Шығару құрылғысы компьютердің жұмыс нәтизесін адамдарға жеткізу үшін қолданылады

Шығару құрылғысы компьютердің жұмыс нәтизесін адамдарға жеткізу үшін қолданылады.

Дербес компьютерді басқару кез келген адамның қолынан келе бермейді:Бұл жай қарағанда телевизорға ұқсас, бірақ шын мәнінде екеуінің айырмашылығы көп.Телевизорды қосу үшін бір батырмасын басу керек, ал дербес компьютерді қосу үшін көптеген батырмалардың көмегімен және негізгі құрылғылардың көмегімен қосуға болады.

Компьютердің құрылғылары қызметінің маңыздылығына байланысты екі түрге бөлінеді: негізгі құрылғы және қосымша(сыртқы) құрылғылар;

1.Дербес компьютердің негізгі құрылғыларына мыналар жатады:

-Жүйелік блок;

-Монитор;

-Клавиатура;

2.Дербес компьютердің қосымша құрылғыларына мыналар жатады:

-манипулятор «мышь»

-Принтер;

-Джойстик(қолтетік);

-Дыбыс күшейіткіш;

-Сканер (ізкескіш);

-СD-ROM;

-Графиксызғыш немесе плоттер;

-Цифрлық фотакамера;

-Модем;

Жүйелік блок мыналардан тұрады:

- микропроцессор;

• 
  оперативті есте сақтау құрылғысы немеес жедел жады;
  
• 
  тұрақты есте сақтау құрылғысы;
  
• 
  қоректену блогы мен мәлімметті енгізу – шығару порттары.
  

- Информация енгізу құрылғылары;

- Информация шығару құрылғылары;

- Информация жинақтау құрылғылары.

ДЭЕМ-нің құрамында ең аз дегенде жүйелі блок, бір-бірден енгізу, шығару құрылғылары және ең аз дегенде бір Информация жинақтауыш құрылғы кіреді.ДЭЕМ-де шешілетін мәселеге байланысты пайдаланушы адам оның минималды конфигурациясына қосымша шеткері құрылғыларлы қосу арқылы кеңейтуге болады.

Информация мен басқару командаларын енгізетін негізгі құрылғыларға пернетақта (клавиатура), «тышқан» тәрізді тетік және сканер (ізкескіш) жатады. Осындай функцияларды бұлардан өзге жарық қаламұштары, жарық сезгіш планшеттер, джойстиктер(ұршық тәріздес қолтетік) және басқа да мәселелерді шешуге қолданылатын құралдар орындайды. Мысалы автомматтандыруда қолдануға болады.

Компьютердің барлық құрылғылары оның артуы тақтасындағы арнайы ажыратып-қосқыштар арқылы байланыстырғыш баулармен (шнурлармен) өзара жалғастырылады.

2. Жүйелік блок.Жүйелік блокқа дербес компьютердің негізгі құрылғылары жинақталған.олар дректерді өңдеуді, электр тогының қосылуын, қосымша құрылғыларды қосуды қамтамасыз етеді.

Жүйелік блоктың ішін көру үшін оның артқы қақпағын ашу керек, оның конструкциясында жүйелік блоктың әр түрлі типтері үшін айырмашылықтар бар.Жүйелік блоктың алдыңғы тақтасында:компьютерді қосу, өшіру батырмасы, дискжетек, компак-дикскіден оқитын CD-ROM орналасқан. Кейбір жүйелік блоктардың конструкцияларында компьютерді қайта жүктеу батырмасы болады.

Жүйелік блоктың мынадай түрлері болады:үстелге қоятын (көлденең орналасқан), «еденге» немесе «мұнара» түрінде (тік орналасқан).

Мұнараға ұқсас жүйелік блок өз кезегінде бірнеше түрде болады;олар:мини-оны үстелдің шетіне қояды, миди-оны жеке үстел үстіне қояды, мұнара –оны еденге қояды.

Жүйелік блоктың ішінде алалық (жүйелік)плата (тауша), процессор, қоректену блогы, жедел жад, қатқыл диск, дискжетек, CD-ROM, бейнеттауша, дыбыстаушасы мен көптеген басқа құрылғылар бар.

Компьютердің артқы тақшасында кіру негізгі (манитордың пернетақтасының, маустың портарын) және қосымша құрылғылар (принтердің, модемнің, сканердің, микрафонның порттарын) қосатын порттардың ажыратып-қосқыштары бар.

Процессор-компьютердің ең басты бөлігі. Ол компьютер «миы». Ол бүкіл компьютердің жұмысын басқарады және бағдарламалардағы барлық командаларды (операцияларды) орындайды.

Процессор құрылғысы командаларды таниды, оларды орындайды және өз жұмысының нәтижелерін шығарып береді немесе оны машинаның жадына жазады, тіпті екеуін де қатар орындай алатын мүмкіндігі бар.Компьютердің кез келген жұмысы болса да, процессордың қатысуымен орындалады.

Іс жүзінде компьюьердің орындайтын жұмысының бәрін оның бас микросхемасы-микропроцессор атқарады.Қазіргі кезде ең көп таралған процессор «пентиум» (Pentium) деп аталады, сондықтан мұндай процессор орнатылған компьютерді де «пентиум» деп атаайды.Компьютердің негізгі сипаттамасының бірі-оның жылдам әрекеттілігі, ол мегагерцпен өлшенетін жиілікке байланысты.Жиілік жоғарлаған сайын, компьютерде жақсырау болады. Процессор жадыпен бірге жұмыс істейді.Жад микросхемасынан процессор өзіне қажетті ақпаратты алады және өз жұмысының нәтижесін қайтадан жадқа жібереді.

Процессордың негізі микропроцессор екені белгілі.Енді осыған тоқталайық:

Микропроцессор бір кристалда дайндалған (үлкен интегралдық схемалар-БИС, олар әртүрлі типтегі ЭЕМ жасауға керекті элемент болып табылады.Оны әр түрлі логикалық функцияны орындайтын етіп, програмалауға болады, сондықтан программаны өзгерту арқылы микропроцессорды ариметикалық құрылғы немеес енгізу-шығару жұмыстарын басқарушы ролінде қолдануға болады.Микропроцессорға жедел және тұрақты жады, енгізу-шығару құрылғыларын қосуға болады.

ІВМ тәрізді компьютерлерде INTEL фирмасының және басқа да фирмалардың бір-біріне үйлесімді микропроцессорлары пайдаланылады.

Микропроцессорлардың бір-бірінен өзгешелігі олардың типтерінде (молдельдерінде) яғни оның қарапайым амалдарды орындайтын жұмыс жылдамдығының көрсеткіші-мегагерц-Мгц бірлігімен берілген тактылық (қадамдық) жиілігінде жатыр.Бұған дейін кең таралған модельдерге INTEL-8088 (~5Mгц), 80286 (~20Мгц), 80386 SX (~25Мгц), 80386 ДХ(~40Мгц), 80486 (~100 Мгц-ке дейін), Pentium (~75Мгц-тен жоғары) және Pentium-Pro ( ~200 Мгц-тен жоғары) жатады, бұл тізім олардың жұмыс өнімділігі мен соған сәйкес бағасының өсуі бойынша реттеліп келтірілген.Кейде конструкциялық ерекшеліктеріне қарай бір моделге кіретін процессорлардың жиіліктері артқан сайын оның жұмыс жылдамдығы да өте өседі.

INTEL 8088, 80286, 80386, тәрізді бұрын шыққан микропроцессорларда аралас сандар мен амалдарды жылдам орындайтын арнаулы командалары жоқ, сондықтан олар жұмыс өнімділіктерін арттыратын қосымша математикалық сопроцессорлармен (Turво режимі) жабдықталады.

Компьютерлер алып жүруге ыңғайлы вариантта да жасалады (Loptop немесе Note book). Мұндай ЭЕМ-дерде жүйелік блок, манитор және пернелік бір қорапта жасалған: жүйелік блок перне тақтаның астында, ал манитор перне тақтаның қақпағы түрінде жасалған.

Бақылау сұрақтары:

1. 
   ДЭЕМ буындары
   
2. 
   ДК дегеніміз не?
   
3. 
   Монитор
   
4. 
   Жүйелік блок
   
5. 
   ДК негізгі құрылғылары
   
6. 
   ДК қосымша құрылғылары
   

ОЖ-ның екі негізгі қызметін атап айту керек, олар:

1. 
   Барлық қолданбалы және жүйелік программалардың жұмысын, оларды бір-бірімен және аппаратық жабдықтармен байланыстыра отырып, қамтамасыз ету;
   
2. 
   Әрбір адамға ЭЕМ-ді жалпы басқару мүмкіншілігін беру;
   

Дербес компьютерлер үшін операциялық жүйе бірнеше параметрлер бойынша өзгешеленеді. ОЖ:

Бір қолданушы және көп қолданушылы (жүйемен бір мезгілде жұмыс жасайтын қолданушылар саны);

Бір есепті және көп есепті (ОЖ көмегімен кез-келген мезгілде шешіліп шығарыла алатын есептер саны);

ОЖ-мен қолданушының байланысының базалық түрі (командалар түрінде диалог, меню тілінде диалог, графикалық көріністер түрінде диалог орнату);

Адрестік шинаның разрядтарының саны (16,32 немесе 64);

Ең аз қажетті ресурстар, яғни оперативті және дискілі жадтардың ең аз көлемдері, микропроцессорлар класы қажет.

Көп есепті операциялық жүйе бір мезгілде бірнеше програмаларды іске қосуға мүмкіндік береді. Бұл программалар бір-біріне кедергі келтірмей параллель жұмыс істейтін болады. Мысалы, бір программа әуен тыңдай отырып дайын құжатты баспаға шығарады, ал екіншісі жаңа құжатты форматтайды. Адрестік шинаның разрядтылығы жад көлемін анықтайды. Дербес компьютерлер үшін 32 разрядтық ОЖ-ні қолданудың үлкен мәні бар:

1. 
   IBM фирмасы үшін OS/2;
   
2. 
   Microsoft фирмасы үшін Windows;
   
3. 
   Bell Laboratory корпорациясы үшін Unix;
   

IBM PС үшін Windows операциялық жүйесі бірінші графикалық операциялық жүйе болып табылады. Windows жүйесінің ерекшеленетін белгілері:

• 
  32-разрядтілі архитехтурасы;
  
• 
  Көп есептілігі және көп қолданушылығы;
  
• 
  Графикалық қолданушы интерфейсі;
  
• 
  Plag and Play технологиясы бойынша жаңа периферийлі құрылғыларды қосу;
  
• 
  Виртуальды жадты қолдану;
  
• 
  Бұрын құрылған программалық қамтамасыз етумен сәйкестілігі;
  
• 
  Коммуникациялық программалық жабдықтардың бар болуы;
  
• 
  Мультимедиа жабдықтарының бар болуы;
  
• 
  Интернет глобальды желімен интеграциясы;
  

Windows жүйесінде кез-келген файл аты бар объект ретінде қабылданады. Файлға қойылған ат ондағы информациялар мазмұнын ашатын болуы керек. Файл аты ұзын болуы және цифр, орыс және латын алфавитінің әріптерінен, әр түрлі символдардан, нүктелерден тұруы мүмкін. Файл қасиетін көрсететін параметрлер:

• 
  Тип, сақталынған мәліметтердің мазмұнын көрсетеді;
  
• 
  Файл өлшемі, дискілік кеңістіктен алатын көлемі;
  
• 
  Файлдың құрылған мезгілі мен уақыты;
  
• 
  Файлға соңғы өзгертулер енгізілген мезгіл мен уақыт;
  
• 
  Файл атрибуттары: архивтік, тек оқу үшін, жасырынды, жүйелік;
  

• 
  Файлды ашу;
  
• 
  Файлды сақтау;
  
• 
  Файлды қиып алу;
  
• 
  Файлды көшіру;
  
• 
  Дискіден файлды өшіру;
  
• 
  Файлдың атын өзгерту;
  
• 
  Файл үшін жарлық құру;
  

Windows-те қолданбалы программалар қосымша деп аталады, мысалы: Paint графикалық редакторы, Проводник программасы, дискілермен жұмыс жасау үшін қажетті жұмыс программалары, антивирустік программалар және т.б. қосымшалар болып саналады.

Қосымшалар бір немесе бірнеше файлдардан тұрады және өзіне тән аты бар бумаларда сақталады. Мысалы, ойын-қосымшасы бір файлда, Word текстік процессор қосымшасы өзара байланысқан файлдар кешенінен тұрады. Бұл файлдар арасында жүктеу файлы деп аталатын басты файл болу керек.

Қосымшалар ішінде құрылған объектілер: мәтіндер, кестелер, суреттер, дыбыстар және т.б. болуы мүмкін. Windows ортасында мұндай объектілер құжаттар деп аталады.

Қолданушының графикалық интерфейсінің негізі – бұл ұйымдастырылған және жақсы ойлап табылған терезелер жүйесі. Терезе – экранда монитордың шектелген төртбұрышты көлемі, онда қосымша (қосымша терезесі), құжат (құжат терезесі), мәлімет (мәлімет терезесі) бейнеленеді. Сол сияқты жүйе параметрлерін көрсету үшін жұмыс жасайтын сұхбат терезелері болады.

Екінші графикалық объектіге тышқан көрсеткіші жатады. Экранның көлеміне байланысты тышқан көрсеткішінің түрі өзгеріп отырады: меню көлемінде бір түр, текстті енгізу көлемінде екінші бір түр, суреттер көлемінде үшінші бір түр және т.б. Ол, сонымен қатар, жүйе тәртібін көрсетеді: бос емес немесе бос.

Мәлімет алмасу – бір объектіден екіншісіне мәлімет апару. Windows-те мәлімет алмасуды берілгендерді бір объектіден екіншісіне апару деп түсінеді. Осы процесс нәтижесінде объектілер өзгереді, бір немесе бірнеше бар объектілерден жаңа объектілер құрылады.

Windows ортасында мәлімет алмасу тышқан көмегімен объектіні “алып бару” және алмастыру буфері OLE технологиясы арқылы жүргізіледі. Windows-те жұмыс жасағанда объектілерді көшіру немесе бір орыннан екінші орынға жылжыту қажет болады. Объектілерді көшіргенде объект бұрынғы орында қалады, ал көшірмесі жаңа орынға орналасады. Қанша қажет болса, сонша көшірме алуға болады. Объектіні жылжытқанда ол жаңа орынға орналасады, бұрынғы орыннан өшеді. Көптеген қосымшаларда мәлімет алмасу тышқан көмегімен “алып бару” әдісі арқылы орындалады. Осы әдіспен көшіру және жылжыту әрекеттерін де орындауға болады.

• 
  Жылжыту керек объектіге тышқан көрсеткішін орнатып таңдайды. Тышқанның сол жақ батырмасын басулы күйінде ұстап бірнеше объектілер тобын да таңдауға болады (мысалы, мәтін бөлігін);
  
• 
  Сол жақ батырма басулы күйінде ерекшелінген объектіні таңдаған орынға жылжытады. Көшіру, жылжыту тәрізді орындалады, сол пернесін басулы күйінде ұстау керек. Бұл жағдайда жылжытылатын объект қосымша «+» таңбасы арқылы белгіленеді.
  

• 
  Жылжытуға немесе көшіруге қажетті объект ерекшеленеді;
  
• 
  Правка→Копировать немесе Правка→Вырезать командалары көмегімен объект алмасу буферіне орналасады;
  
• 
  Объект орналасатын орынды тышқан көрсеткіші көмегімен көрсетеді;
  
• 
  Объект көрсетілген орынға Правка→Вставить немесе Правка→Специальная вставка командалары көмегімен орындалады.
  

1. Операциялық жүйе

2. ОЖ-ның екі негізгі қызметін атап айту керек, олар:

3. Дербес компьютерлер үшін операциялық жүйе бірнеше параметрлер бойынша өзгешеленеді.

4. Windows жүйесінің ерекшеленетін белгілері:

5. Файл

7. Бума

9. Интерфейс

10.Мәлімет алмасу

11.Алмасу буфері