Г. С. Афонин, В. Н. Бар щенков, Н. В. Ко ндр атьев

219
 
 
 
Қол  тежеуішімен  тепловозды  тежеу  кезінде  жетек  тізбегі  штурвалмен 
созылады  және  көлденең  балансирлерді  8  бұрады,  соның  нәтижесінде 
тежеуіш  қалыптар  дөңгелек  бандажына  қысылады.  Цилиндр  сояуышы 
бұл кезде жылжымайды, сол себепті тежеуші күштер арбаның алдыңғы 
дөңгелектер  жұбына  берілмейді.  Тепловоздардатарақ  қалыптар 
қолданылған 
2ТЭ116  тепловозының  арба  тежеуішінің  рычагті  берілісі. 
Беріліс  жұп  бойынша  триангельдермен  байланысқан  алты  топтан 
тұрады.  Әр  топ  арба  рамасының  сыртқы  шеткі  жағынан  бекітілген 
тежеуіш  цилиндрден  1  қозғалысқа  келтіріледі  (8.13-сурет).    Диаметрі 
203 мм болатын тежеуіш  цилиндрді қысылған ауамен толтыру кезінде 
оның  сояуышы  көлденең  тетікке  әсер  етеді.  Аспаның  жоғарғы 
шанышқысы  және  вертикальді  тетігі  3  арқылы  ол  тежеуіш  қалыпты 
дөңгелектер  жұбының  бандажына  қысады.  Ары  қарай  күш  тежеуіш 
қалып  аспасының  тетігінің  ұшы  және  триангельдің  төменгі 
шанышқысы  арқылы  реттелетін  көлденең  тартуды  5  және  екінші 
тринагельді  қозғалысқа  келтіреді.  Әр  тежеуіш  қалып  тежеуіш  тоспаға 
мұрындықпен  бекітілген  және  тежеуіш  қалып  бетінің  дөңгелектің 
сырғанау  жазықтығына  параллельді  болуын  қамтамасыз  ететін  жаппа 
механизммен  жабдықталған.  Барлық  тежеуіш  цилиндрлер  синхронды 
жұмыс істейді. Тежеуіш рычагті берілістің берілу саны 7,8. 
Қол  тежеуіші  тек  алдыңғы  арбалардың  екі  дөңгелек  жұптарына 
(екінші  және  үшінші)  әсер  етеді  және  машинист  кабинасының  артқы 
қабырғасының  сол  жағында  орналастырылған  штурвал  айналымымен 
жұмысқа келтіріледі.  
 
8.13-сурет. 2ТЭ116 тепловозының тежеуіш рычагті берілістің сызбасы: 
1 – тежеуіш цилиндр; 2 – тетік; 3, 6 – вертикальді тетіктер; 4 – тежеуіш цилиндр 
сояуышының шығыс регуляторы; 5 – көлденең реттелетін тарту 

220
 
 
 
 
 
8.14-сурет. 2ТЭ116 тепловозының тежегіш цилиндр сояуышының шығысының 
регуляторы: 
1 – көлденең тартылу; 2 – қорғаныс құбыры; 3 – төлке; 4 – сомын; 5 – серіппе; 
Рычагті  берілісті  көлденең  созылумен  қалыптарды  ауыстыру 
кезінде  олардың  ескіруіне  қарай  реттейді.  Сояуыштардың  шығысын 
кішірейту  үшін  регулятормен  көлденең  тежеуіш  тартуды  қысқарту 
керек.  Ол  үшін  қапсырмаларды  8  алып  тастау  керек  (8.14-сурет)  және 
қорғаныс құбырына 2 және сомынға 4 орап (алдымен құбыр, содан соң 
сомын)  сояуыштың  қажетті  шығысын  орнатып  тартуды  азайту  қажет.  
Реттеген  соң қапсырмаларды  8  орнату  керек, ол үшін  сомын  шектерін 
бір жазықтықта қапсырмалар оны қамтитындай етіп орналастыру керек. 
Серіппелер  5  қапсырмаларды  сомындар  контурланатындай  етіп  ұстап 
тұруы керек.   
Тепловоздың 
тежеуіш 
жүйесінде 
тарақсыз 
қалыптарды 
қолданғандықтан арбаның оң және сол жақтарының тежеуіш тоспалары 
триангелдермен қосылған.   
ТЭП70  тепловозының  арба  тежеуішінің  рычагті  берілуі.ТЭП70 
тепловозында  күш  бір  тежеуіш  цилиндрден  бір  дөңгелектің  екі 
қалыптарына  жіберіледі,  2ТЭ116  тепловозындағыдай  (8.13-суретті 
қараңыз).  ТЭП70  тепловозының  рычагті  берілісінде  тарақ  ілгіші  бар 
шойын  тежеуіш  қалыптар  қолданылған.  Диаметрі  254  мм  болатын 
тежеуіш  цилиндр  сояуыш  шығысын  орнатылған  реттеумен  ТЦР-10 
моделінің  дөңгелектердің  және  тежеуіш  қалыптардың    автоматты 
қолдауын қамтамасыз етеді.  
Тежеуіштің  рычагті  берілісі  (8.15-сурет)  бандаждар  мен  тежеуіш 
қалыптар арасындағы жүзеге асыруға мүмкіндік береді. 

221
 
 
 
 
 
Әр  қалыптың  контуры  мен  бандажы  арасындағы  біркелкі 
саңылауларын алу үшін серіппесі бар реттеуші тартулар 3 қызмет етеді, 
оның тартуын сомынмен реттейді.   
Бұрама  типті  қол  тежеуішінің  жетегі  машинисттің  екінші 
кабинасының  артқы  қабырғасында  орналастырылған.    Қолмен  тежеу 
немесе  жіберу  маховик  айналысымен  жүзеге  асрылады.  Винттен 
басқарушы  біліктермен  жүргізілген  тізбек  арқылы  тежеуші  күш, 
тепловоздың  төртінші  және  алтыншы  остерінің  оң  жағының  төрт 
қалыптарына  беріледі.  Жетек  қолдан  ыңғайлылығы  және  штурвал 
габариттерін  кішірейту  үшін  онда  кілт-трещотка  жасалған.  Тежеуішті 
алдын-ала  созу  маховикпен  жүзеге  асырылады.  Бұл  үшін  храповиктің 
ілмегін  босату  керек,  ол  үшін  оны  соңына  дейін  көтеріп  90°-қа  бұру 
керек.  Содан  соң  қол  тормозын  кілтпен  тартады.  Кілт  тұтқышына 
түсірілген  күш  35  кгс  кезінде  төрт  қалыпқа  тежеуіштік  басу  17тс 
құрайды, бұл тепловозды 30 % иілуде ұстап тұруды қамтамасыз етеді. 
ЧМЭ3  тепловозы  арбасының  тежеуіштік  рычагті  берілісі. 
Беріліс диаметрі 254 мм  болатын төрт тежеуіш цилиндрлермен 1 іске 
қосылады  (8.16-сурет).  Цилиндрлер  арба  рамасының  оң  жақ  және  сол 
жақтарында  орналасқан  кронштейнмен  бекітілген.  Рычагті  берілістің 
берілу саны 5,4 құрайды. 
Тежеуіш тарақ қалыптардың 3 аспасы өз аспаларынан 7 және 9 
 
8.15-сурет. ТЭП70 тепловозының тежеуіштік рычагті берілісі: 
1, 4 – біліктер; 2 – тежеуішті тарту; 3 – серіппесі бар реттелетін тарту 

1  
2  
3  
4   5   6
 
222 
 
 
 
тұрады,  оларға  біліктің  көмегімен  тежеуіш  тоспалар  2,  және 
қалыптардың  ескіруі  кезінде  олардың  дұрыс  орналасуына  арналған 
құрылғы жасайды. Шойын тежеуіш қалып мұрындық арқылы тоспамен 
біріктірілген  және  шешілмелі  бөлшек  болып  табылады.  Ұшында 
шанышқысы  бар  1  тежеуіш  цилиндрдің  4  сояуышының  жылжуы 
6тетіктері  және  5  тартулары  көмегімен  7  және  9  аспаларына  беріледі. 
Қалып пен бандаж арасындағы саңылау жіберілген жағдайда 8 винттік 
созғышымен реттеледі.  
Қол тежеуіші артқы арбаның екі осіне әсер етеді. Қол  тежеуішінің 
маховигының  айналуы  тісті  жұп  және  жұлдызшалар  арқылы  артқы 
арбаны  6  тетігімен  байланысқан  тізбекке  беріледі.  Маховик  айналуы 
кезінде  тізбек  тартылады,  және  қалыптар  артқы  арбаны  ортаңғы  (бір 
жағынан)  және  шеткі  (екі  жағынан)  дөңгелек  жұптарының 
бандаждарына  қысылады.  Тежелген  күйде  маховикты  ілмекпен  және 
храповикпен бекітеді.  
ВЛ80
С
 және ВЛ10 электровоздарының рычагті тежеуіш  жүйесі. 
Тежеуішрычагті беріліс конструкциясы шойын немесе композиционды 
қалыптарды  қолдану  және  дөңгелекке  қалыптардың  екіжақты  басу 
мүмкіндігі  ескеріліп  орындалған.    Шойын  қалыптар  кезіндегі  рычагті 
берілістің берілу саны  5,76 құрайды. 
Диаметрі  254 мм  болатын  тежеуіш  цилиндрлер 6  (8.17-сурет)  арба 
рамасының 
шүберінді 
діңгекке 
пісірілген 
кронштейнерлерде 
бекітілген.  Тежеуіш  цилиндрлер  сояуыштарынан  күш  7  тартуымен 
төменгі  нүктелерде  байланысқан  басты  балансирлерге  5  беріледі.  5 
балансирлердің жоғарғы ұштары 8 біріктіруші сырғалар арқылы күшті 
1  аспа-тетіктерге  және  ішкі  тежеуіш  қалыптарға  және  ары  қарай  9 
тартуларымен сыртқы аспаларға және 1 аспа-тетіктермен біріктірілген 
2  тежеуіш  тоспаларға  мұрындық  көмегімен  бекітілетін  3  тежеуіш 
қалыптарына  беріледі.  Сыртқы  аспа-тетіктер  арба  рамасының 
қоссырығының ұшына бекітіліген, ал ішкілер – 
 
8.16-сурет. ЧМЭ3 тепловозының тежеуішті рычагті берілісінің сызбасы: 
1  –  тежеуіш  цилиндр;  2  –  тежеуіш  тоспа;  3  –  тежеуіш  қалып;  4  –  тежеуіш  цилиндр 
сояуышы; 5 – тарту; 6 – тетік; 7, 9 – аспалар; 8 – винттік созғыш