Ж араты аы с тан у

даму  процесінен  кдлып  қойған  эмбрионды  клеткалардан 
пайда  болады  деген  теорияға  дәлел  емес.  Бұл  теория 
дәлелденген ж оқж ән е  қолданылмавды.
Иммундық 
бақылау. 
Енгізілген 
ұлпаны 
шеттету 
телеологиясы  әлі  түсініксіз,  көп  адамдар  оны  денедегі 
иммундық  жүйенің  өзінікін  ғана  тани  білу  кдсиетінің  бағасы 
деп түсінеді.
Льюис 
Томас 
пен 
Макф 
Бернеттің 
айтуынша 
— 
отырғызылған  ұлпаны  шеттету  —  организмдегі  бақылау 
жүйесінщ 
нәтижесі, 
яғни 
денедегі 
бөтен, 
сау 
емес 
клеткаларды  танып,  жою.  Иммундық  бақылау  ісікке  қарсы 
қорғаныш  теориясына  байланысты  үлкен  мағьшаға  ие  болып 
отыр.
Өкінішке  орай, 
барлығы  оңай  жүрмейді, 
иммундық 
теорияга  байланысты  күгілетін  нәтиже,  мысалы  “жалаңаіы” 
деген 
атаумен 
белгілі 
мутанттьпнкдндардьщ 
клеткалық 
иммунитеті 
өте 
әлсірегені 
сондай, 
адамнан 
қайта 
отырғызылган  үлпалар  өте  тез  сіңіп  кетеді.  Лимфоциттер 
жасап  шығаратын,  әсіресе  Т-лимфоцитін  жасап  шығаратын 
айырша  бездерін  алып  тастаған  тышқандарда  да  осындай 
нәтиже  болды,  оларда  нақгы  иммундық  реакцияға  әлсіз. 
Бірақ,  ісікке  қарсы  иммунитетте,  иимундык.  бақылаудьщ 
маңызы 
бар, 
өйткені 
иммуңдық 
кдбілетін 
орташа 
көрсеткіштерден  жоғары  өсірген  (тәуелсіз  эксперименттер 
жасау  арқылы)  тышқандар  ж әй  тышқандарға  қарағанда 
аутохтондық ісіктердщ өсуіне төзімді болды.
Ісікке  қарсы  иммунитет  саласындағы  жаңа  пікірлердің 
болуы  кейбір  әкімшіліктердің  онкологиялық  зерттеулерге  тек 
қаржы  ғана  емес,  пікірлердің  де  кджеттілігіне  көз  жеткізеді. 
Рактың  қазіргі  заманғы  зерттеулері  көптеген  жас  ғалымдарды 
қызықгырып отыр,  бірақ олардың кейбір пікірлерін  іске  асыру 
қаржының  таппіылығьінан  мүмкін  болмай  отыр.  Рактың 
жалпы  емі 
ешкдшан  табылмайтынын  түсінуге 
болады. 
Өйткені,  әр  паідаентгің  ісікті  ауруы  жеке  мәселе  болып 
табылады,  зертгеушілер  мен  клиницистер  оньщ  әр  кдйсысына 
жеке  шешімін табуы  тиіс.
4.5.  С П И Д
Дүние  жүзінде  50  000  000  СПИД  ауруын  тасушы  адам  бар, 
15  жыл  медицинаның  ең  жақсы  күштері  салынып  жатса  да,
147

оған  қарсы  вакцина  әлі  табылған  жоқ.  Вирус  өте  өзгергіш: 
егер  1-түріне  вакцина  табылса,  вакцина  эсер  етпейтін  2-ші 
түрі  шығып  жатады.  Қандағы  вирусты  өлтіретін  зат,  сілекейлі 
кдбықшадағы  вирусқа эсер  етпейді.
Иммунология  соңғы  20  жыл  ішінде  өте  тез  өркендеуде.  30- 
ы 
жылдардың 
ортасынан 
бастап 
иммунология 
бактериологияның  қосымша  бөлімі  болып  келді.  Сондықган 
ол  тек  практикалық  жағынан  қолданумен  ғана  шектелді  және 
вакцина  егу,  антисывороткалар  жүргізумен  ғана  айналысты. 
Әрине,  оның  басқа  да  жанамалы  ғылымдар  секілді  теориялық 
негіздері  де  кдланып  жатты.  Тірі  организмдердегі  генетикалық 
информацияның  молекулалық  негіздерін  биологияда  зерттеу 
басталған  кезде,  иммунологиялық  концепциясы  қаланып, 
жаңа  заман  басталды.  Зерттеудің  бұл  негізгі  саласымен  бірге, 
трансплантацияньщ,  ракты  және  баскд  ауруларды  емдеудегі 
иммунологиялық мүмкіншіліктерді  зерттеуді де  қосуға  болады. 
Иммундық  реакция  -  бұл  бактерия,  вирус,  паразитгік 
қарапайымдар, 
кдуіітгі  түзілістер  күйінде  келген 
бөтен 
факторларды  бұзып,  нейтрализациялап,  шектетіп  немесе 
жойьга  жіберетін  организмнің  адаптивті  жауабы.  Иммундық 
реакция ны  тұғызатын  заттар  немесе  объектілер  анти гендер 
деп  аталады.  Антигеннің  ерекшелігі  —  бөтенділігінде.  Бірақ 
организмнің  өз  компоненттері  де  иммуңдық  реакцияны 
туғыза  алады,  себебі  антигендердің  бөтендік  кдсиеті  секілді, 
организмнің  кейбір  бөліктері  изоляцияланған  болса,  солар 
бүзылу  немесе  дегенеративті  процесстердің  нәтижесінде 
бөлініп  шығып,  өздерінің  антигендік  қасиеттерін  көрсетуі 
мүмкін.  Өз  компоненттеріне  кдрсы  реакция  —  аутоиммунды 
деп  аталады.  Химиялық  өсермен  немесе  вирустьщ  инфекция 
әсерімен  өзгерген  организмнің  компонентгері  де  иммундық 
реакцияны туғызуы  мүмкін.
Иммундық 
реакция ның 
жалпы 
түрі 
- 
антиген 
антиденешіктердің  түзілуін  туғызады.  Антидене  -  қандағы 
ақуыз 
және 
оның 
қүрылысы 
антиген 
қүрылысына 
комплементарлы.  Антиген  мен  антңдене  кездессе,  келесі 
реакциялардың  бірі  болуы  мүмкін:  жабысу,  клетка  қабыгының 
үзілуі,  бірігіп  түнбаға  түсу,  егер  антиген  улы  зат  (токсин) 
болса  детоксикация  процесі.  Иммундық  реакция  сөтті  өтсе, 
антиген  немесе  оның  әсері  жойылады.  Иммундық  активтілік 
өмір  үшін  өте  кджет:  кейбір  нөрестелер  организмінде
антиденелер  түзілмейді,  олардың  өмірін  тек  антибиотиктер
148

немесе  антиденелері  бар  қан  құю  арқылы  сақгап  қалуға 
болады.
Үзақ  жыдцар  бойы  тек  антиген  және  антиденелер  ғана 
белгілі  болып  келді.  Кейінгі  кезде  екшші  иммундық  реакция 
табылды,  антидене  емес  лимфоциттер  антигендерге  эсер  етіп, 
оларды жоя  алады.  Бұл  клеткалық иммунитет жаңа  көшірілген 
ұлпаны  шеттетеді,  клеткаішілік  паразиттерді  жояды,  көптеген 
аурулармен  зақымданбауға  көмектеседі  және  ісікке  қарсы 
иммунитетті  түзеді.  Екінші  жағынан  антидене  арқылы  жүзеге 
асатын  гуморальді  иммунитет  бізді  кәдімгі  бактериадцы  және 
вирусты  инфекциялардан  қорғайды.  Антигеңді  танып,  оған 
эсер  ететін  клеткалар  лимфатикалық  жүйеге  жатады.  Ол 
жүйенің  негізгі  мүшесі  —  лимфоцит  клеткасы.  Антидене 
түзілуі  кезінде  де  информациялық  мәселелердің  шешілуін 
керек  етеді,  себебі  антигенді  қалай  танып  біліп,  оған 
комплементарны  қүрылыс  қалай  синтезделетіні  белгісіз.  Тірі 
организмдердің  көп  түрлілігіндей  антигендер  де  көп  түрлі. 
Организм бұрын  болмаған  антигендерге де  қарсы  антиденелер 
түзе  алады.  Уақытында  антигеннің  өзі  керекті  антидененің 
кұрылысы  туралы  информацияны  бере  алады,  яғни,  антидене 
молекуласыньщ  синтезін  баскдратьш  информацияны  бере 
алады  және  антидене  антигеннің  жан-жагында  немесе  оның 
үстінде  синтезделінеді  деп  келген  болатынбыз.  Австриялык 
иммунолог 
Ф.М .Бернет 
лимфоидты 
клеткалардьгң 
популяциялық  динамикасы  негізінде  биологтарға  иммундық 
жауап  механизміне  басқа  көзкдраспен  кдрауға  жетеледі.  Бүл 
сұрақ  әлі  толық  шешілмеген,  алайда  кез  келген  экзотикалық 
антигенге  кдрсы  реакция  клеткадағы  бүрыннан  бері  келе 
жаткдн 
потенциальді 
мүмкіншіліктің 
оянуы 
немесе 
активтеленуі.  Ф.М .Бернеттің  айтуы  бойьшша,  иммундық 
реакцияға  жауапты  клеткалардьщ  даму  барысында  өздерінің 
компонентгеріне  эсер  ететін  кез  келген  тенденцияны  басатъш 
механизм  болуы  мүмкін.  Иммундық  реакция  өмірге  кджетті 
болғанымен,  иммундық  процесстердің  дұрыс  жүрмеуі  өте 
айқын көрінеді.
Иммундық  процестің  негізгі  ауьггқуы  немесе  нашар 
бейімделуі—  аллергия,  жоғары  сезгіштік  және  аутоиммундық 
реакциялар.  Аллергиямен  қазіріі кезде  жер  бетінің  әр  бір  5-ші 
адамы  ауырады.  Осының  бәрі  бөтен  компоненттерді  танып, 
оларга  эсер  етуге  керекті  сезііштікті  туғызатын  жүйесі  үшін 
баға  секілді.  Кәдімгі  аллергиялық  реакцияны  өсімдіктің
149