ПоәК 042-18-10 108/03-2013 18. 09. 2013 ж. №1 басылым

мамандығы үшін

Семей

1. 
   ДӘРІС ОҚУЛАР
   

Дәрістің атауы. Дәріс 1. Кіріспе.

Сұрақ атауы 1 Мал шаруашылығының мамандарын дайындаудағы

Сұрақ атауы 2 Ветеринария негіздерінің маңызы .

ҚР мал шаруашылығын өркендетудегі ветеринариялық алдын-алу шараларының маңызы

Мал шаруашылығын интенсивтендірудің дәрежесі мал саны мен одан алынатын өнімдердің артуына байланысты. Мал басының көбеюі жер көлемінің әрбір гектарыына шаққанда келетін мал санына сай келеді.

Мал басының көрсеткіштері – малдың сапасы жөніндегі мәліметтер (тұқымы, өнімі).

Соңғы жылдары Республикада мал басының өсуіне үлкен көңіл бөлінуде. Малға және басқада жануарларға ветеринарлық жылдам көмек көрсетілмеген жағдайда, олардың кенеттен өлім-жітімге шалдыққан уақытта үлкен шығынға соқтырады. Ал ветеринария негізі пәні мал шаруашылығының мамандарын алғашқы көмек тәуліктің кез келген ешқандай жағдайға қарамастан сапалы және тиімді уақытында көрсетуге үйретеді.

Мал шаруашылығының жүйесі - өнім өндірудің жоғарғы дәрежесі жемшөпті, еңбекті, құрал-жаббықтарды аз жұмсау негізінде, интенсивтендіру арқылы қамтамасыз етуге бағытталған экономикалық, ұйымдастыру-шаруашылығы, зоотехникалық, мал дәрігерлік әдістердің жиынтығы. Міне сол себептен ветеринария негіздеріні пәні мал басын көбейтіп, оның өнімділігін арттыруға жағдай жасайды. Жалпы биологиялық, аурутану, фармакология, хирургия, індет тану, инвазиялық аурулармен және қоғамдық-экономикалық ғылым салаларымен пәнаралық тығыз байланыста бола отырып мамандықты қалыптастыратын пән. Пәннің негізін жалпы биология, физиология мен патофизиология, азықтандыру, фармакология, аурутану, ішкі жұқпалы емес аурулар, хирургия және экономика пәндері құрайды.

Болашақ мамандыққа маңызы зор қоғамдық және арнайы клиникалық пәндерді міндетті түрде және терең игерген, шаруашылықтарда ауруды емдеу әрекеттерін және олардан сақтандыру шараларын ұйымдастыруды тиянақты түрде орындай алатын білімді мал дәрігері мамандарын дайыдауда бұл пәннің алатын орны ерекше. Малшаруашылық өнімдерін нәтижелі пайдалануды малдарды аурулардан сақтандыру бағытындағы теориялық, методологиялық және ұйымдастырушылық салаларының жеткен жетістіктерін түгелдей дерлік есепке ала отырып, сонымен қатар ауру малды дара және топтап емдеуді ары қарай дамытып жетілдіру арқылы іс жүзіне асыруға болады. Ол үшін жоспардың негізгісі ретінде диспансеризация жүргізу ұсынылады. Көптеген аурулардан айықтыруда азықпен емдеудің (диетотерапия), ветеринарлық лабораторияларда азықтарды тексеруді жан-жақты, кең түрде жүргізудің сапалы және дұрыс азықтандыруды қадағалау үшін маңызы зор.

Организм – ол тірі биоұлпалық, бүтіндік, динамикалық жүйе. Организм бүтіндігі ол бірігуі (интеграция)

Организмнің барлық бөліктерінің структуралық бірігуі ( организмнің барлық бөлігі біркелкі құрылымнан тұрады: жасушалар, ұлпалар, мүшелер)

Организмнің барлық бөліктері тамырларда, қуыстарда, кеңістіктерде (гуморальды – humor – суық ) айналатын суықтардың көмегімен және барлық органдарды реттеуші жүйке жүйесінің үрдісі арқылы бірігеді.

Организм –иерархиялық жүйе, жалпы құрылым схемасынан тұрады: организм – органдар cистемасы – орган- органның функционалдық элементі – ткань , ұлпа- клетка, жасуша – клеткалық құрылымдар – молекулалар.

Ауруды ғылыми негізде емдеу үшін әр ағзалардың, жүйелердің және жалпы организмнің күй-жайын анықтайды. Ауруды анықтау және болжау үшін, дұрыс емдеу әдісін таңдау мақсатында аурудың белгілерін тексерудің (семиотика) маңызы өте зор. Малдарды аурудан сақтандыру әрекеттерін дұрыс ұйымдастырып, нәтижелі ем қолдану үшін, жалпы табын бойынша ауру белгілерінің жиынтығын (синдроматика) анықтау қажет.

Мал мамандарының мал дәрігерілік жұмысын жете білуде мына шараларға аса көңіл бөлуі қажет, малды аурудан сақтандыру шаралары Оның негізі ретінде жалпы биологиялық заңдылықты – организмнің біртұтастығын ескеру. Қандай ауру болмасын, патологиялық үрдіске жалғыз ауырған ағза ғана емес, белгілі бір дәрежеде басқа да ағзалар мен жүйелер қоса қатысады.

Ауру малды нәтижелі емдеп, ойдағыдай сақтандыру үшін ауруды белгіленген нақтылы жоспар арқылы, жүйелі түрде, түп-нұсқасына жете зерттеу қажет. Ондай жоспар төмендегідей болғаны жөн:

1. 
   Аурудың белгілерін анықтау үшін малды клиникалық тексеруден өткізу;
   
2. 
   Организм қызметінің өзгергенін нақтылы анықтау үшін лабораториялық зерттеулер жүргізу;
   
3. 
   Ауруды тудырған себептерді анықтау (этиология);
   
4. 
   Аурудың даму үрдісіне көңіл аудару (патогенез);
   
5. 
   Тексеру барысында анықталынған ауру белгілерін (семиотика, симптомотология, синдроматика) талдау;
   
6. 
   Алынған нәтижелерге сүйене отырып аурудың диагнозын анықтау;
   
7. 
   Аурудың өту барысына сүйене отырып оған болжам жасау (прогноз);
   
8. 
   Ауруға ем тағайындау (терапия);
   
9. 
   Аурудан сақтандыру шараларын ұйымдастыру (профилактика).
   

Дәріс №1 Өзін-өзі тексеру сұрақтары

Өзін-өзі тексеру сұрақтар тізімі немесе тесттер

1.Веиеринария негізі пәні нені уйретеді

2. Семиотика нені білдіреді

3. Синдроматика нені білдіреді

4.Ауру малды нәтижелі емдеуде не кұрылуы қажет
Дәріс №2 Ветеринария негіздерінің қышқаша тарихы және оның өркендеуі

Сұрақ атауы 1 Жұқпалы емес және індетті аурулардың алдын алудағы ветеринарияның қазіргі өмір талабына сай жетістіктері

Сұрақ атауы 2 ҚР Ветеринария туралы заңдары.

Ветеринарияның алдына қойған міндеттері

Б.э.б. 156 - 128 жж. Асклепиад солидарлық патологияның негізін салды (лат. Solidum – тығыз) ол аурудың мәні организмдегі атомдардың орналасуы дұрыс болмағандықтан (тығыз, сиретілген) деп түсіндірді.

Гален (б.э. ІІ ғ.) синтетикалық (гуморальдық – солидарлық патологияны) дамытты, ол ХІІ – ХІІІ ғасырда, дәрігерлердің көзқарастарына үлкен әсер тудырды. ХІІ ғасырда аурудың мәнін түсінудің екі бағыты пайда болды: иатрофизика (грек. іаtros – дәрігер) ол ауруды организмнің физикалық қасиетінің бұзылуы және иатрохимия ол аруды қанның химиялық қасиетінің өзгеруі, асқорыту нәрінің, тағы басқа организмнің бөліктерінің құрылымының өзгеруімен түсіндірді.

Россияда аутопсия Петр І ұйғаруымен 1706 ж. енгізілді. ХҮІІІ ғ. ортасында италиалық дәрігердің Джованни Морганьи (1682-1771) 700 аутопсия негізінде «анатомдардың анықтауындағы аурудың шығу орны және себептері» атты еңбектері жықты. Онда аурудың клиникалық белгілері мен мүшелердің морфологиялық өзгерісінің байланысын көрсетуге тырыстып, органопатологияның негізі құрыла басталды.

Алғашқы рет «патологиялық анатомия» негізін неміс патологі Хоффманн 1713 ж. енгізді. Одан ары жалпы патология мен патологиялық анатомияның өңделуін 1855 ж. неміс ғылымы Р. Вирхов, Шлейдан мен Шванн әртүрлі тіршілік иелері өсімдік пен жануарлар жасуша теориясын құрлысын ашқан, микроскопиялық техниканың даму негізінің арқасында (1824-1902) дамытты. Микроскопиялық зерттеу нәтижесінде зақымдалған мүшелердің Р.Вирхов, аурудың материалдың субстраты - ол жасушалар –деп көрсетті. Патология тарихында микроскопиялық зерттеулер кезеңі басталды. Электронды микроскоп пайда болғаннан неміс инженері Е. Руской 1832 ж. жасап шығарғаннан кейін, ультраструктуралық патология дамыды. Ары қарай патологияның дамуын үдеткен Л.Пастер, Р.Кох, Д.И.Ивановский және басқада микробиологтардың адам мен малдардың індетті ауру қоздырғыштарын, И.И. Мечников, П.Эрлих иммунология саласы мен салыстырмалы патологияны ашқаннан кейін дамыды.

ХІХ ғасырдың екінші жартысында Клод Бернар, Конгейм және басқа ғалымдар ауруларды зерттеуде, тәжірибе ретінде малдарға физиологиялық және биохимиялық зерттеу әдістерін қолдана бастады. «Патологиялық физиология» терминін алғашқы рет И.Варандес ХІІ ғасырда қолданды.

Орыс елінде патологиялық физиологияның дамуы белгілі физиологтар И.М.Сеченов, С.П.Боткин және олардың оқушылары В.В.Пашутин –Казан университетінің (1874) жалпы және эксперименталды патология кафедрасының ең алғашқы меңгерушісі және Петербургтегі (1879) Әскери-медициналық академиясымен байланысты. Олар бірінші болып алғашқы оқулықты «жалпы патология дәрістері» жазып шығарды. Патологиялық анатомия мен физиологияның ары қарай дамуына үлкен әсерін тигізген И.П.Павлов (1852-1936) және оның мектебі. Ветеринариялық жалпы патологияның негізін түзуші И.И. Равич, «Жалпы зоопатология» оқулығын жазды. Патологиялық физиологияның ары қарай дамуына үлес қосқандар Е.С.Лондон, М.П.Тушнов, Г.Н.Крыжановский және басқада ғалымдар.

ХХ ғасырда патологиялық анатомия мен патологиялық физиология тығыз байланыстағы ғылымдар ретінде, өздеріне тән және арнайы зерттеу әдістерімен бірге, басқада адам мен малдардың молекулярлық патологиясы мен жалпы дамуының негізін түзуші биохимия, биолфизика, иммунология, генетика, молекулярлы биология, электрондық және информатиканың жетістіктерін ары қарай жетілдіреді

Дәріс №3 Жануарлардың патологиялық үрдісі жөнінде түсінік.

Сұрақ атауы 1 И.И. Мечниковтың, И.М.Сеченовтың, И.П.Павловтың ауру туралы көз қарасына түсінік.

Сұрақ атауы 2 Организмнің қорғаныс кедергілері (барьерлері

Ауру туралы ұғым – нозология (грек. nosos – ауру, logos - ілім-оқу)

Организмнің сыртқы ортаның өзгерістеріне қалыптасу касиетін физиологиялық реттелу деп атайды. Бүкіл дүние жүзілік денсаулық қорғау ұйымы (ВОЗ) айтуы бойынша адам денсаулығын - «физикалық, психикалық және әлеуметтік толық жағдайы» - ол организмнің ауруы жоқ дені сау қалпымен жұмысқа қабылетті жағдайы – деп көрсетсе, ал малдарға келсе олардың өнім беру сапасы - деп көрсетеді. Дені сау мал үшін анатомо-физиологиялық, өнім беру – репродуктивтік, және биохимиялық олардың өмір сүру жағдайына, күтімі мен азықтандыруына, мал басының көбейуі мен қолдану жүйелерінің оптималды, санды және сапалы көрсеткішері сипатталады. Дені сау организм белгілі бір тұрғыда төзімділік қорын, резервтік күш, генетикалық өзгерушілікті қалыптастыратын сыртқы ортаның ауысу жағдайына байланысты қабылеттілік танытады.

Организмнің ішкі ортасының тұрақтылығы бұзылған кезде оның морфофункционалдық аппараттары физиологиялық көрсеткіштері гомеостаздың көрсеткіштерінен асып кетеді. Осындай организм қалпы ауру деп қаралады. «Ауру – дегеніміз организмнің сапалы өмірәрекетінің жаңа үрдісі, төтенше тітіркендіргіштің әсерінен арнайы бір физиологиялық аппараттар мен құрылымдық элементтердің қорғаныш механизімінің қозғалуы». Кез келген ауру күрделі құбылыс ретінде бір-бірімен әрекетесетін қарапайым компонентердің жиынтығы немесе патологиялық үрдіс.

Сонымен ауру дегеніміз күрделі комплекс бір-біріне қарсы келетін реакция мен үрдістен құралған арнайы бір жерде орналасып уақытша динамика туғызады. И. П. Павловтың айтуы бойынша аурудың пайда болып дамуы патогендік факторлардың әсерінен субклеткалық, клеткалық, ұлпалық және мүше жүйелерінің компенсаторлық, қорғаныс-бейімдеушілік реакциялары ауру үрдісін жауып, клиникалық белгісі білінбей, жабық латентті түрімен сипатталатын, аурудың белгісін зертханалық әдістерді қолданып анықтайды.

Аурудың жасырын кезеңі егер этиологиялық фактор ары қарай әсер етсе онда – продромальды кезеңге (тәбеттің болмауы, әлсіздік, бұлшық ет тонусының төмендеуі) аурудың айғағы байқалмайтын кезең болады. Бірте –бірте ауру анықтала бастайды. Аяққы кезең не жазылып толық жақсарады, немесе жақсармай, арықарай өлімге әкеледі. Толық жазылса иммунитет пайда болды.

Дене бітім (лат. constitutio – жағдай, қасиет) – тұқым қуалаушылықтың және жүре пайда болған қасиеттер негізінде қалыптасқан, жеке түрлердің құрылымдық, функциялық және өмір әрекетінің немесе жандүниелік ерекшеліктерінің жиынтығы.

Жеке түр ерекшеліктерін ажырату үшін көптеген жіктеулер ұсынылды. Сиго мен Кречмердің жіктеуінде құрылымдық ұстаным жатыр. И.П.Павлов пен Богомольцтің жіктеу негізіне реттеуші жүйелердің қызметі алынған. Құрылымдық және қызметтік ұстаным М.В.Черноруцкийдің жіктеуінің негізінде алынған. Бұл жіктеу кең қолданылады, себебі дене бітімі белгілі бір топқа жататын жануарлардың патологиясының ерекшелігін анықтауға болады. Гиперстениктер семіруге, қан қысымының көтерілуіне, қантты диабет ауруына бейім, катехоламиндер әсері күшейген. Астениктер анемияға, гипотензиялық жағдайларға бейім, туберкулез, жиі кездеседі.

Өзін-өзі тексеру сұрақтар тізімі немесе тестер

1. 
   Ауру туралы ұғымды қалай түсінесіз
   
2. 
   Патологиялық үрдіс нені білдіреді
   
3. 
   Дене бітім – дегеніміз нені білдіреді
   

Қарастырылатын сұрақтар:

Сұрақ атауы 1. Аурудың патогенезы.
Сұрақ атауы 2 2.Аурудың этиологиясы
Сұрақ атауы 3 Жалпы этиология - ауру тудырғыш факторлардың организмге әсері
Патогенез (грекше pathos – ауру, дерт, genesis - даму) – аурудың даму тетіктері, ағымы, аяқталуы туралы ілім.

Патогенез – ауру кезінде туындайтын организмнің бейімделуі мен зақымдануының өзара байланысты үрдістерінің жиынтығы.

Аурулардың алдын алу мен емдеудің этиотропты ұстанымы – ауруды себебін аластатуға және организмнің төзімділігін арттыруға бағытталған шаралар

• 
  Ауру дамуының алдында әсер етеді
  
• 
  Аурудың ауыртпалығы мен ауру туындатушы жайттардың қарқындылығы арасында тепе-теңдік бар
  
• 
  Ауру туындатқан жайтты аластатқанда ауру белгілері жойылады және науқастың сауығуы дамиды
  

Бүкіл организмнің немесе оның бөліктерінің жаурауы суық тиіп ауруға ұшырайды. Мысалы терлеген малдар өтпе желде көп уақыт болса немесе суық суға түссе тыныс алу жолдары, өкпелері буындары, бүйректері ауырады. Денесі тоңазыса организмнің имму­нобиологиялық қасиеті азайып (фагоцитоз және антиденелердің түзілуі төмендейді),организмнің резистенттілігі төмендеуіне әкеледіде әртүрлі микроорганизмдер әсер етіп ұлпалардың коллоидты құрылымы бұзылады. Организмнің канмен қамтасасыз етілуі бұзылады (мидың, тыныс алу жолждарының кілегейлі қабатарының т.б.). Сонымен жергілікті және жалпы дененің сууы ауруға жағдай туғызушы ретінде қарастыруға болады, малдарды суықта тоңдырмау үшін алдын алу шараларын қарастыру қажет.

Бақылау сұрақтары

Патогенезді қалай түсінесіз

Этиологияны қалай түсінесіз

Этиологиялық факторларға нелер жатады

Организмге механикалық факторлардың ісері

Организмге физикалық факторлардың әсері

Организмге төменгі тем­пературалардың әсері

Организмге сәулелі энергияның әсері

Организмге иондаушы сәуленің әсері

Организмге электр тоғының әсері

Организмге атмосфералық қысымның әсері

Организмге химиялық факторлаодың әсері
Өзін-өзі тексеру сұрақтар тізімі немесе тестер
Дәріс №5. Реактивтілік және оның патологиядағы маңызы Реактивтілік түрлері. Патологияның дамуындағы стресстың ролі
Сұрақ атауы. Организм реактивтілігі, анықтамасы. Тітіркендіргішке организм жауабының түрлері.

2 Сұрақ атауы. Организмнің төзімділігі, анықтамасы, төзімділіктің түрлері.

1. 
   Сұрақ атауы Реактивтіліктің түрлері, сипаттамалары.
   

Сұрақ атауы еактивтіліктегі жастың, жыныстың және организм конституциясының маңызы

Реактивтілік белгілі бір тітіркендіргішке (жылдамдығы, қарқындылығы және әсерлердің ұзақтығы) организмнің серпілісін сипаттайды.

Организм реактивтілігі – ол организм бір тұтас құрылым ретінде қоршаған орта әсеріне тіршілікке тән қасиет зат алмасу, даму, өсу т.б. ретінде өзгеруі арқылы жауап беруі.

Реактивтіліктің көріністері:

Нормергия – әдеттегі тітіркендіргішке организмнің қалыпты жауабы, мұнда нормергиялық жауап серпілісі туралы айтылады

Патергия- қалыптан тыс жауап:

• 
  гиперергия – реактивтіліктің жоғарылауы
  
• 
  гипергия – органихм реактивтілігінің төмендеуі (аурулар сылбыр, белгілері айқын болмай өтеді) (мал қәрілігің реактивтілігі)
  
• 
  анергия - реактивтіліктің мүлде болмауы (өзі ауырмай микробтардың тасымалдаушылары болады, терең кома, сілейме, наркоз жағдайларындағы)
  
• 
  дизергия - қалыптан тыс, бұрмаланған жауап (төмен температураға тамырлардың кеңеюі, жарыққа көз қарашығының кеңеюі)
  

Белсенді төзімділік: гипоксия кезінде эритропоэздің әсерленуі, қабынудағы фагоцитоз, иммунитет, уларды бейтараптау.

Енжар төзімділік: тері және шырышты қабаттар, скелет, асқазан сөлінің тұз қышқылы.
Реактивтіліктің түрлері

• 
  Түрлік – реактивтіліктің жалпы түрі, бүкіл бір түрдің жауап қайтару ерекшелігі (құстардың мекенін ауыстыруы, сүтқоректілердің қысқы ұйқысы, түрлік иммунитет)
  
• 
  Топтық - түрдің ішіндегі кейбір топтардың жауап қайтару ерекшелігі (жыныс, жас, конституция, нәсілдік ерекшелік, қан топтары, ж.б.)
  
• 
  Даралық - жеке тұлғалардың реактивтілігі, әр мал қайталанбайтын тұлға екендігін көрсетеді.
  
• 
  Реактивтілік физиологиялық (организмнің қалыпты жауабы)
  

Арнайыланған немесе иммунологиялық реактивтілік – антигеннің әсеріне антидене немесе жасушалық серпілістер кешенін (физиологиялық) түзіп жауап беруі Патологиялық арнайыланған реактивтілік – иммунитеттің ақаулары (аллергия, иммунодепрессивті, иммуннотапшылықты жағдайлар). Бейнақты реактивтілік – сыртқы орта ықпалдарына организмдегі иммундық жауаппен байланыссыз өзгерістер.

Нормостениктерде артриттер, тыныс алу жүйесі аурулары жиі кездеседі.

малдың жасы жауап қайтару серпілістерін анықтайды. Жас малдардың реактивтілігі үш түрлі жайттармен анықталады:

• 
  Жүйке және эндокрин жүйесінің құрылымдық және функциялық дамуы аяқталмағандығымен.
  
• 
  Иммундық жүйенің қызметінің жетілмегендігімен
  
• 
  Физиологиялық тосқауылдардың жоғары өткізгіштігімен.
  

• 
  Ауру көріністерінің мардымсыз болуы (гипоергиялық жауап).
  
• 
  Аурулардың созылмалы түрде өтуі.
  
• 
  Патологияның көптігі
  
• 
  Ауру кезінде бейімделу жүйелерінің тез қалжырауы
  
• 
  Иммунитет жүйесінің жеткіліксіздігі, ауруларының жиі кездесуі.
  

Реактивтілік барлық тірі организмге тән касиет. Эволюция процессесінде тірі организмнің барлық күрделілігіне сай, реактивтіліктің түрі мен механизміде күрделенеді. Егер жануар құрылысы қарапайым болса, онда оның жүйке жүйесіде толық дамымайды, сондықтан түрі мен реактивтілігіде қарапайым. Қарапаймдар мен көптеген омыртқасыз жануарлар реактивтілігі оларға жағымсыз сыртқы ортада өмір сүруде, тек зат алмасудың өзгеруімен шектеледі. Төменгі сатылы жануарлардың реактивтілігінің ерекшелігі зат алмасу процесінің интенсивтілігін өзгеруі, сыртқы ортаның температурасының төмендеуі, онда оттегінің азаюына төзімділік көрсетумен сипатталады. Жануарлардың даму сатысы неғұрлым жоғарырақ болса соғұрлым сыртқы ортаның зиянды заттарының әртүрлі әсерінін белсенді түрде сезінеді.

Дәріс №5.Өзін-өзі тексеру сұрақтары

Өзін-өзі тексеру сұрақтар тізімі немесе тестер

Реактивтілікті қалай түсінесіз

Реактивтілік көріністерін атаңыз

Реактивтіліктің түрлерін атаңыз
Дәріс №6 Организмның иммунологиялық реактивтілігі (иммунитет, аллергия, анофилаксия) Гипо; Гипербиотикалық үрдістер
Сұрақ атауы 1 Организмның иммунологиялық реактивтілігі

Сұрақ атауы 2 ; Гипербиотикалық үрдістер

Гипербиотикалық процесстер
Организмнің иммунологиялық реактивтілігі – дененіміз, бір бірімен тығыз байланысатын құбылыс ретін түзуші организмнің ерекше реактивтілігі. Осы тараптан қарағанда иммунитет – індетті ауруларды қабылдамайтын, жоғарғы немесе төменгі организм сезімталдылығының өзгеру реакциясы (анафилаксия, аллергия), мен уларға қалыптасуы. Жоғарыда аталған түрлі құбылыстарды иммунологиялық реативлік деп, аталып, келесі белгілермен сипатталады: біріншіден, бұл құбылыстар организмнің ішкі ортасына түскен тітіркендіргіштер мен « бөгде» тіршіліктердің (микроорганизмдер), ұлпалардың патологиялық өзгерулері, денатурленген белоктар, әртүрлі антигендер, токсиндер, алколоидтар т.б. әсеріне организмнің жауабы ; екіншіден, олар қорғаныш қызметін атқаратын және ішкі ортаның тепетеңдігін сақтаушысы (гомеостаз); үшіншіден бұл реакцияларда антиденелер мен антигендердің әрекеттесетін үрдістерін байқауға болады.

Иммунитет (латынша іm-munіtas – босап шығу, арылу, құтылу), Иммунитет дегеніміз -  Организмнің, азаның кез келген ауруға төтеп бере алу қабілеті.

Иммунитет - ауру тудыратын агентердің әсеріне, оның ішінде инфекция қоздырғыштарына қарсы тұратын организимдегі жиі байқалатын резистенттілік.

Организмнің иммундық жасушалары ауру тудырғыш «бөтен» микробтарды өлті­ретін бактериялардан тұрады. Бұл бактериялар ағзадағы им­мундық жасушыларды қолдап отырады және аминқышқылдар мен витаминдерді өнді­реді. Егер организмде бұл микроорганизмдер аз болса, онда «бөтен» бак­териялар үс­темдік алып, ауырта бастайды.

Иммунитет түрі көп олар: шығу тегі бойынша, белсенділік танытуы бойынша, түзілу механизмі бойынша басқада ерекшеліктеріне байланысты сипатталады.

Иммунитет түрлері.

Туа біткен иммунитет тұқым қуалаушылық арқылы берілетін организмнің арнайы түрлік қасиеті, мысалы ірі қараның ала өкпе ауруына, шошқа, құс обасына және т.б. жылқы иммунитеті жоғары болады.

Түр аралық иммунитет дегеніміз жануарлар түрінің белгілі бір індетке қарсы тұруы, мысалы алжир тұқымды қойлар топалаң ауруына (сібір жарасы) төзімді келеді, иоркшир тұқымды шошка түрі тілме (рожа) ауруына төзімді, монғол тұқымды ірі қара малдар оба індетіне төзімді болғанымен, жоғарыда аталған түрлердің тұқымдастары осы ауруларға төзімсіз ауырғыш келеді. Туа біткен түр аралық иммунитет індетке ғана емес токсиндергеде төтеп бере алады, мысалы тасбақалар мен кірпілер рицин мен абрин токсиндеріне сезімталдығы басқа жануарларға қарағанда байқалмайды.

Кейбір жануарлар мен адамның қанында организмді жұқпалы аурудан қорғайтын заттар іштен туа пайда болады, ондай иммунитетті туа пайда болған иммунитет деп атайды. Бұл қасиет тұқым қуалайды. Туған күнінен бастап, өзінің барлық тіршілік ету кезеңдерінде түзілетін организмнің қарсы тұру қабілеттілігін жүре пайда болатын иммунитет деп атайды. Ол табиғи және жасанды деп екіге бөлінеді (екеуі де белсенді және енжар болып ажыратылады). Бұл иммунитеттің табиғи жолмен түзілген белсенді түрі жұқпалы аурулармен науқастанып тұрғаннан кейін пайда болады. Әдетте, ол ұзақ мерзімге созылады, кейбір жағдайда өмір бойына сақталады. Мысалы, адамдар шешек, қызылша, т.б. жұқпалы аурулармен бір рет ауырып тұрса, екінші рет қайталап ауырмайды. Ал табиғи иммунитеттің енжар түрі нәрестеге құрсақта жатқанда шу (плацента) арқылы, ал туғаннан кейін анасының сүтімен беріледі. Мұндай иммунитет ұзаққа созылмайды, төл белгілі бір мезгіліне жеткен уақытқа келгенше сақталуы мүмкін.

Иммунитет реакциясындағы жасушалық құбылыстар. Иммунологиялық реакциялар организмнің физиологиялық жүйесінің арқасында атқарылады, әсіресе ол ішкі ортаның салыстырылмалы тепетеңдігінің (гомеостаз) бұзылуында әсер етуші ретінде әрекетке кіредіде

ретикулоэндотелиальды немесе фагоцитарлы жүйенің реакциясында ең маңызды рөлді атқарады.

И.И.Мечниковтың фагоцитоз жайында ілімі. Алғашқы иммунитеттің ғылыми теориялық негізін қалаушы И.И.Мечников. Организмнің зиянды микробтар енуіне қарсы тұра алатын ерекше бейімделушілігін организмнің табиғи төзімділігі (резистенттілігі) деп атайды. Бұған организмнің кез келген бөгде заттарға қарсы тұрып оларды жоюға қатысатын тері эпителийінің механикалық қасиеті, сонымен бірге ауру қоздыратын микробтарды жойып жіберетін бактериоцидтік заттар бөлуі, асқазан сөлінің микроб жойғыш қасиеті, шырышты қабаттардың, лимфобездердің қорғаныс қабілеті, көз жасының, сілекейдің микробтарға қарсы әсер ету қасиеті, қан сарысуының құрамында болатын қорғаушы заттар – фагоциттер, лизоцим, бактериолизин, т.б. жатады. Бұлар иммунитеттің жалпы әсер етуші факторларына жатады. Өйткені олар дені сау жануарлардың барлығында әр түрлі мөлшерде тұрақты түрде болады. Ал организмге зиянды микробтар (олардың улы заттары) түскенде оларды тікелей жоюға қатысатын белок, яғни табиғаты, қорғаушылық қабілеттілігі өте күшті арнайы заттар – антиденелер (иммундық глобулиндер) түзіледі. Олар көк бауыр, бауыр, сүйек кемігі, т.б. ұлпаларында өндіріліп, қан арқылы барлық организмге тарайды. Мұндай антиденелер қандай затқа қарсы пайда болса, соны ғана жоюға қатысады. Олар иммунитеттің арнаулы факторларына жатады.