Характеристика проектируемой сети и производится выбор волоконно

84 

 

уақытта  адам  денсаулығына  әсер  ететін  негізгі  зиянды  фактор  ретінде 

қарастыруға болады.  мәселен, дисплей экраны қолданушының көзінен 50 см-

лік  қашықтықтан  ары  (70  см-ден  жақын  емес)  орналасуы  шарт  болып 

табылады.  Қалыпты  еңбек  жағдайын  туғызуда  жұмыс  орындарының 

жарықтылығы  да  зор  рөл  ойнайды.  Жарық  қызмет  көрсетушінің  жалпы 

жағдайына  әсер  етеді  және  дұрыс  ұйымдастырылған  жарықтылық  жоғарғы 

жүйке  жүйесінің  қызметін  ынталандырып,  жұмыс  істеу  қабілетін  арттырады. 

01.06.2009  жылы  енгізілген  СНиП  РК  2.04-05-2002-ке  сәйкес  орта  көздерге 

түсірілетін салмақты минимизациялау үшін белгілі жарықтылық деңгейіне ие 

болуы керек [19].  

5.3 Жарықтандыру жүйесін есептеу және бағалау 

Жұмыс  орнын  рационалды  жарықтандыруды  ұйымдастыру-еңбекті 

қорғау  аясында  негізгі  сұрақтардың  бірегейі  болып  саналады. 

 

Сол  себепті 

жарықтандыру  жүйесін  жобалау  кезінде  жарықтылықты  есептеудің  тиімді 

тәсілдерін  қолданған  жөн  [1].

 

Жарықтандыру  оңтайландыру  жұмыс  істеу 

қабілетін тіпті еңбек үрдісі іс жүзінде көру қабілетінің қабылдау деңгейінен 

тәуелсіз  кезінде  де  жақсартуға  көмектеседі.Ғимарат  Шымкент  қаласында 

орналасқандықтан,  III  жарықтық  белбеу  деп  қарастырылады,  сондықтан 

ТЖК-ның  қалыпты  мәні  СНиП  РК2.04-05-2002  –  ке  сәйкес  келтіріледі. 

Берілген  ортада  нақтылығы  жоғары  категориялы  жұмыс  жасалатындықтан 

көрсеткіштің  деңгейі  қалыптылық  деңгейіне  сай  келуі  керек  және  1,2 

пайыздан  төмен  болмауы  қажет  [18,  19].  Есеп  әдетте  екі  тәсіл  арқылы 

шығарылады: қолдану коэффиценті тәсілі және таңбалы тәсіл. Ірі көлеңкелік 

заттары  жоқ  деп  қарастырып,  горизонтальды  беткейлердің  жалпы  біркелкі 

жарықтандырылуын есептеу үшін қажетті МӘ-мен  СНиП РК 04-05-2002-тегі 

әдіснамаға сәйкес  қолдану коэффициенті тәсілін пайдаланамыз [18, 19]. 

Залды  жалпы  жарықтандыру  көздері  ретінде  жарықты  беру  деңгейі 

жоғары (75 лм/Вт-қа дейін және одан көп), қызмет істеу мерзімі ұзақ (до 10 

000    сағатқа  дейін),  жарқыраушы  беттердің  жарқындылығы  төмен  әрі 

жарықты  жақсы  таратуды  қамтамасыз  ететін  спектральді  құрамы  табиғи 

болып  келетін  сәулелену  жарығы  бар  екі  люминесценттік  ЛТБ-65  шамға  ие 

УСП-35  типті    шамшырақтар  қолданылады.    Шамның  сипаттамасы  5.3 

кестеде көрсетілген.  

5.3 кесте - ЛБ 40 шамының сипаттамасы 

Типі әрі 

белгіленуі 

Қуаты, Вт 

Жарық 

ағыны, лм 

Ұзындығы, 

мм 

Диаметрі,м

м 

Жанудың 

орт.ұзақтығы, 

сағ. 

Темп., К 

ЛБ 

 

     40 

3000 

1213 

40 

10000 

4300 

 

Талаптарға сай, АТС операторының жұмыс орнын жалпы 

жарықтандыру жүйесіне есептеу жүргіземіз [19]: 

Берілгені бастапқы мәліметтер (ортаның геометриялық өлшемдері):  

85 

 

ұзындығы А= 6 м,  

ені B= 6 м,  

биіктігі h = 3,5 м.  

Жұмыстық беткейдің еден деңгейінен қарағанда биіктігі h

р  

= 0,8 м;    

Терезенің төменгі шеті еденнен 1м-лік деңгейде басталады, соған сай 

шамдар ілінуінің биіктігі 0,2 м, ал терезе биіктігі 2 м.  

Ортадағы зал төбесі мен дуалы жаңадан әктелген және жұмыс орнын 

көлеңкелеушілер жоқ екендігін ескере, жарық ағынының шағылу 

коэффициенттері сәйкесінше мынадай болады [20]: 

Зал төбесінен р

пот

=70 %;  

Дуалдан р

пот

=50 %;  

Еденнен р

пот

=30 %. 

Есептің шешуі:  

Ілгіштің жұмыстық беткейден қарағанда биіктігін анықтаймыз:  

 

                                            

                                               (5.1) 

   

мұндағы h

с 

– шамшырақтан бөгегішке дейінгі қашықтық; 

                h

р 

– жұмыстық беткейді еден бетінен биіктігі 

 

Есептік биіктікті анықтап болған соң, ортаның индексін табамыз 

[20]:  

 

                                      

                                                        (5.2) 

 

мұндағы А-ортаның ұзындығы, м 

                    В-ортаның ені, м 

                    h-есептік биіктік.  

 

 

 

Табылған  ортаның  идексін  және  шағылу  коэффициенттерін  таңдай 

отырып  “Жарық  ағынының  қолдану  коэффициентінің  мәндері”  кестесінен  η  

коффициентінің мәнін анықтаймыз, ол η = 40 % тең (5.3 кестеден алынды). 

Жоғарыда айтылғандардың бәрін пайдалана отырып, келесі формуламен 

ортадағы талап етілетін жалпы қалыпты жарықтандыруды қалыптастыратын  

шамшырақтардың қажетті санын (екі шамды) анықтауға болады [20].  

 

                                              

                                                    (5.3) 

 

86 

 

мұндағы Кз – артықтылық коэффициенті.  

Газдық  разрядты  шамдармен  жасанды  жарықтандырылған  әрі  шаңның 

білінуі орын алмайтын ортада артықтылық көрсеткішінің мәні   = 1,5 тең. 

S – жарықтандырылатын аудан, S =А В = 6 6 = 36 

; 

Е = Е

min

 - минималды жарықтандырудың белгіленген мөлшері 

Дисплей  мен  ЭЕМ  –  дермен  жұмыс  жасаушы  қызметкер  үшін  әрі 

шамның  анықталған  түрі  мен  көз  жұмысының  дәрежесі  тұрғысынан 

жарықтандырудың  қабылданған  нормасы  Е

min 

=  300  лк  (СНИП  РК2.04-05-

2002); 

Z 

– жарықтандырудың бірқалыпсыздық коэффициенті, мәні  Z = 1,1÷1,2 

аралығында болады, біздің орта үшін 1,1 деп қабылдаймыз. 

n  –  шамшырақтағы  шамдар  саны  (есепке  дейінгі  алынған),  ортадағы 

саны 2-ге тең. 

 

– 

жарық 

ағынының 

қолдану 

коэффициенті, 

яғни 

жарықтандырылатын  беткейге  түсетін  барлық  шамдар  ағынының  бір 

бөлшегі; 

 

–  берілген  бір  шамнан  құралатын  жарық  ағыны,  лм,  5.3  кестесінен 

алынады. 

Осы мәндерге ие бола отырып, шамшырақтар санын есептеуге қажетті  

формуланың шешімін таба аламыз [20]:  

 

 

 

Берілген орта үшін жарықтандыру жүйесінің мәнін орташа үлестік 

қуатты анықтай отырып есептейміз. Жарықтандырғыш қондырғысының 

қуатын табайық:  

                                           

                                                       (5.4) 

 

 

 

мұндағы W

орт 

= 11 15 Вт/м

2 

– шамшырақтың орташа үлестік қуаты. 

Таңдалған қуатпен есептелген шамдары бар шамшырақтардың қажетті 

саны:  

                                              

                                                         (5.5) 

 

 

 

87 

 

Төмендегі  формула  бойынша  жарықтылықтың  есептік  мәнін  Е

есеп

 

анықтаймыз: 

                                         

                                                       (5.6) 

 

 

 

 шарты орындалды. 

 

Демек,  300  лк  -  лік  қалыпты  нормаланған  жарықтылықты  қамтамасыз 

ету  үшін  УСП-35  типті  әрі  40  Вт  -  тық  қуаты  бар  8  люминесценттік 

шамдарынан құралған 4 шамшырақтың қажеттілігі анықталды.  

Жалпы  жарықтандырудың  шамшырақтарын  жұмыстық  беткейден 

жоғары біркелкі-тікбұрышты тәртіппен  қондырған жөн [5,7]. Жарықтың көзге 

тікелей  түсуін  болдырмау  үшін  жарық  көздерін  жұмыс  орнына  қатысты 

әрқайсысында 4-ден болатын 2 қатарға орналастырамыз.   

Шамшырақтың 

ұзындығы 

белгілі 

болса, 

қатардағы 

барлық 

шамшырақтар ұзындығын анықтауға болады [21].  

Шамшырақтардың дұрысталған аралығы: 

L

АВ

=λ∙h, где λ=0,7÷0,9;       

                       

 

L

А

=0,7∙2,5=1,75 м; 

L

В

=0,9∙2,5=2,25 м. 

Жұмыс орны дәл дуалға жақын болмайтындықтан, дуалдан маңайдағы 

шамшыраққа дейінгі ыңғайлы қашықтықты табамыз [1]:   

l = (0,4÷0,5) ∙ L

АВ

, 

l

a 

= 0,5∙ L

А 

= 0,5∙1,75 = 0,87 м; 

l

b 

= 0,4∙ L

В 

= 0,4∙ 2,25 = 0,9 м

 

Шамшырақтар  арасы  2,25  м,  қатар  аралығы  1,75  м,  қатардан  дуалға 

дейінгі  қашықтық  0,87  м,  шамшырақтың  бөлменің  бүйір  қабырғасынан 

қашықтығы  0,9  м.  Есептелген  сипатамалық  өлшемдері  бар  сурет  төменде 

көрсетілген. 

88 

 

 

 

5.4 сурет – Бөлменің есептелген сипаттамалық өлшемі 

 

 

Қорытынды 

 

GPON  негізіндегі  рұқсат  желілерінің  технологиялылығы  оптикалық 

талшықты  пайдаланушының  кеңістігіне  тікелей  тұрақтағанда  айрықша 

байқалады. Әр түрлі көрсеткіштердің (көпқызметтілік, құны, қызмет көрсету 

деңгейі)  қосындысы  кезінде  бұл  желілер  басқа  технологиялық  шешімдердің 

бәрін  жеңетіні  белгілі.  Желі  болашақта  сымдық  желілерден  толығымен 

құтылуға,  әрі  зақымдылықтарды  жою  және  көрсетілетін  қызметтердің 

сервистік  сапасын  біржолата  арттыруға  мүмкіндік  береді.  GPON  жүйесінің 

эволюциясы  мен  стандартталуы  келешек  кеңжолақты  рұқсат  желілері  мен 

қызметтердің  көтеретін  көптеген  мүмкіндіктерге  алып  барады.  Желінің 

өрістеуі бір ғана оптикалық үлестірімдік желіде бірнеше  GPON жүйелерінің 

не  болмаса,  құрылған  жүйедер  мен  10G  GPON-ның  бірігіп  жұмыс  істеуіне 

жол бере отырып, толқын ұзындықтарын жоспарлау кезінде мүмкін болады. 

Көптеген  мамандар  жуық  арада  рұқсат  желілері  толқын  ұзындықтарымен 

бөлінген  мультиплексірлеуге  (WDM)  негізделеді  деген  сеніммен  келіседі. 

Сондай-ақ,  олар  оптикалық  кеңжолақты  рұқсат  жүйелерінің  жаңа  ұрпағын 

қамтамасыз етеді.  

Берілген дипломдық жобаның жүзеге асуының қажеттілігі нәтижесінде 

компания  табыстылығын  жоғарылату  мен  ОҚО  телекоммуникациялық 

нарығында  жетекші  орынға  ие  болуды  көздейтін  клиенттерді  тұрақтау  және 

сервистерді  кеңейту  үрдістерімен  шартталған.  Құрылған  желі  жоғары 

бекемді,  әрі  сенімді,  ол  өз  кезегінде  қосылған  абоненттерге  жаңа 

технологияны өз құндылығына сай бағалауға мүмкіндік береді. 

Телекоммуникация  саласының  сәтті  дамуына  жол  ашу  бағытында 

компания  пайдасын  арттырып,  сатып  алушы  үшін  қызметке  қол  жеткізер 

кезінде негізгі факторлардың бірі қызметтер сапасын жоғарылатуға мүмкіндік 

беретін  GPON  технологиясы  негізінде  көпқызметті  желі  енгізу  ұсынылды. 

Дәл қазіргі кезде бұл технологияның жіті дамуының үлкен болашағы мен зор 

потенциалы  байқалғандықтан,  берілген  жоба  экономикалық  тұрғыда  желіні 

енгізумен  шұғылданатын  компания  бюджетіне  қосымша  қаржылай  ақшаның 

түсуін ыңғайластырады. 

Клиент  үшін  үдемелі  бәсекелік  күресті  ескергенде  рұқсат  желілері 

құрылысының  осы  секторында  оптикалық  желілерді  құру  кезінде  жүйелік 

қатынау  мен  ережелер  жайлы  ұмытпаған  жөн.  Бұл  тек  қаржылық 

салымдардың тиімділігін емес, сондай-ақ, тұрғындарға көрсетілетін қызметтің 

сапасын,  соған  сәйкес,  ұзақ  мерзімдік  ынтымақтастықты  қамтамасыз  етуге 

жол ашады.  

Жұмыс  орны  аймағының,  ондағы  жабдықтар  мен  құрылғылардың, 

жұмыс жасаушы қызметкер еңбегі мен өмірінің жалпы қауіпсіздігі жобаның 

сапалы  құрылып,  нақты  іске  асуының  бірден  бір  тұтқасы  салдарынан, 

жобаның  соңғы  бөлімінде  еңбекті  қорғау  пәні  аясында  қажетті  ақпараттар 

бойынша іс-шаралар талқыланды. 

 

 

 

Қабылданған қысқартулар тізімі 

 

АТС – автоматты телефондық станциясы; 

ТОБЖ – талшықты-оптикалық байланыс желісі; 

КТД – кабельдік теледидар; 

МСЭ-Т 

– 

электр 

байланысы 

және 

телекоммуникациялар 

стандарттауының министрлігі; 

ОТ – оптикалық талшық; 

ОҮЖ – оптикалық үлестірім желісі; 

ЖҚТФ – жалпылама қолданыстағы телефон; 

DSL (Digital Subscriber Line) – цифрлық абоненттік желі; 

АТМ  (Asynchronous  Transfer  Mode)  –  жіберілімнің  асинхронды  режим 

технологиясы; 

BPON (Broadband passive optical network) – кеңжолақты оптикалық желі; 

CWDM  (Coarse  Wavelength  Division  Multiplexing)  -  толқын  ұзындығы 

бойынша ауқымды мультиплексірлеу; 

EPON  (Ethernet  passive  optical network)  –  Ethernet негізіндегі оптикалық 

желі; 

FTTB  (Fiber  To  The  Building)  –  оптикалық  талшықты  ғимаратқа  дейін 

тарту; 

FTTC (Fiber To The Curb) – оптикалық талшықты құдыққа дейін тарту; 

FTTH (Fiber To The Home) – оптикалық талшықты үйге дейін тарту; 

FTTO (Fiber To The Office) – оптикалық талшықты кеңсеге дейін тарту; 

GEM (G-PON Encapsulation Mode) - G-PON инкапсуляция режимі; 

GFP (generic framing protocol) -  кадрлардың жалпы хаттамасы; 

GPON  (Gigabit  passive  optical  network)  -  гигабиттік  пассивті-оптикалық 

желі; 

HDT (Host Digital Terminal) – басқы цифрлық терминал;  

HDTV (High Definition Television) – анықтылығы жоғары теледидар; 

ISDN  (Integrated  services  digital  network)  –  біріккен  қызметтері  бар 

цифрлық желі; 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Әдебиеттер тізімі 

 

1  Гаскевич  Е.  Оптические  сети  многоэтажного  дома.  Ключевые 

характеристики  и  определения  для  кабельной  подсистемы  //  Технологии  и 

средства связи. – 2010.  

2    Направляющие  системы  электросвязи:  Учебник  для  вузов.  В  2-х 

томах. Том 2. – Проектирование, строительство и техническая эксплуатация / 

В.А. Андреев, А.В, Бурдин, Л.Н. Кочановский, Э.Л. Портнов, В.Б. Попов; Под 

редакцией  В.А.  Андреева.–  7-е  изд.,  перераб.  и  доп.  –  М.:  Горячая  линия  – 

Телеком, 2011. 

3  Технологии  строительства  ВОЛП.  Оптические  кабели  и  волокна  / 

Андреев  В.А,  Андреев  Р.В.,  Бурдин  А.В.,  Бурдин  В.А,  Дашков  М.В.,  Попов 

Б.В.,  Попов  В.Б.;  под  редакцией  В.А.  Андреева.  –  Самара,  СРТТЦ  ПГУТИ, 

2011. – 363 с. 

4    ГОСТ  Р53246-2008.  Информационные  технологии.  Системы 

кабельные  структурированные.  Проектирование  основных  узлов  системы. 

Общие требования, 2010. 

5  Мир Телекома №1, М.: 2012 - 72 с. 

6  

www.telecom.kz

 

7  Мультисервисные сети связи. Технология GPON. Транспортные сети 

и сети доступа/В.Ю. Деарт. – М.: Инсвязьиздат, 2008. 

8  Цуприков А.Л., Осипов А.Е. PON для triple play // ИКС, 2008. №5. 

9  FTTx solutions for service providers. – Bothell: Allied-Telesys Inc., 2009. 

10  Основы  проектирования  волоконно-оптических  линий  передачи: 

Учебное  пособие  для  вузов  /  В.А.  Андреев,  А.В.  Бурдин,  В.А.  Бурдин,  М.В. 

Дашков,  Б.В.  Попов,  В.Б.  Попов  /  под  редакцией  В.А.  Андреева  –  Самара, 

СРТТЦ ПГУТИ, 2009.  

11  ITU-T  Rec.  G.983.1,  Study  Group  15,  «Broadband  Optical  Access 

Systems based on Passive Optical Networks (PON)», Oct., 1998. 

12    Боканова  Г.Ш.  Қаржы-шаруашылық  қызметтерін  талдау  және 

саралау  пәнінен  лабораториялық  жұмыстарын  орындаудың  әдістемелік 

нұсқаулары – Алматы: АЭЖБИ, 2009 

13  Базылов К.Б., Алибаева С.А. Методические указания по выполнению 

экономического  раздела  выпускной  работы  бакалавров  для  студентов  всех 

форм обучения. Алматы. АИЭС.2009. 

14  Менеджмент  предприятий  элкетросвязи:Учебник  для  вузов  /  Е.В. 

Демина, Н.П.Резникова,А.С. Добронравов, В.В.Макаров. - М.: - Радио и связь, 

2005. 

15  Резникова  Н.П.  Маркетинг  в  телекоммуникациях.  –  М.:  Эко-

ТРЭНДЗ,1998. 

16    Макарьева  В.И.,  Андреева  Л.В.  Анализ  финансово-хозяйственной 

деятельности организации. – М.: Финансы и статистика, 2007 

 

 

17  Б.  Нысанқұлов,  С.  Ж.  Тоқтабеков,  Н.  Ж.  Қожамжаров.  Өмір 

қауіпсіздігінің негіздері. Оқу құралы. Қарағанды, 2012 ж. 

18    М.  Б.  Мажимова.  Тіршілік  қауіпсіздігі  негіздері  [Электрондық 

ресурс]. жалпы білім беру пәні бойынша бейнедәріс. Павлодар, 2014 ж. 

19  ПОТ  РО-45-009-2003.  Правила  по  охране  труда  при  работах  на 

линейных  сооружениях  кабельных  линий  передачи  (взамен  ПОТ  РО-45-005-

94). 

20  Санитарные  нормы  и  правила  РК  2.04-05-2002.  Естесственное  и 

искусственное освещение. Астана 2004 г. 

21 

С.Е. 

Мананбаева, 

Ж.С.Абдимуратов. 

Безопасность 

жизнедеятельности  Методические  указания  к  выполнению  раздела  «Расчет 

производственного 

освещения» 

в 

выпускных 

работах 

для 

всех 

специальностей. Алматы: АИЭС, 2009 г. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

А қосымшасы 

 

 

 

А.1 сурет – Жергілікті төңіректің картасы 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ә қосымшасы 

 

 

 

Ә.1 сурет – Жобаланушы желінің магистралінің сұлбасы (кабельдің 

кабель-арналарында төселуінің құрылымдық сұлбасы) 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Б қосымшасы 

 

 

 

Б.2 сурет – Оптикалық талшықтың негізгі параметрлерін есептеуге 

қолданылған Mathcad бағдарламасының терезесі  

 

 

 

Б.3 сурет – Модалық өріс диаметрін Mathcad бағдарламасында есептеу 

 

 

 

Б.4 сурет – Шектік жиілік параметрін Mathcad бағдарламасында есептеу