46
al, 2006);
● Қауіпті жаттығуларды жою ережелерін ауыстыру;
● Жаттығуға қатысуға рұқсат берудің алдында барлық жарақаттардың,
мидың шайқалуымен қоса, емделуіне
көз жеткізу;
● Алған жарақаттан кейін жарақат толығымен жазылуына кепілдік беру
үшін ойынға оралу үшін өлшемшарттарды белгілеу, оның ішінде, дәрігердің
рұқсатын.
Сондай-ақ, балаларда және жасөспірімдерде дене белсенділігінің сәйкес
түріне және қоршаған ортаның жағдайына сай қорғаныс киімі немесе арнайы
киімі болуы қажет (National Association for Sport and Physical Education et al,
2006). Қорғаныс киіміне немесе арнайы киімге жататындар: дене
белсенділігінің сәйкес түріне жарамды аяқ қиім, велосипедке арналған шлем,
хоккейде киетін бетке арналған маска, капптар, қорғаныс құралдары,
футболға арналған қалқаншалар, роликті конькиге арналған тізе
қалқаншалары, жүру мен жүгіруге арналған сәуледен қалқаншалар.
Ұсыныстарға сай барлық қорғаныс киімі келесі түрде болуы тиіс:
1) Жақсы жағдайда;
2) Ұдайы тексерілуі және
дұрыс сақталуы;
3) Тозып, зақымдалып немесе ескірсе, алмастырылуы;
4) Оқушыға дәл болуы;
5) Спорттың және орналасудың нақты түріне жарамды.
Сонымен қатар, балалар мен жасөспірімдер құрал-жабдықты дұрыс
қолдануға үйретілуі тиіс; әсіресе, бұл шлемдерге қатысы (Saluja et al, 2006).
Мектеп рәсімделмеген ойындар кезінде жарақат болмауы үшін
қызметкерлерге бақылау әдістеріне, мінез-құлықты игеруге, сәйкес
бақылауға, төтенше жағдайларға серпін шараларына негізделген тренингтер
өткізу мәселесін қарастыру қажет Olsen et al, 2008). Ойын алаңдарын
бақылайтын қызметкерлер орындауы тиіс:
1) Ойын алаңдарындағы мінез-құлық ережелеріне балаларды ұдайы
үйрету;
2) қауіпті мінез-құлықты
уақытында танып, тоқтату, алдын алу;
3) балаларға өздерінің қауіпті мінез-құлығын уақытында тануға, алдын
алуға
көмектесу;
4) сәйкес қауіпсіз мінез-құлықтың үлгісін жасау (US Consumer Product
Safety Commission et al, 2010; Schwebe et al, 2006).
Мүмкін болса, мектептер рәсімделмеген дене белсенділігін бақылауды
қолдауы қажет, алаңға бақылау жасайтын мұғалімдер санының оқушылар
санына қатынасы олардың сыныптағы қатынасына тең болуы қажет (National
Program for Playground Safety et al, 2002).
2.4. Салауатты тамақтануды насихаттау үшін маркетинг әдістері.
47
Салауатты тағам мен сусындарды оқушылардың арасында насихаттау үшін
маркетингтік әдістемелер қолданылады: тағам өнімдерін оқушылардың жеңіл
көру және таңдауы үшін ыңғайлы орналастыру. Мысалы, көкөністер мен
жемістерді, сүт өнімдерін және тұтас дәнді өнімдерді кафетерийдің көруге
оңтайлы сөрелерінде орналастыру (Food and Nutrition Service et al, 2005).
2.5. Оқушыларға денсаулыққа ықпал ететін әдістерді қолдану.
Оқушылардың жетістіктері немесе сыныптағы оң мінез-құлығы тек азық-
түлік емес тауарлармен немесе қызмет түрлерімен ынталандырылуы тиіс.
Тағамды марапат ретінде қолдану, әсіресе, қоректілігі төмен өнімдерді,
балалардың міндетін орындауы секілді сезімдерімен байланыстыру қаупін
арттыруы мүмкін (Food and Nutrition Service et al, 2005; Baxter et al, 1998).
Тағам өнімдерін қандай да бір әрекетті немесе мінез-құлықты орындау үшін
ұсыну оқушыларда тағам қабылдауды белгілі бір көңіл-күймен
байланыстыруға ықпал етеді. Сабақ кезінде оқушыларды тағаммен
марапаттау бірасарлар санының артуына да ықпал етеді. Бұл тәжірибе
оқушыларды аш болмаса да тамақтануға ынталандырады, және өздеріне
салауатты емес тағам өнімдерін сыйлау әдеттерін қалыптастырады, бұл қант
пен майдың мөлшері жоғары өнімдерді тұтынудың артуына апарады (Birch et
al, 1999; Fisher et al, 1999; Puhl et al, 2003). Марапаттау жүйелі тәсілді
қолдануда жетістік немесе жақсы мінез-құлық үшін тағам өнімдері марапат
болмауы тиіс, басқа қандай да бір пайдалы әрекетке
ықпал ететін нәрсе болуы
қажет (мысалы, жапсырмалар, кітаптар немесе демалыс үшін қосымша
уақыт).
2.6. Дене белсенділігін жазалау шарасы ретінде қолданбаңыздар.
Дене белсенділігін жазалау шарасы ретінде қолдану (мысалы, оқушының
нашар мінез-құлығы үшін жерден серпілуді немесе отырып-тұруды
орындауға мәжбүрлеу) олардың санасында дене белсенділігіне қатысты теріс
пікірді қалыптастырады (National Association for Sport and Physical Education
et al, 2003). Дене шынықтыру сабағынан сыныптағы нашар мінез-құлығы
үшін аластату оқушыны дене тәжірибесін алу мүмкіндігінен айырады, бұл
денсаулықтың жағдайына әсер етеді және сабақтағы мінез-құлығын
жақсартуға ықпал етпейді (Jarrett et al, 1998; Pellegrini et al, 1993).
2.7. Инклюзивтілігі. Мектептегі психологиялық жағдай барлық
оқушыларды салауатты тамақтану мен дене белсенділігіне қарай таңдау
жасауын қолдауға ықпал етуі тиіс, этносқа, табысына, жынысына және дене
қабілетіне тәуелсіз түрде (Taras et al, 2004). Мектептер денсаулыққа ықпал
ететін психологиялық жағдай жасау үшін көптеген шараларды қабылдауы
мүмкін.
Барлық
дене
қатынасындағы
оқушылардың
түрлі
дене
жүктемелерінде қатыса алуы бойынша сенімділік болуы қажет (National
Association for Sport and Physical Education et al, 2003). Дене қатынасына
қарап оқушыларды оқшаулау тәжірибесі болмауы тиіс (Michigan Department
