Г. С. Афонин, В. Н. Бар щенков, Н. В. Ко ндр атьев

227
 
 
 
болады.  Тежеуішті  жіберу  кезінде  барлық  тетіктер  жүйесін  қайтару 
тежеуіш цилиндрдің ішкі серіппелерінің әсерінен болады.  
Тежеуіш рычагті беріліс шойын фосфоритты қалыптрамен, сондай-
ақ  композиционды  қалыптармен  электр  пойыздарын  эксплуатациялау 
мүмкіндігін  қарастырады.  Тежеуіш  қалыптарды  басу  беріліс  санының 
өзгерісін  моторлы  вагонда  иілген  тетіктердің  қосалқы  саңылауларына 
ауыстырып  қою  жолымен  реттейді  және  де  тіркемелі  және  алғашқы 
вагондардағы  горизонталды  тетіктерді  орналастырады.  Бір  электр 
пойызында  әртүрлі  типтегі  қалыптарды  эксплуатациялау  тыйым 
салынады.  
Пневматикалық  жетектен  басқа  тежеуішрычагті  беріліс  қол 
жетегімен  байланысты  (8.23-  сурет).  Моторлы  вагондарда  қол 
тежеуішін  әрекетке  келтіру  бағана,  иілгіш  болат  трос  және  тетіктер 
жүйесі көмегімен жүзеге асырылады.  
Тіркемелі  және  алғашқы  вагондардың  қод  тежеуіші  маховик, 
бағаналар көмегімен бүгілмелі тетік арқылы әрекетке келтіріледі.  
 
 

228
 
 
 
 
Қол  тежеуіші  колнкасын  алғашқы  вагон  машинистінің  кабинасына 
немесе басқа вагондардың артқы қабырғасына орнатады. 
 
8.4.Тежеуіш рычагті берілісті реттеу 
Қозғалмалы  құрамның  рычагті  берілістері  шойын  қалыптарда  5,4-
тен 18-ге дейінгі аралықта өзгеретін және композиционды қалыптарда 
2,53-тен  9,2-ге дейінгі аралықта өзгеретін беріліс сандарына ие. Үлкен 
берілу  сандары  кезінде  шағынырақ  тежеуіш  цилиндрларды  қолдану 
рұқсат  етіледі,  бірақ  бұл  кезде  рычагті  беріліс  эксплуатациясы  үшін 
нашар  жағдайлар  туындайды,  себебі  тежеуіш  қалыбының  кішігірім 
ескіруі  тежеуіш  цилиндр  сояуышының  шығысының  айтарлықтай 
үлкеюіне  алып  келеді.  Дөңгелек  пен  қалып  арасындағы  саңылауды 
белгіленген шектерде ұстап тұру үшін рычагті берілісті реттейді.  
Қолмен  реттеу  кезінде  біліктерді  тежеуіш  тартулардың  қосалқы 
саңылауларына  ауыстырып  қояды  (жүк  вагондарында)  немесе 
тартылатын жалғастырғыштар қояды (жолаушы вагондарында).  
Жартылай  автоматты  реттеуді  винт  немесе  тісті  рейка  түріндегі 
құралдар  көмегімен  жүзеге  асырады,  олар  тетіктердің  «өлі» 
нүктелерінің жанына орнатылады, және қалыптар ескіруінің орнын тез 
жабуға  мүмкіндік  береді..  (ЧС  электровоздарында  және  2ТЭ116 
тепловоздарында). 
Автоматты  реттеу  арнайы  регуляторомен  тежеуіш  қалыптардың 
ескіруіне қарай жүргізіледі.  
Рычагтітежеуіш  беріліс  реттелуі  келесідей  деңгейлерде  болуы 
керек: 
тежелген  жағдайда  көлденең  тетіктер  тежеуіш  цилиндрдің 
перпендикулярлы сояуышына жақын күйді алады; 
вертикалды  тетіктер  әр  дөңгелек  жұптарында  бірдай  дерлік 
иілулерге ие болады; 
аспа  мен  қалыптар  аспа  осі  мен  дөңгелек  радиусы  бағытымен  тік 
бұрыш құрайды. 
Қолмен реттеу күрделі үрдісі қозғалмалы құрамды тежеуіш рычагті 
берілістің автоматты регуляторымен қамтуда рұқсат етілмейді. Оларды 
қолдану  кезінде  тежегенде  қысылған  ауа  үнемдірек  шығындалады, 
барлық пойыз бойымен тежелу үрдісі бірқалыпты өтеді, және тежеуіш 
эффективтілігін жоғалтулар болмады.  
Жетекке  байланысты  авторегулсторлар  механикалық  және 
пневматикалық  болып  бөлінеді.  Механикалық  авторегуляторлар 
серіппелі  және  рычагті  жетектермен  қамтамасыз  етіледі.Серіппелі 
жетек  (8,24,а-сурет)  конструкциясы  бойынша  қарапайым  және  қызмет 
көрсетуде  ыңғайлы,  бірқ  авторегулятордың  қайтармалы  серіппесін 
қысуға  жоғалтулар  тежеуіш  эффективтілігінің  айтарлықтай  түсуіне 

229
 
 
 
алып  келеді,  әсіресе  композиционды  қалыптарда.  Рычагті  жетекті 
қолдану  авторегулятордың  қайтармалы  серіппесінің  әсерін  кішірейту 
ынтасынан туындаған. 
 
жолаушы вагондарында ол тежеуіш күшінің кішігірім бөлігін құрайды 
және  тежеуіш  басуын  азайтпайды.  Композиционды  қалыптармен  жүк 
вагондарында  бұл  күш  тежеуіш  басуын  30...50%-ға  азайтады.  Сол 
себепті жүк вагондарында тек рычагті жетек қолданылады. Ықтырмалы 
жетек Ресей темір жолдарында кең қолданыс таппады.   
Пневматикалық  жетек  рычагті  берілісті  тежеуіш  цилиндр 
сояуышының  шығысы  авторегулятор  конструкциясымен  шартталған 
 
8.24-сурет. Тежеуіш рычагті берілістің авторегулятор жетегінің сызбасы: 
а – серіппелі; б – рычагті; 1 – авторегулятор; 2 – тежеуіш цилиндр; 3 – жетек серіппесі; 
4 – жетек тетігі; а, б, с – тетіктер иіндері; a –  винттің қосалқы жұмыс қадамы; А – 
нормалаушы өлшем 

230
 
 
 
белгілі бір шамадан асқан соң тартады. 
Пневматикалық  регуляторлар  әдетте  біржақты  әрекетті  болады,  ал 
механикалықтар  бір және екіжақты әрекетті болады. 
Екіжақты  әрекетті  авторегулятор  жұмысы  қалыптар  мен 
дөңгелектер арасындағы саңылаулар азайған жағдайда рычагті берілісті 
блгілі  бір  өлшемге  автоматты  түрде  түсіруге  және  саңылаулар 
үлкейгенде оны автоматты тартып алуға негізделеді.  
Біржақты  әрекетті  авторегулятор  рычагті  берілісті  тек  тартып 
алады, егер қалыптар мен дөңгелектер арасындағы саңылаулар белгілі 
мәннен асып кетсе және қарапайымдырақ конструкцияға ие болса. 
шарт.  №  574Б  авторегулятор  құрылғысы.  Авторегулятор  6 
бастиегі  және  19  қақпағы  бар  18  корпустан  (8.25-сурет),  20  серіппесі 
бар  14  тартқыш  стаканынан  және  17  қайтарғыш  серіппесінен  және  1 
реттеуші  винттен  тұрады.  6  бастиегі  18  корпуска  аударылған  және  8 
болтымен  бекітілген.  Бастиекке  7  тиекті  сақинасымен  және  5  резеңке 
сақинасымен бекітілген 4 қорғаныс құбыры қойылған. 
 
1 –  реттеуші  винт; 2  –  капронды  сақина; 3  –  жалғастырғыш; 4  – қорғаныс  құбыры;  5 – 
резеңке сақина; 6 – бастиек; 7 – тиекті сақина; 8 – стопорлы болт; 9, 15 – винттер; 10 – 
қосалқы сомын; 11, 13 – табанды дөңгелекті мойынтіректер; 12 – реттеуші сомын; 14 – 
тарту  стаканы;  16  –  төлке;  17  –  қайтарушы  серіппе;  18  –  корпус;  19  –  қақпақ;  20  – 
тартпалы серіппе; 21  –  жетек  табандылығы;  22 –  құлақша;  23 – сақтандырғыш сомын; 
24, 25 – серіппелер; Л, 5, Г – нормалаушы өлшемдер
 
 
8.25-сурет. шарт. № 574Б тежеуішрычагті беріліс авторегуляторының 
бастапқы күйдегі механизмы: