тозаңы, кдйызғақ, үй шаңы және көптеген азық-түліктер
туғызады. Аллергиялық сезімталдықта жеке элемент күші
үлкен рөл аткдрады. Егер адам аллергияның бір түрімен
ауырса, басқаларға қарағанда, оның екінші түрімен тез ауыруы
мүмкін. Гиперсезгіштіктің бәсең типі — бұл аллергияның
баскд түрі. Ең кдрапайым кезеңі дененің қызаруьш және
ісінуін туғызады. Кейбір антиденелер бәсең типті реакцияны
туғызады, мысалы, сыздауықтьщ жан-жағындағы қызару,
клеткалық иммунитет нәтижесі. Туберкулез коздырғышының
компоненті сезгіштіктщ бәсең тилін туғызады, олардың бұл
қасиеті Манту реакциясы үшін қолданылады, бүл реакцияда
туберкулез микробактерия экстрактьш теріге енгізеді. Алдыңда
туберкулез бактериясыньщ өсеріне үшыраған адамдардың
барлығында да реакция бола береді, сондықган бүл реакцияны
туберкулездің активті формасы деп қарастыруға болмайды.
Аутоиммундық аурулар 2 себептен пайда болады. Біріншісі
— егер тұрактылы қтың табиғи механизм! жұмыс істемесе
немесе ол айнальш өтілсе. Анатомиялық және басқа жолмен
иммундық реакция жүйесінен жасырын қалған үлпаның
антигенді компоненттері, үлкен зиян тұғызатын иммунды
реакцияны тудыруының нәтижесінде иммундық реакцияны
үлғайтады
—
бұл
жағымды
кері
әсерін
көрсетеді.
Хошимотаның аутоиммундық зобы немесе кдлқанша бездің
толы қ не жартылай бұзылуы осындай жағдай болуы мүмкін.
Көздің қабыну ауруында да осындай қүбылыс байкдлады,
егер бір көзде ғана жаракдт болса, екінші көзге бірнеше
уақытган соң көрмей қалуы мүмкін.
Басқа жағдайларда,
аутоиммундық ауру организмнің
қалъшты компоненттеріне антигендік кдсиет беретін кейбір
заттар мен агенттердің қосылуынан тууы мүмкін. Дене
клеткалары, әсіресе нерв клеткалары, нейрондар антигенді
қасиеттерге вирустық инфекцияньщ әсерінен ие болуы
мүмкін. Бүл полно мелит және склероз ауруларының әсерінен
болтан нерв жүйесіндегі негізгі залалды қүрайды. Иммундық
әсерінің механизмін түсіну өте кджет.
Қазіргі кездегі
иммунология жетістіктері ақуыз синтезі,
спецификалық
механизмі және бір клеткадан екінші клеткаға генетикалық
информацияның берілуі туралы ұғымдарды жетілдіру болып
табылады. Сонымен бірге, осы зерттеулерге біз кдн қүюдағы
кдуіпсіздік әдістері, мүшелерді көшіріп енгізу және иммундық
150
реакциялардың кейбір формаларын бақылау мүмкіншіліктері
үшін алғысымызды айтамыз.
4.6. Биологиялық эволюция ж ене адам
Біздің көгіддір планетамыз - 3,5 миллиард жыл бұрын
пайда болтан, көптеген организмдер тіршілік ететін жалғыз
аспандық дене. Тірі табиғатга ерекше орынды алатьш
приматтар — Homo sapiens. Sapiens түрдің атауы “ойлайтын”,
“саналы”
деген
магынаны
біддіреді.
Тіршіліктің
миллиардтаган жылдар бойы дамуындаты жойылған жөне
кдзіргі дамып жетілген миллиондаған түрлердің ішінде адам -
жануарлар дүниесіңдегі ақыл-ойы бар және қоршаған ортамен
байланысын түсінетін бір де бір түр. Бірақ, бұл эволюцияның
соңы деп айтута болмаңцы.
Өкінішке орай,
біздің түқымдастарымыз
-
Адамдар
тұқымдасы туралы өте аз білеміз. Сондықган, біз кдзіргі
адамта дейінгі
эволюцияньщ
бүралаң
даму
жолдарын
қарастырып көрейік. Уақыттың иірімдеріне ене оты рьт,
жақсы көрініс көре аламыз деп ойламаңыз. Біздің қолымызда
тек уақыт өзгерткен қаңқалар ғана. Сондықтан да “дәлелдер”
өте аз және оларды айқыңдау өте қиьгн. Қысқасы, сүйек
материалдарьша бата бере отырып, нәтижелер шығару қиьш
болады. Гоминидтер сүйегінің жасы 4 миллион жылға жуық.
Миллион жылдың мөлшерін анықгап көрейік. Миллиметрге
бөлінген өлшем лентасын алайық, оның әр миллиметрі жүз
жылға тең деп кдрастырайық. Сантиметр — мың жылға тең,
дециметр- он мың жылға тең (егіншілік он мың жыл бұрын
пайда болтан), метр- жүз мың жылга тең. 4 миллион жылга 40
метр сәйкес, ал әр жүзжылдықкд — 1 миллиметр.
Біздің түрдің, ягни Hominidae (адамдар) түқымдасының
Pongidae
(ірі
адамтәрізді
маймыддар)
тұқымдасынан
айырмашылыгы неде?
Айырмашылықгар өте көп, оларды
атасақ:
1. Тік жүру;
2. Қысқа қол, үзын аяқ;
3. Аяғында үлкен саусагы табанъша қарама-кдрсы емес;
4. Қолында үлкен саусағы алақанъша қарама-қарсы;
5. Денесінде жүн жамылгысы редукцияланган (жойылган);
6. Тер бездері бүкіл дене бойында;
151
7
Май үлпаньщ жаңа типі, өсіресе балаларда;
8. Бас қаңкдсы ірі, ми мөлшері үлкен;
9. Тістері кішірейген, әсіресе азу тістері;
10. Бет әлпеті жалпақ;
11. Таңдай жоғары орналасқан, тілі жақсы қозғалғыш;
12. Мүрын сүйегі алдыға шығыңқы.
Айта кететін жағдай, жоғарыдағы кейбір кдсиеттер сүйек
кдлдықгарында анық көрінбейді. Осыған орай, ата-тегіміздің
сыртқы көрінісін анық біле алмаймыз.
4 .6 .1 . Эволюцияда гоминидтер бұгағының бөлініп
шығу мәселесі
Соңғы
35
жыл
ішіндегі
палеонтолотялы қ
және
археологиялық жаңальгқгар көптеген зерттеушілерді, адамньщ
шығуының
негізгі
мәселесі-
жоғарғы
приматтардан
гоминидтердің бөлініп шығу мәселесіне көп көңілдерін
бөлгізді. Бүл мәселеге қызығупгылық сонау 1871 жылы Ч.
Дарвиннің антропогенез теориясы, яғни адам мен кдзіргі
кездегі антропоидтардың филетшсалық ата-тегі бір деген
теория ашылғаннан бері бөсендеген емес.
“Гоминид” терминіне жоғарғы приматтардьщ бастапқы
бүтагынан бөлініп шықкдн Homo sapiens түрінің барлық
особьтары жинақгалады. Әрине, бүл түқымдастьгң “гоминид”
деген атауы “адам” сөзімен синоним емес. Hominidae (адам)
тұқымдасының эволюциялық дамуында маңызды не болып
табылады?
Бұл тұқымдастың бастамасында тұрған кдзба
түрлердің қандай морфологиялық ерекшеліктері (көрінетін)
бодды? Соңғы уақытта гоминидтер салыстырмалы түрде үлкен
миы (800-900 см3) бар жөне кдрапайым қүрал-саймандар
жасай алатын жоғарғы приматтардан басталады деген пікір
болтан. Сондықган да, гоминидтер тұқымдасына кдзіргі
адамдарды, неандертальдықгарды жөне пктекантроптарды
жатқызған. Бүл тұқымдастың хронологиялық уақыты 700-800
мьщ жылды қамтиды.
30 миллион жыл бүрын өмір сүрген кдзба кдлдықгарьшда
табылған Propliopithecus haeckeli при маты ның тіс аппаратында
өзгерістері бар: алдыңгы жөне кіші азу тістері кішірейген. Бұл
қазбалар, ертедегі Нил жайылып өтетін, Файюм шөлінде
табылган.
Проплиотекгің
ж ақ
сүйектерінің
формасы
152
Достарыңызбен бөлісу: |
