Екi кейiпкер де ғұлама, данышпан жандар

Осы жайттарды ортаға сала отыра, “Егемен Қазақстан” газетiнiң бетiнде /“Егемен Қазақстан”., 1999 жыл, №231, 232/ ақын, ғалым Олжас Сүлейменовтiң “Түркiлер күннiң батуы мен шығуы” атты зерттеу мақаласындағы аңыздық кейiпкерлер Көр-ұғлы және Қорқыт ата жайлы пайымдауларын айтып, олардың б.д.д II-I мыңжылдықтар арасында Жерорта теңiзi төңiрегiн мекендегенi және олардың жаңа, жас күн және батып бара жатқан күн секiлдi ұғымдарды бiлдiргендiгi, яғни ғалымның тұжырымы, Кәрi ұстаз Хирон батып бара жатқан күннiң белгiсi болғанда, тұла бойын күш кернеген шәкiрт Геракл жаңа ғана рауандап атып келе жатқан бала күн. Бiрақ ол да өз кезегi келгенде ұстазы Хиронның артынан жөнелмек. “Қорқыт ата мен Көр-ұғлы жайында да осыны айтуға болады. Қорқыт та бар жиған-тергенiн Көр-ұғылыға үйретiп, өзi келмеске кетпек. Кезегi келгенде Көр-ұғлы да артынан ерiп келе жатқан жаңа, бала күнге үйретедi”.

Ал теңiз тәңiрiсi Посейдонның ұлы жалғыз көздi дәу Полифем образы Қорқыт жырындағы Төбекөздi еске түсiредi емес пе. Тiптi, Жалғыз көздi дәу жайлы әңгiме сонау сақ заманынан берi қарай бар екенiн айта келiп, ғалым Ә.Қоңыратбаев: ”қырғыздарда жалғыз көздi дәу ертегiсi бар. Б.э.д.VII-VI ғасырларда Азияға келген гректер сол аңыздарды жазып алып “Одиссея” жырына қосқан” деп жазған.

“Азияға келген гректер” дегенiне қарағанда гректер бiздiң жерiмiзге келген ғой. Әлде бұл жай айтыла салған сөз бе ?

Ерiксiз әдеби тарихқа үңiлсек, шведтiң айтулы iрi зерттеушiлерiнiң бiрi, Грекияның тарихы мен әдебиетiне үлкен еңбек сiңiрген ғалым Андрэ Боннар төмендегiдей пiкiр бiлдiредi: “Балкан маңында мекен еткен эллиндiк тайпалар көбiне-көп көшпендi өмiр кешкен-дi. Шатырларда тұрған көшпендiлердiң негiзгi қарулары алғашында ағаштан, кейiн қоладан жасалып, аулайтындары жабайы аңдар мен текелер болған. Ең жылдам дейтiн жануардың бiрi жылқыны қолға үйретiп, аң шаруашылығын өздерiнiң негiзгi кәсiбiне айналдырған. Эллада (Эллин–гректердiң өзiн-өзi атауы, гректер өздерiнiң елiн Эллада, Эллас (НеIIаs) деп атаған. Деректерде Эллада атауы Грекияның солтүстiк бөлiгiндегi бiр аймақың атауы. Гомерде Эллада – Фессалияның оңтүстiгiндегi бiр бөлiк қана, ал Аристотельде Эпир өңiрiнiң бiр тұсы. Жазба деректерде халықтық этнонимге б.з.д. VIII-VII ғасырларында енедi. Ал аңыздар мен әфсаналарға мән берсек, олардың жеке шежiресi алдымыздан шығады. Алғашында тiрлiк иесi ретiнде әлемде Уран мен Гея пайда болса, одан Иапет, Иапеттен-Прометей, Атлант, Менетий, Эпиметей туады, ал Прометейден – Девкалион, одан – Эллин, Эллиннен-Эол (эолийлiктер), Дор (дорийлiктер), Ксуф атты балалары дүниеге келген) деген атты иеленген құрлықта мекен етiп, тың жердi игере бастады. Бұл халық өзiнiң осы уақытынан бастап, қалалық емес, көбiне ауылшарушылығымен айналысып, шаруалар екендiгiн, тiптi Афинаның гүлденiп тұрғанында, Аттика ауылдарын ауылшаруашылық өнiмдерiмен қамтаматсыз етiп отырған. Гректер көбiне дәндi дақылдар мен құрма ағаштары, жүзiм өнiмдерiн өсiрген. Көп уақыт өтпей, сол өндiрген өнiмдерiн көршi жатқан Азия елдерiне апарып, өздерiнiң сұйық майлары мен шараптарын пұл мен матаға айырбастауды үйрендi. Бұдан кейiн бұлар теңiз бетiне шығып, өздерiнiң түрлi бейнелер салынған құмыралары мен ыдыстарына құйылған сұйық майларын, шараптарын Қара теңiз жағалауларында тұратын туземдiк елдерге апарып, олардағы бидай мен сұлыға айырбастап әкелетiн дәрежеге жетедi. Бұл сол кездегi ел-жұрттың және қала халқының өсуiмен байланысты едi. Ауылшаруашылығымен арнайы айналысқанның нәтижесiнде, коммерциялық, нарық қатынасы дами келе, алғашқы аң аулау кәсiбi бiрте-бiрте жойылып, оның орнына климатқа жақын тағам өнiмдерiн жасауды, өндiрудi қолға алады. Сол арқылы халықтың хал-жайы жақсарып, басқа мәдениетi жоғары елмен араласулары жиеледi.

Бұл үшiн әрине теңiздi игеруi қажет едi. Алғашында өздерi солтүстiктен жер бетiмен келсе, теңiздiң не екенiн, тiптi атауын бiлмейтiн. Аш қарынды толтыру мақсатында, аң аулап, арып-ашқан мал артында салпақтап, ұзақ уақыт Азия далалары мен қазiргi Ресей жерiмен жүрiп өтiп, осы жерге де жеттi. Жеттi де сол жердiң аборигендерiмен соғыса, араласа жүрiп, солардың теңiз деген мағына беретiн talassa (“таласса”) сөзiн қабылдайды. Өздерiнiң мәдениетiнен жоғары аборигендерден кеме жасаудың тәсiлiн үйренiп, буырқанған алып толқындармен алыса жүрiп, кемемен жүзудi әдетке айналдырады, тiптi финикийлiктерден де асып түсетiн дәрежеге жетедi.

Жер өңдеушiлер, теңiздi игерушiлер халқының алғашқы өркениетке жетудегi қадамдары осылай болса, ендi келесi өнердiң бiрi - өз ойлары мен түрлiше образдарды поэтика тiлiмен жеткiзу едi”- дейдi өзiнiң “Грекия өркениетi” деген еңбегiнде.

Ал гректердiң қазiргi мекендеріне ие болу уақытын б.д.д. 2000 мен 1500 жылдар деп шамаланады.

Осы пiкiрге қарағанда, көне гректердiң Азия елi, оның iшiнде кең байтақ қазiргi қазақ даласында болуы әбден мүмкiн. Оның көп себебі бар. Біріншіден, жоғарыдағы ой-пікірдің деректілігі мен шынайлығына сенбеске лаж жоқ. Өйткені бұл тарихи дерек. Ал тарих әдебиетпен тығыз байланысты, сондықтан әдеби мұраларда, әсіресе мифологияда, діни туындыларда, аз да болса ізі қалған. Айталық, Библияның “Халықтар кестесі” атты оныншы тарауында дүниежүзілік топан су басқан тұста Нұқ пайғамбардың аман қалуы және оның ұрпақтары жөнінде баяндалады. Шежіреде Нұқ пайғамбардың немересі Гомердің ұлы (ұлы ақын, аэд, “Илиада” мен “Одиссеяның” авторы Гомер болуы мүмкін), Нұқтың шөбересі Ашкеназ туралы аңыз бар. “По представлению творцов Библии, потомки Ноя были родоначальниками народов, которые и названы были по их именам. Имя “Гомер”, по мнению ученых соответствует имени “гимиррай” в клинописных текстах ассирийцев и киммерийцев греческих авторов. Имя же “Ашкеназ” соответствует клинописному “ашкуза” и греческому “скифы”. Киммерийцы, согласно такому толкованию, являются “отцами” скифов”- делінген.

“Грекияның қола заманы б.з.д. 2800-1200 жылдар аралығын қамтиды. Бұл дәуiр мәдениетiн “крит-микен” немесе “эгей мәдениетi” деп те атайды. Ерте қола ғасырда (б.з.д. 2800-2100 ж.ж.) Грек жерiнiң этникалық сипаты күрделi болған, олардың iшiнен үстемдiк құрған тайпаларды “пеласги” деп атайды. Осы кезеңнiң соңына таман пеласгилердi дей-грек тайпалары жартылай ығыстырып шығарса, жартылай сiңiрiп жiбередi. Дей-грек тайпалары арасында “ахейлiктер” мен “йонийлiктер” күшейiп, үстемдiкке ие болды.

Ахейлiктер бастапқыда Фессалияда (Солтүстiк Грекия) тұрып, б.з.д. 2 мыңжылдықтың басында Пелопоннес түбегiне және Эгей теңiзi аралдарына қоныстана бастады. Мiне, тарих бiлгiрлерi де, Гомер де Трояға шабуыл жасаған дей-гректердi “ахейлiктер” деп атайды. Тарихшылардың тұспалдауынша осындай жорық б.з.д. 1200 жылдар шамасында болған көрiнедi. Грек тарихындағы темiр ғасырының бастапқы кезеңi – б.з.д. ХI-IХ ғасырларды қамтиды. Б.з.д. 1200 жылдар шамасында солтүстiк аймақтардан оңтүстiкке “дорий” деп аталған грек тайпалары баса-көктеп кiре бастаған. Дорий тайпаларының басып кiруi Грекиядағы ахей мемлекеттерiнiң ыдырап, жоқ болып кетуiне жол ашты да, рулық-тайпалық қарым-қатынастардың қайтадан жандануына әкелiп соқтырды. Ал б.з.д. VIII-VI ғасырларда Грекияда полистiк құрылыс – қала мемлекеттер қалыптасты”.

Жоғарыдағы пiкiрлердi нақтылай айтуымыздың басты мақсаты – грек елiнiң қазiргi жерге мекен тебуi және олардың көне түрiк дәуiрiнде Азия, оның iшiнде қазiргi қазақ даласында болуы әбден ықтимал деген жорамалдан безуге болмайтын сияқты.

Европалық ғалымдардың пікіріне көңіл қойсақ, ол әлемдегі “жеті данышпанның” бірі болып, артына талай өлмес сөз қалдырса, сол сөздердің бірқатары кейінгі ұрпаққа мұра болып, қазіргі кезге дейін пайдалынып жүргенін жоққа шығара алмаймыз.

Герадот өзінің “Тарихтың” төртінші “Мельпомена” атты кітабында Анақарыс туралы мынадай жайтты айтады: “Дарий жорық жасаған елдердің ішінде, скиф жұртынан басқа, Евексин Понтта (“Қара теңіз жағалауы” деген мағына) ең бір жабайы тайпалар тұрады. Шынында да, Понттың осы өңірінде бірде-бір көзі ашық тайпа жоқ, скиф Анахарсистан басқа бірде бір әйгілі адамды кездестіре алмадық. Бізге белгілі халықтардың ішінде тек скифтер ғана адам өміріне қажет ең мәнді өнерді меңгерген. Олар еліне шапқан жаудың бірде-бірін құтқармайды; егер өздері қаламаса оларға ешкім жете алмайды. Себебі, скифтердің не қалалары, не бекіністері жоқ, олар үйлерін өздерімен бірге алып жүреді…”десе, жабайылар елінде туған Анақарыс шамамен жиырма бес жасында Элладаға барып, оқымыстысы бар, дана-данышпандары бар бәрін ауызына қаратып, өзін және халқының даналығын мойындатып кетеді.

Анақарыс туралы европалық ғалымдар оның есiмi ерте кезден-ақ елге танымал екендiгi жан-жақты айтып жүр. Бiрақ, өзi шыққан елiнде оның есiмi кең көлемде айтылмай көмескi күйде аталуы өкiнiштi жайт. Оның есімі соңғы 10-15 жылда ғана ауызға алынатын болды.

Анахарсис б.д.д. 620-555 жылдары өмiр сүрген. Платон оны “аты аңызға айналған скиф, өзiнiң Грецияға жасаған саяхаты кезiнде даналығымен даңққа бөлендi және Солонның ықпалымен өмiрiн философия ғылымына арнады” деп жазады. Ал Платон Анахарсистен кейін үш жүз жыл кейін өмір сүрген адам болса, оның есімін Афиныдағы саяси реформатор Солонның жазбаларынан оқып-тануы әбден мүмкін. Өйткені, Солон Платонның шешелері жағынан жақын туысқаны болып келеді.

“Тарих атасы” Герадот пен Страбон Анахарсисті “жетi ғұламаның бiрi” деп мойындайды. “Жеті ғұлама” деген атауды алғаш рет әлемге жар салып айтып – енгізген, гректің дарынды тарихшыларының бірі – Плутарх (б.д.д. 40-жылдары туып, шамамен 120-125 жылдары қайтыс болған) болатын. Оның “Тарихи адамдардың салыстырмалық өмірбаяндары” деген тарихи кітапта “Жеті ғұлама сауығы” деген еңбегінде айтып кетеді. Оның ойынша “Жеті ғұламаның” қатарына Солон, Периандр, Фалес, Питтак, Биант, Хилон, Клеобул болса, олардың қатарында сауыққа Анахарсис та қатысқан.

Философ-ғалым, академик Ғарифолла Есімнің “Хакім Абай” еңбегінің 10 бетінде мынадай дерек келтіріледі: “Сауықты ұйымдастырған Периандр. Ол өзі ауқатты, қолында билігі бар адам болғанымен, сауықты өте қарапайым түрде өткізген. Тіптен, әйелінің қымбат әшекейлерін таққызбай, қарапайым киім кигізген. Себебі, сауыққа шығатындар, сән-салтанат, қошемет, сәндік, молшылық іздейтіндер емес, өңкей ғұлама болатын.Олардың басы қосылғанда, әрқайсы өз ойларын айтып, диалог ретінде әңгіме (перипатетик) құратын. Бұл бір жағынан білім салыстыру болса, екінші жағынан қоғамдық ақыл-ойды жетілдірудің бір түрі. “Жеті ғұламаның” Амасис патшаға берген мынандай “ақыл-кеңестері” бізге жеткен:

Бірінші сөз алған Солон: “Менің пікірімше, егер өзі мен үкімет билігін халық билігіне айналдыра алса ғана, ол патшаның даңқы артады”, - дейді.

Екінші Биант: “Ол сонда ғана заңға бағынудың үлгісін жасайды”,-дейді.

Одан кейін Фалес: “Патшаның бақыты сол, егер оның жасы жетіп, өз өлімімен өлсе”,-дейді.

Төртінші Анахарсис: “Онда оның барлығынан ақылды болғаны”, -дейді.

Бесінші Клеобул: “Ол қасындағылар сөзіне ермейтін патша”,-дейді.

Алтыншы Питтак: “Олай болғанда бағыныштылар өзінен қорықпайды, өзі үшін қорқады”,-дейді.

Жетінші Хилон: “Патша ойы өлім туралы емес, мәңгілік туралы болуы керек”,-дейді.

Ең соңынан Периандр сөз алып: “Бір нәрсе ескерткім келеді: “Осы айтқандардың бәрін ақылмен қорытқан адам биліктен қол үзуі қажет”,- дейді.

Біздің жорамалымыз бойынша, Шәкәрім Құдайбердиев осы диалогпен өте жақсы таныс болса керек. Билік басындағы патша немесе қандай да бір адам болса, билік жүргізу мен елдің көңілінен шыға білу де оңай шаруа емес екендігі Шәкәрім тұсында болғаны анық. Соған орай философ ақын “Крез патша” деген поэма жазады. Шәкәрімді зерттеушілер бұл поэманы ақын 1924 жылы жазған дейді. “…Лев Толстойдың адамгершілік, ізгілік, бауырластық идеясына құрылған “Ассирия патшасы Ассархадон”, “Үш сауал”, “Крез патша” әңгімелерін тәржімалайды. Мұның алғашқы екеуін прозамен аударса, соңғысын өлеңге көшірген. Ахат Шәкәрімұлының қолжазбасы бойынша (РКҚ, №210, 16 - 17-беттер)…”.

Біріншіден, Анахарсис б.д.д. 620-555 жылдары өмiр сүрсе, бұл уақытта Солонның мерейі үстем болып, ол сол кезде Афиныдағы саяси реформатор, биліктің қыр-сырын әбден жетік білетін патша болып тұрған шақ. Сол кезде болса керек Солон (Шәкәрімде Салон деп жазылған) Крезбен кездесіп, өзінің билік жөніндегі ойын, Крездың мақтаншақ мінез-құлқын сезіп, майда тілімен оның даңғойлығын өзіне аңғартады. Бірақ мейманасы тасыған Крез дер кезінде Солонның сөзіне мән беріп, құлақ аспағанымен, басына іс түскенде Солонның айтқан сөзін есіне алып, өлер алдында “Қайран Салон, келмедің ғой, Сөзіңе бұрын ындын бермедім ғой, Данышпан, қасиетті жан екенсің, Аман бол, енді менің өлгенім ғой!” деп айғай салады. Мұны естіген жаудың патшасы Кир аң-таң болып, Крездың қолын шешіп, Салонның Крезге айтқан сөзін бастан-аяқ тыңдайды:
“Мәнісін Крез айтты бастан-аяқ,

Бір сөзін қалдырмады некен-саяқ.

Мен де осындай болуым мүмкін бе деп,

Кир отырды ішінен Крезды аяп.

Ұқсаған өлік жатыр қырған қойға.

Бүтін әлем біз үшін жаралып па,

Бұл лайық емес екен деді бойға.

Екеуі біріне-бірі кешу қылды,

Дос болып, шығыныңды төлеймін деп,

Амандасып еліне қайта жүрді.

Зарлайды қарғыс айтып талай неген.

Өлген кісі тіріліп бір сөзінен,

Салонның күні бүгін аты өшпеген.

Мен мақтанды артқыға сақтамаймын,

Өлік түгіл, тіріге мақтан теріс,

Оны түзу дегенді жақтамаймын.

Жастарды соны ұғуға қақпалаймын,

Адамның зор кеселі осы мақтан,

Бұл құрғырдан ешкімді ақтамаймын”.

Шәкәрім поэма басында “Баяғы атақты Айса тумай тұрып, Крез деген хан болған дәурен сүріп”-десе, философ-ғалым Ғарифолла Есімнің “Хакім Абай” еңбегінде: “Біріншіден, Анахарсис Ғайсадан бес ғасыр бұрын өмір сүрген”-дейді. Соған қарағанда, Шәкәрімнің жырлап отырғаны Анахарсиспен кездескен Солон екені талассыз. Мұны нақтылауымыздың басты себебі, поэмада “Рұмда бір есті болған Салон атты” деген жол кездеседі. Рұм сол тұстағы Рим империясы болса, тарихта Римде өмір кешкен Салон есімді дана адамды ұшырата алмаймыз. Соған қарағанда, бұл Рұмдағы Салон емес, Афиныда патша болған Солон болса керек. Тағы бір қисын:

“Салон айтты: “Атынада” бір кедей бар,

Не қылсаң да болмайсың сен оған пар.

Таза еңбекшіл, асқа да қанағатшыл –

Халқына қиянатсыз қызмет қылар!”- деген жолдардың басындағы “Атынада” деген сөз қате кеткен шығар деп жобалаймыз. “Атынада” деген сөз “Афиныда” болуы керек. Өйткені, Солон Афиныда патша болғаннан кейін, Афиныдағы бір кедейді мегзеуі әбден мүмкін деп ойлаймыз.

Жоғарыдағы “Жеті ғұламаның” Амасис патшаға берген “ақыл-кеңестерінің” ішінде:

Фалестің: “Патшаның бақыты сол, егер оның жасы жетіп, өз ажалымен өлсе”, - дегені, оған Анахарсистің: “Онда оның барлығынан ақылды болғаны”, Клеобулдың: “Ол қасындағылар сөзіне ермейтін патша”, - десе, Питтактың: “Олай болғанда бағыныштылар өзінен қорықпайды, өзі үшін қорқады”, ал жетінші болып сөйлеген Хилоннның: “Патша ойы өлім туралы емес, мәңгілік туралы болуы керек”- дегендері, Шәкәрімнің поэмасындағы:

Бұл дүние – шыр айналған бір дөңгелек,

Өлімнің сағатына кірмей тұрып,

Еш адам мен бақыттымын демеу керек!”- деген ой-пікірдің ортақтығынан Шәкәрімнің тек Л.Н.Толстойдың шығармасымен тәржіма арқылы таныс болмай, өз уақтысында осы диалогқа да көңіл қойғанын аңғаруға болады.

Геродоттың айтуы бойынша, “Анақарыс – скиф патшасы Спаргапиптiң шөбересi, Ликтiң немересi, Гнурдың баласы”–дейдi. Көненің көзіндей болған ата-бабаларымыздың өнегелi де өрелi iстерi жөнiнде еңбек жазған, қаламы қарымды ғалымдарымыздың бiрi Тұрсын Жұртбаев өзiнiң “Дулыға” атты еңбегiнде Анахарсис Скифский жөнiнде тұжырымды дерек келтiредi. Тiптi, жазып отырған тақырыбымызға сай қазақтың грек елiмен байланыстылығы жөнiнде жанды фактiлерге молынан кезiгемiз.

Бiрiншiден, Анақарыстың шешесi грек қызы екендiгi, екiншiден, оның жемiсi арқылы грек тiлiн жете бiлгендiгi және ең басты ұстанатын белгi – Анақарыстың сол тұстағы гректiң даналары Солон, Питтак, Клеобул, Фалес, Биант, Хилон сынды данышпандармен қатарлас, дәрежелес екенi.

Ғалымның пiкiрiнше, “Анақарыс скифтердi ата-бабасынан билеп келе жатқан хан тұқымы. Нағыз қаракөгі үзiлмеген тектен тараған. Шешесi грек қызы. Сондықтан да Элладаның тiлiн үйренiп өскен. Өнерге, әсiресе сөз өнерiне ерекше құмартып, билердiң шешендiк кеңесiне қатысып, тыңдап, өзi де билiк айтып ер жеткен. Әскери тағлым алған. Әскер басы болған. Скифтердiң әдет-ғұрпын өте жетiк бiлген. Ел iшi бейбiт өмiрге көшкен соң, немерелес бауыры Сабыл-Савлий хандық құрған кезде, жан-жағына үңiлiп, дүниенiң сырын бiлмекке ұмтылған. Элладаның шежiрешi тарихшыларының, философтарының, мемлекет қайраткерлерiнiң еңбектерiн өз бетiнше оқып, танысқан. Әсiресе, мемлекеттiк құрылым және заң арқылы басқару жүйесiне ерекше қызығып, соны бiлуге көңiлi қатты құлайды. Скифтердiң тұрмыс-тiршiлiгiне өзгерiс енгiзуге тырысып, шарқ ұрады. Ақыры, ұшы-қиырсыз скиф даласынан аттанған ханзада әрi дiлмар шешен Анақарыс Қоңырұлы “әлемнiң жетi ғұламасының бiрi” – Солонды iздеп, жыл қайыруымыздан бұрынғы 594 жылы не 568 жылы Эллада елiне бет алады”.

Гередоттың жазуы бойынша: “Элладалықтардың өнер-бiлiмiн үйренiп келу үшiн Анақарысты Элладаға жiберген адам скифтiң патшасы (IV.78) көрiнедi. Зады ол Сабыл-Савлий емес, оның әкесi Иданфрис болуы керек.

Дiлмарлық толғауларында кемемен жүзгендерiн жиi еске алып отыруына қарағанда, Анақарыс Боспарға дейiн салт атпен келiп, одан әрi қарай Афиныға кемемен сапар шеккен тәрiздi. Басына жол серiк те, күтушi де ертпеген өз күшiне сенiп шыққан. Себебi…

…Ол заманда көшпелiлер көсемнiң мұрагерi жiгiт шағында қол бастап, елiнiң iргесiн бекiтiп, жауынгерлiк өнерiн шайқаста сынамай, алыс сапарға шықпаған. Сондықтан Анақарыс та әскери өнердiң қыр-сырын жетiк бiлген.

Оған тiптi қарапайымдылығы сонша кеспекте (бөшкеде) өмір сүрген атақты философ Диогеннiң: “Скиф Анақарыс Гнурдың ұлы және скиф патшасы Кадиудтың бауыры едi, оның шешесi грек қызы, сондықтан да ол екi тiлдi де бiлетiн. Ол скифтер мен эллиндықтардың дәстүрi, өмірді жеңілдетудің жолдары туралы жазды және әскери айла-тәсіл жөнінде сегіз жүз өлең шығарды. Ерекше шешендігімен көзге түсті, “скифтік сөйлеу мәнері” деген мәтел оның осы қасиетіне байланысты қалыптасқан” дейді.

Адамнан бетi қайтып көрмеген, кiсiден сескенудi бiлмейтiн еркiн елдiң бекзадасы бiлiмнен де кенде емес едi.Туған анасының төркiнiне деген құрметi бала кезiнен қалыптасып, оның да жүрегiн қытықтап, сол елдi көрсем-ау деген арманмен ер жеттi. Кiм нағашы жұртын жек көрсiн. Қазақ: “Ер жiгiттiң үш жұрты бар: бiрi-өз жұрты, екiншiсi – қайын жұрты, үшiншiсi – нағашы жұрты. Нағашы жұрты – сыншыл келедi”-дейдi емес пе?! Шындығында да, Анақарыстың нағашы жұрты оны сынаудай-ақ сынап бағыпты.

Анақарыстың Эллада елiне жетiп, онда гректерге танымал емшi – балгер, қазiргi тiлмен айтқанда дәрiгер, ата-тегi скиф Тоқсарымен (Токсарид) жүздесiп, әйгілі жақсы жерлерді, қалаларды көрсетудi, атақты философ Солонмен кездестiруiн өтiнедi.

Тоқсары одан асықпай айналадағы жұртпен, Элладаның мәдени ошақтары мен өнерiн, әдебиетiн, ортаны таныту мақсатын көздейдi. Бiр жыл өткесiн бөтен елдiң қыр-сырымен жете таныс болған Анақарыс Солонмен жүздесуiнiң сәтi түседi. “Диоген Лаэртскийдің баяндауынша, Солон мен Анахарсис дос болғанға ұқсайды. Ол жөнінде мынандай аңыз бар: “Ол Афиныға Евкрат архондығының 48-олимпиадасына келген… Гермиптің айтуынша, ол Солонның үйіне келіп, қызметші құлға: “қожайынға айт, алыс скиф жерінен Солонға қонақ әрі дос болуға Анахарсис келіп тұр де”-дейді. Солон құл арқылы жауап қайтарып: “Әдетте адам досты Отанынан іздейді”, - дейді. Бірақ, Анахарсис қолма-қол тапқырлық жасап; “Ендеше Солон өз Отанында неге дос іздемеске?!”, - деп жауап береді. Солон Анахарсистің тапқырлығына таңқалып, үйіне енгізіп, содан дос болып кеткен”.

Әрине, бұл Cолонмен Анахарсистің алғашқы жолығуы жайлы аңыз. Көне оқиға. Шындығында да Солон мен Анахарсис бір-бірін сыйлап өткен. Ол туралы Аристотельде де айтылған. Ал Лукианның айтуынша, Анахарсистің еліне оралуына басты себеп Солонның дүниеден қайтуы.