оның дамуын
бақылайтын ын
көрсетеді.
Осыған
орай
генетикалық бағдарлама тек ДНК-ның химиялық қурылысын
ғана емес, баскд да информадияны сақгауы керек, өйткені,
ДНК-ның бірдей көшірмелері барлық клеткаларға беріледі, ал
егер барлық клеткалар бірдей бағдарламаланған болса, олар әр
түрлі дами алмайды. Олай болса, генетикалық бағдарламада
тағы не
бар?
Бұл сұраққа жауапты
беретін
болсақ,
генетикалық бағдарлама туралы идея физико-химиялық
әрекеттесуге әкеліп соқгырады.
Басқа
да
қиындық
бар:
компьютерлік
бағдарлама
компъютерге саналы адаммен (программистпен) енпзіліп,
белгілі
бір мақсагқа жету үшін жасалынады. Генетикалық
бағдарлама компьютер бағдарламасына ұқсас деп қарастырсақ,
онда
генетикалық
бағдарламаны
жүзеге
асыратын
программист керек болады. Ал егер компьютерлік емес, өзін-
өзі басқаратын компьютерлер бағдарламасьша ұқсас деп
қарастырсақ, онда кдтелесеміз, себебі әлі ондай компьютерлер
жоқ. Қазіргі уақытта биологиялық морфогенезді механикалық
тұрғыда түсіндіруге болмайды. Биологиялық ғылымдардың
физикалық
ғылымдардан
айырмашылыгы
иерархияльгқ
қүрылымда, уақытша тәуелділігінде және спецификалық
идеяға
багыныштылығында.
Биологияны
барлық
сатыларьшда цикл туралы түсінік қдмтиды. Биологиялық
процесс бұл цикдцардан құралған циклдар... Бәрінен де
маңызды, бұл космостың әсеріне байланысты циклдар —
маусьщдық және тәуліктік: барлық тірі организмдердің ритмі
осыған
бағынып,
іс-әрекеті
анықгалады.
Көгггеген
биологиялық циклдар регенерация процесін көрсетеді және
олардың ішіндегі негізгілері — бұл тууды, өсіп-жетілуді,
көбеюді, кдртаюды және өлімді кдмтитын цикл. Бұл циклда —
барлық тірі тіріден паңца болады деген пікірді қамтитын
биогенез принципі алдынгы орында.
Қазіргі уақытга биологияда — барлық эволюция кездейсоқ
мутациялар мен табиғи сұрыптаумен түсіндіріледі деген пікір
басым. Бірақ бұл механикалық теория кдрсыластырының
айтуынша эволюцияда жаңаның пайда болуы кездейсоқ
жағдайлармен түсіндіріліп кдна қоймаңцы, ол шығармашылық
принциптерге де байланысты.
141
4.3. Гепатит
“Вирусты гепатит” терминімен вируспен зақымдалған
бауырдың кдбыну ауруларын
айтады.
Бес
қоздырғыш-
вирустары белгілі: А, В, С, D және Е, бірақ екеуіне ғана
кдрсы вакцина табылған.
Жұқпалы гепатит мәселесі оның өте көп таралғандығында,
әсіресе “ В“
гепатиті. Дүние жүзілік денсаулық сақтау
бірлестігінің (ВОЗ) деректері бойынша жер бетінің 1/3 бөлігі
“В“ гепатитімен ауырған және олардьщ 5 % осы ауруды
тасымалдаушылар болып табылады (350 млн. астам адам).
А гепатитінің қоздырғьппы РН Қ құрамдас вирус. Оны
алғаш рет 1973 жылы Файнстон гепатит ауруымен ауырған
адамның нәжісінен тапкдн. Вирус жоғары температурага,
қьпиқылға, эфирге төзімді, суда, азық-түлікте, ағын суда ұзақ
сакталады. Ол тікелей адамнан адамға, су, тамақ, зақымдалған
заттар арқылы жұғады.
Ауру көзі - адам больш табылады. Аурудың көп таралатын
уақыты - тамыз айының ортасы мен қараша айы. Аурудан
кейін өмірлік иммунитет қалады.
А гепатитінід вирусы организмге ішек жолдары арқделы
еніп, ішекке түседі де, сол жерде көбейіп, адам лимфасы
арқылы лимфа түйіндеріне және бауырға өтеді. Осы жерде
көбейіп, дамиды. Бауыр ұлғаяды.
Аурудың алғашқы симптомдары жұқкдннан кейін 3-15
күнде байкдлады.
Ауру дене қызуыньщ 38-39 градусқа
көтерілуінен басталады, әлсіздік, бас ауру, құсу, іш ауру
байқалады.
А гепатиттің негізгі симптомдары — тері және көз
ақуыздары сарғайады - сарыауру, зәр қарақоюланады, тәбет
төмендейді, кей жағдайларда ауруда симптомдардың бәрі
болуы мүмкін немесе тіпті ешкдйсысы болмауы да мүмкін.
Гепатиттің А түрінде өлім байкдлмайды.
В Гепатитінің қоздырғьппы ДНҚ-лы вирус. Бұл вирусты
алғаш рет 1964 жылы Блюмберг тапты.
Жұғу
жолдарыньщ
70%-і
парентеральды,
ягни
кдн
препаратгары, медициналық қүраддар арқылы, стоматолог
және гинеколог дәрігерлерінің кдбылдауында, аборт жасауда,
қан құю, хирургиялық операциялар арқылы вирус жүғуы
мүмкін. Тұрмыста жынысты гомо- және гетеросексуальды
кдтын астарда, туу кезінде жүғуы мүмюн.
142
В гепатит инфекциясыньщ көзі — ауру адамдар жөне
вирусты тасымалдаушы адамдар. Ол қан арқылы жэне тер,
жас, сілекей, шәует, қынап бөлінулер арқылы жүғады.
Аурудьщ алғашқы симптомдары 1 , 5 - 6 айдан соң көрінеді.
Дене температурасының көтерілуі міндетті емес. Әлсіздік,
тәбеттің төмендеуі байқалады. 14-16 күні өте кдтты ауырады,
3-4 апта бойы симптомдар сақгалынады. Үзақкд созылатын
дерт.
В гепатиті басқа түрлерге қараганда өте кдуілті, ол
гепатодистрофия,
бауыр
некрозьша
және
созылмалы
гепатитке әкеліп соқгырады.
Созылмалы гепатит бауыр
циррозы мен карциномасына әкеліп соқтырады және аурулар
ерте дүниеден өтеді. Жыл сайын дүние жүзінде В гепатитінен
2 миллион адам кдзага ұшырайды.
В гепатитінен кдлай сақгану керек? Ауруға қарсы егу
жасату керек. “А” жэне “В” гепатитіне кдрсы вакциналар бар.
Қазақстан Республикасында міндетті түрде нәрестелер егуден
өтеді.
С гепатиті - бұл гепатит түрінің вирусы қан арқылы
жұғады, жеткілікті анықгалмаған, 50% ауруларда созылмалы
түрге өтеді. “С ” антигені бар адамдарда созылмалы гепатит
түрі түзіледі. С гепатитіне кдрсы егу қовданылмайды. “С ”
гепатитінің ауруы көбінесе жеңіл түрде жүреді. Инкубациялық
кезеңі 2 аптадан 3 айға дейін созылады.
Д гепатиті — бүл гепатит вирусы 1977 жылы анықталған,
бүл гепатитгің ере жүретін түрі
(коинфекция
немесе
суперинфекция). Коинфекция түрінде гепатиттің “В” түрі мен
“Д” түрі ере жүреді. Суперинфекцияда “Д ” гепатиті “В”
гепатитінен соң немесе бұрьш ауырып кеткен ауруларда
кдйталанады. Инкубациялық кезеңі-2-10 апта. Донор қанына
скрининг жасап, халықкд серологиялық талдау жасау керек.
4.4. Рак
Рак
әр-түрлі жаңа түртүзілістердің жалпы атауы,
сондықган рактың неден паівда болуын немесе ракты бір ауру
деп қарастыру мүмкін емес, ол, мысалы, туберкулез, өкпе
кдбыну және обаны қосып “бактерит” деп атаумен бірдей.
Рак түрлері. Эпителиальді үлпалардьщ (яғни организмнің
сыртқы бетін құрайтын үлпалардьщ) оның ішіндегі тері
клеткалары мен сілекейлі қабықшаньщ қатерлі түртүзілістерін
143
Достарыңызбен бөлісу: |
