Эрине, “Осы охцғалардың апдында не болтан?” деген
сұрақ туады. Эйнштейн тендеулерінен қызықты нәтиже
шығады: галакшкаітың кеңеюі уақыттьщ бір моментшде
басталады, ал оған дейін етихдндай оқнға болтан емес. Мұндай
шешім құдайға сенушілерді толық кднағаттандыратьшы мәлім.
Сонымен кдтар Кеңістік пен Уакыттың өзара байланысы
мынадай ой тудырады: Уакріт бойынша мәңгі Әлем кеңістікте
де шексіз болуы керек, бірақ кеңістікті шекті Метагалактика
уақыт бойынша да шекті болуы керек. Бұл проблема көп
талқылануда, бірақ әлі шешімін тапкдн жоқ.
12-20 миллиард жыл бұрын (соңғы деректер бойынша 12-13
миллиард жыл) Әлемнің барлық затгары нүктелік көлемге
жиналған, ал тығыздығы 10s6 кг/м5-қа жеткен. Гравитациялық
әсерлесудің нәтижесінде, сығьшу үлкен тығыздық мәніне
жетіп,
ерекше
бастапқы
күй
моментінде-сингулярлық
моментге-ғаламат оқиға-Үлкен Жарылыс болтан. Үлкен
Жарылыстьщ болуы, кдзіргі түсініктер бойынша, суперкүштің
әсерінен болуы мүмкін. Міне, содан бастап Әлемнің ұлгаю
тарихы басталса керек; осы суперкүнгген бірінен соң бірі төрт
фундаменталды өзара әсерлесулер бөлініп шыққдн (1.12
бөлімді қара). Әлемнің барлық затгарын құрайтын бөлшектер
бірінен
соң
бірі
өздерінің
қазіргі
қалпына
келген.
Есептеулердің нәтижесі бойынша жарылыстан 10'4 секундтан
соң
ортаның
тығыздығы
1014
г/см 3
шамасьша
дейін
төмендеген, ал бір тәуліктен соң 10"5 г/см 3 шамасына жеткен
(1.7- сурет). Осындай жагдайда алташқы 73 миллион жыдда
өрістің тығыздыгы затгьщ тыгыздығынан жогары болтан,
сондықган да сәулелену (жарық шығару) Әлемнің татдырын
анықтаган болатын. Бірақ та өрістің тығыздыгы уақьггтың
өтісіне байланысты заткд қараганда тезірек төмендейді.
Р.Гамовтың есептеулері бойынша, тығыздықтар теңелген
мерзімнен кейін затгьщ дөуірі басталады. Бұл мөліметтер 1978
жылы ашылган тытыздыгы 5-10 34 г/см 3 болатын, 3 К
температурата
сөйкес
келетін
реликтік
сәулеленудің
ашылуымен дөледценді. Бірақ тек осы процесті кері қарай
есептеп Жарылыстьщ ең алгашқы жарылыс моментін табу
мүмкін емес болып пгыіқты.
Мәселе дін мен атеизмнің кдрама-кдйшылығьшда емес.
Өкінішке орай, үлгаюдың басынан тек заттың тана емес,
уақытгьщ да өзгерісін біле алмаймыз. Мүмкін уақыт мүндай
жагдайларда (шарттарда) жылдам немесе баяу өтетін, тіпті
62
микробөлшектер сияқты, кванттальшатын да шығар. Мүмкін
Кдзіргі уақыткд
Электромагнитгік
өзара өсерлесулер
■*0-35 с
Ұлы бірігу дөуірі
I
----- f —Ю->С
і
Кванггық
эффектілер
(оупергравитация)
Юі-
1
Ю'10 10'« ІО*50 1C'50 10-'° 1f-n
1
1
l
*v'
Әлемнің радиусы, см
1.7-сурет. Өте ерте кездегі Әлем оқиғаларының ретгілігі
уақыт дегек шама ол кезде болтая ж оқ шыгар, яғни уақыт
біртұгас уакьіттық-кеңістіктік континуумньщ құрама бөлігі
немесе сол кезде уақыттың мағынасы да езгеше болар. Барлық
осы сұрақтарға салыстырмалылық теория мен кванттық
механикадан құралатын гравитадияньщ кванттық теориясы
63
жауап береді деп күтілуде. Әзірше бұл сүрақгарға ешкдндаи
теория нақты жауап бере алмайды.
Тағы да бір ескеретін жай: Үлкен Жарылыстан кейін Әлем
эволюциясыньгц бастапқы кезеңшде, асқын күрделі біртекті
емес заттьщ коллапсының нәтижесінде, бір дегеннен “ Кдра
құрдымдар” пайда болуы мүмкін; олардың көп болатындығы
да осыдан шығар.
Біздің
Метагалактика
бүтіндей
сингулярлык; моменттен
бастап үлғайып кеңеюде.
Әлемнің жабық моделі бойынша,
оның үлтайып кеңеюі шексіз болуы мүмкін емес, уақыт
өтуімен ол процесс тоқталуы керек. Ал соңғы жылдардағы
бақылаулардың
нәтижесі
бойынша,
расында,
Метагалактиканың кеңейіп, үлғаю жыддамдығы кеміп барады
(бұған қарсы фактілер де кездеседі). Егер Метагалактика
ұлғаюын тоқгатса, онда 10-20 миллиард жыддар бүрын болтан
жарылыстай, гравитация әсерінен міндетті түрде сығыла
бастайды. Ал Метагалактиканың сығылуы бет тығыздығының
ең шектік мәніне жетіп, қайтадан Үлкен Жарылысқа душар
етуі мүмкін. Міне, осы модель
пулъсацияланатын Әлем
моделіне
сәйкес келеді және көптеген астрофизиктер осы
моделъді қоддайды.
Бұл айтылған мәселелер Әлемнің зерттеуге мүмкін болатын
біздік
бөлігін-біздің
Метагалактикаға-орынды
екенін
ескерткен жөн.
Адамзат Әлемнің сырьш, әйтеуір бір уақьггта, өз пайдасына
айналдырып шеше алар ма екен? Бұл мәселені айқын анықгап
айту
қиын.
Осы
туралы
өзінің
физика
түрғысынан
тұжырымдарын,
философиялық
ой-пікірлерін
Нобель
сыйлығыньщ лауреаты С.Вайнберг өзінің [11] еңбегінде
баяндайды.
1.17. Әдебиет
Негізгі:
1.
Философия
и
методология
науки.
Под
ред.
В.И.Кузнецова. —М.: Аспект пресс, 1996, -551 с.
2.
Кузнецов
В.И.,
Идлис
Г.М.,
Гутина
В.М.
Естествознание. —М.: Агар, 1996, -384 с.
3.
Физика XX век. Развитие и перспективы. —М.: Наука,
1984, -396 с.
4.
Горелов
А. А.
Концепции
современного
естествознания. —М.:Центр, 1997, -205 с.
5.
Дубнищева
Т.Я.
Концепции
современного
естествознания. —Новосибирск: ОСО Издательство
ЮКЗА, 1997, -832 с.
Крсымша:
6.
Готт В.С. Философские вопросы современной физики.
-М .: Наука, 1984, 1993.
7.
Ш кловский И.С. Вселенная, жизнь, разум.
—М.: Наука, 1980.
8.
Ш кловский И.С. Звезды, их рождение, жизнь и
смерть. —М.: Наука, 1972.
9.
Фейнман Г Характер физических законов. —М.: Мир,
1969.
10. Сухотин А. Ритмы и алгоритмы. Серия “Эврика” —2-е
изд. —М.: Молодая гвардия, 1988.
11. Вайнберг С. Первые три минуты. —М., Мир, 1981.
1.18. Бақылау сүрақгары
1. Физиканың негізгі міндеттері мен мақсатгары
2. Физиканың қаңдай зандары әмбебап, кдндай зандары
жаңа дәуірге дейін ашылган?
3. Резонанстық құбылыстар дегеніміз не?
4. Денені қозғалыскд келтіретін кдндай себептер болуы
мүмкін?
5. Күштік өріс дегеніміз не?
6. Табигатты корпускулалық және континуалдық тұрғыдан
түсіндірудің мағынасы неде? Мысалдар келтіріңіз.
65
Достарыңызбен бөлісу: |
