Кесте 4 – Ағылшын тілі сабақтарында Б.Блумның таксономиясына сәйкес сыни
ойлау әрекеттерін ұйымдастыру.
Деңгейлер
Талап
етілетін
студенттің
қабілеті
Орындалатын жұмыс
түрлері
Білім
жалпы ақпаратты есте сақтау
және қайталап айтып беру
қабілеті
Мұнда
студенттен
суреттеу,
анықтау,
атау кім?, не? арқылы
анықталады.
Түсіну
деңгейінде студенттің ақпаратты
жете,
терең
түсінгендігі
тексеріледі.
Бұл
жинақтау,
түсіндіру, перифраз,
салыстыру
және
ақпаратты, кейіпкерді
қарама-қарсы
қою
арқылы тексеріледі.
Қолдану
студенттің
ақпаратты,
ойды
белгілі бір ситуацияда қолдана
алу қабілеті талап етіледі.
Бұл
деңгейде
студенттер қолдану,
құрау,
мәселені
шешу, қандай-да бір
ақпаратты
ашу,
айқындау,
кӛрсету
тапсырмаларын
орындайды.
Анализ
сыни
ойлаудың
ақпарат
бӛліктеріне
және
олардың
функционалдығына
негізделу
арқылы
анықталады.
Мұнда
студенттердің
ақпараттың
құрылымын анықтау, ақпаратты
негізгі бӛліктерге бӛлу.
қабілеті
тексеру,
классификациялау,
категорияларға бӛлу,
айырмашылығын
табу, талдау арқылы
тексеріледі.
Синтез
студенттің жаңаша, тың ойды ақпаратты біріктіру,
тудыру үшін әр саладан білімін
қолдана алу қабілеті.
құрау, ойдан шығару,
рӛлдік ойын, болжау
арқылы тексеріледі.
Бағалау
сыни ойлау ақпаратты бағалау,
пікір
білдіру
қабілетіне
негізделеді.
Мұнда
бағалау,
сынау, комментарий
жасау,
болжау
тапсырмалары
орындалады.
Р.Дюрон, Б.Лимбах және У.Уоф, Б.Блум таксономиясының тӛменгі
деңгейлерінде (білу, түсіну, қолдану) тілді оқытуда конвергентті
(сonvergent)
сұрақтарды, жоғары деңгейлерінде (анализ, синтез, бағалау) дивергентті
(divergent) сұрақтарды қоюды ұсынады. Конвергентті сұрақтар бір немесе екі
нақты жауапты талап етеді (анықтау,айту), дивергентті сұрақтар ашық-
жауапты, студенттің талқылауын, сыни тұрғыдан келуін қажет етеді (суреттеу,
ойдан шығару, түсіндіру) [8, 35 б.].
П.А. Фасион [9] ағылшын тілі сабақтарында сыни ойлауды алты
когнитивті шеберліктер арқылы анықтайды: интерпретация, анализ, бағалау,
қорытынды, түсіндіру және ӛзін-ӛзі реттеу. Интерпретациялық шеберлік
ақпарат, ситуация т.б. жұмыс түрлері бойынша түсіну мен пікір білдіру, негізгі
элементтерді анықтау, оларды кейіпкерлермен салыстыра талқылау арқылы
кӛрінеді. Қорытындылау шеберліктері сәйкес ақпаратты болжау және мүмкін
болатын нәтижені мәліметтерден, ақпараттардан, ұсынылымдардан анықтау
болып табылады. Ӛзін-ӛзі реттеу шеберліктері сыни ойлау шеберліктерінің
ішіндегі ең маңыздысы, себебі сыни ойлаушының дербес ойлауын жетілдіреді.
Ӛзін-ӛзі реттеу студент сұраққа жауап бергенде, пайымдау жасағанда,
дәлелдеуде саналы түрде ӛзін-ӛзі қадағалауы, бағалауы болып табылады.
Олай болса, сыни ойлау дегеніміз студенттің ақпаратты қорыта және
бағалай алу қабілеті. Сыни ойлаушы мәселе кӛтере алатын, қажетті ақпаратты
жинақтап, бағалай алатын, нақты сұрыптай алатын, түрлі пікірлерді қолдана,
басқалармен қатынас жасай алатын болашақ маман. Ағылшын тілі
сабақтарында сыни ойлау тапсырмаларын қолдану арқылы ӛз пікірі бар,
басқаның пікірін есепке алатын, ӛздігінен шешім қабылдауға және жаңа ой-
пікір ұсынуға қабілетті студенттің сенімділігін, ӛзіндік сана-сезімін,
дербестігін, қалыптастыруға ықпал етеміз.
Қолданылған әдебиет тізімі:
1
Кӛшербаев Қ.Е., Ахметов Ә.Қ., Әбілқасымова А.Е., Рахымбек Х.М.
Қазақстан Республикасында жоғары білімді дамыту стратегиясы. – Алматы,
1998. – 232 б.
2 Новые педагогические и информационные технологии в системе
образования /Е.С. Полат, М.Ю. Бухаркина и др.; под.ред. Е.С.Полат. – М.:
Академия, 2003. – 272 с.
