Г. И. Нестеренко 20 ж «Есеп және аудит», «мжб»,

1. Экономикалық цикл және циклдық ауытқулардың себептері қандай?

2. Экономикалық цикл фазаларын ата?

3. Экономикалық цикл типтерін ата?

1. 
   Грегор Мэнкью. Макроэкономика. М. МГУ, 1994
   
2. 
   Мамыров Н.К. Тлеужанова М.А. Макроэкономика. Алматы. Экономика, 2003
   
3. 
   Долан Э.Дж., и др. Деньги, банковское дело и денежно-кредитная политика. М.,1994.
   
4. 
   Долан Э.Дж., Линдсей Д.Е.Макроэкономика. С-Пб.,1994.
   
5. 
   Дорнбуш Р., Фишер С. Макроэкономика. Дело, 1997
   

№9-10 дәріс

1. Жұмыссыздыққа әсер етуші факторлар

2. Инфляция және оның болу себептері

3. Инфляцияның түрлері және инфляцияны өлшеу

4. Инфляция және процент нарқы. Фишер тиімділігі

5. Жұмыссыздық пен инфляция арасындағы байланыс. Филлипс қисығы

Жұмыссыздықтың болуының басты екі себебі: жұмыс табу проблемасы мен еңбекақының қаталдығы.

Фрикциондық жұмыссыздықтың болуы экономикаға тән қасиет. Көптеген мемлекеттік бағдарламалардың мақсаты фрикциондық жұмыссыздықты азайтуға бағытталады. Осы бағыттағы шаралар: еңбекпен қамту бюролары жұмыстарын жетілдіру, кәсіптік қайта дайындау бағдарламаларын жасау.

Жұмыс күші ұсынысы жоғары болуына байланысты, фирмалардың жалақыны төмендетуге мүмкіндігі бар. Бірақ еңбекақы қатаңдығы оған мүмкіндік бермейді. Еңбекақы қатаңдығы өз алдына мынадай себептерге байланысты: минималды жалақы туралы заңдардың қабылдануы, кәсіподақтардың монополиялық билігі және фирмалармен ынталандырушы жалақыны орнату (жоғары жалақы еңбек өнімділігін арттырады).

1. 
   мемлекеттік бюджеттің тапшылықта болуы, яғни әлеуметтік, әскери мақсаттағы шығындарды көп жұмсауы. Осының нәтижесінде бюджет тапшылығы күшейіп, оны толықтыру мақсатында мемлекет қағаз ақшаларды артық басып шығарады.
   
2. 
   Кәсіподақтар жалақының өсуін талап етеді, бұдан шығын да өседі, одан кейін баға өседі, сосын – жалақы мөлшерінің жаңа өсімі қайталанады. Нәтижесінде «инфляцияляқ серіппе» пайда болады.
   
3. 
   Инфляцияның тағы бір себебі - бәсекенің тиісті деңгейде болмауы. Шындығында жоғарғы бәсеке жағдайында бір тауардың қымбаттауы басқа тауардың арзандауына әкеледі. Ал нарықта монополист үстемдік еткен жағдайда тауар бағасы деңгейі үнемі көтеріліп, инфляцияға әкеледі.
   
4. 
   Инфляцияның пайда болуы оны күтумен де байланысты. Өндіріс иелері өздерінің табысының инфляцияға байланысты азаю мүмкіндігін ескере отырып, тауар бағасын көтере бастайды. Нәтижесінде бір мезгілде тауар бағасының өсуі және өндіріс көлемінің қысқаруы орын алады.
   

3. Инфляцияның мынадай түрлері бар:

1. Өту қарқынына байланысты 3 түрге бөлінеді: 1) баяу инфляция, жылдық инфляция деңгейі 10% –ке дейін. 2) қарқынды инфляция (20%-200%) 3) ұшқыр немесе гиперинфляция. Мұнда ақша айналымы толық бұзылады. Мысалы, инфляция деңгейі 1985 жылы Боливияда 3400, 1990 жылы Аргентинада 2000 құрады. Дүниежүзілік рекорд әзірге Никарагуа елінде – 33000.

2. Өту формасына байланысты ашық және басыңқы инфляция болады. Еркін баға белгіленетін нарықтық экономикаға ашық инфляция тән. Ашық инфляцияда бағаның өсуі анық көрінеді. Басыңқы немесе жасырын инфляция реттелетін бағалар қолданылатын әміршілдік экономикаға тән. Бағаға бақылау жасайтындықтан мұндай экономикада бағаның өсуі байқалмайды, ол жасырын түрде болады. Бірақ инфляция әрекетін тауар тапшылығынан, өнім сапасының нашарлығынан, бартерлік айырбастаудың дамуынан көруге болады.

3. Инфляцияның пайда болу себебіне байланысты сұраным және шығындар (ұсыным) инфляциясы болады. Сұраныс инфляциясында сұраныс пен ұсыныс теңдігі сұраным жағынан бұзылады. Мұндай жағдай толық жұмыспен қамтылуда, жалақының өсуінде, мемлекеттің әскери және әлеуметтік мақсаттағы шығындарының өсуінде пайда болады.

Шығындар инфляциясы - өндіріс шығындарының өсуіне байланысты бағаның өсуі.

4. Күтілетін және күтілмейтін инфляция болады. Күтілетін инфляцияда тұтынушылар бағаны одан әрі өседі деп күтіп, тауарға сұранымын арттырады. Нәтижесінде баға өседі.

5. Әр түрлі тауар топтары бойынша бағаның өсу деңгейінң алшақтауына байланысты инфляцияның екі түрін ажыратады: тең және тең емес. Тең инфляцияда әр тауардың бағасы бір-біріне қатысты өзгермейді, ал тең емес инфляцияда әр тауардың бағасы бір-біріне қатысты үнемі өзгеріп отырады.

Инфляция баға индексі арқылы өлшенеді. Ағымдағы жылдың инфляция деңгейі мына формуламен есептеледі:

Инфляция деңгейі

=

Pa - Po Po

100%

P_o- өткен мерзімдегі орташа баға деңгейі

Мысалы, баға индексі 2000 жылы 113,6 болсын, 2001 жылы ол 118,3.

Инфляция деңгейі = (118.3-113.6) / 113.6 * 100% = 4.1%

r = i - 

Бұл теңдеуді былай өзгертіп жазуға болады:

i = r + 

Бұл теңдеу американ экономисті Ирвинг Фишер (1867-1947) құрметіне Фишер теңдеуі деп аталады. Теңдеу номиналды процент нарқы екі себепке байланысты өзгеретіні көрсетеді: нақты процент нарқының өзгерісі және инфляция деңгейі.

Ақшаның сандық теориясы және Фишер теңдеуі ақша массасының өсуі номиналды процент нарқына қалай әсер ететінін көрсетеді. Ақшаның сандық теориясына байланысты ақша массасының 1%-ке өсуі инфляция деңгейінің де 1%-ке өсуіне әкеледі. Фишер теңдеуіне сәйкес , инфляция деңгейінің 1%-ке өсуі номиналды процент нарқын 1%-ке өсіреді.

Инфляция деңгейі мен номиналды процент нарқы арасындағы қатынас Фишер тиімділігі деген ат алды.
5. Жұмыссыздық пен инфляцияның өсу қарқыны арасында тұрақты өзара байланыс болады. Экономикалық ғылымда бұл құбылыс Филлипс қисығы арқылы зерттеледі. Ағылшын экономисті А.В.Филлипс жұмыссыздықты қысқарту салдарынан болатын бағаның жедел өсуінің заңдылығын Ұлыбритания елінің 1861-1956 жылдардағы статистикалық мәліметтерін талдай отырып, график түрінде былай бейнеледі.

Р Р3 Р2 Р1 U3 U2 U1

Бұл қисық сызық жоғарғы жұмыссыздық жағдайында инфляцияның төмен болатынын көрсетеді. Және керісінше жұмыссыздықтың азаюы жиынтық сұранымды арттырады, бағаның өсуіне итермелейді.

Егер жұмыссыздықтың U₁ деңгейін мемлекет жоғары деп тапса, оны төмендету мақсатында фискальдық және ақша-несие саясатын жүргізе отырып, жаңа жұмыс орындарын жасауға ұмьылады. Жұмыссыздық деңгейі V₂-ге дейін төмендейді, бірақ инфляция P₁-ден P₂ – ге көтеріледі

1. 
   Жұмыссыздыққа әсер етуші факторларды ата?
   
2. 
   Инфляция және оның болу себептері қандай?
   
3. 
   Инфляция және процент нарқы бұл не?.
   
4. 
   Фишер тиімділігін ата?
   

1. 
   Грегор Мэнкью. Макроэкономика. М. МГУ, 1994
   
2. 
   Мамыров Н.К. Тлеужанова М.А. Макроэкономика. Алматы. Экономика, 2003
   
3. 
   Долан Э.Дж., и др. Деньги, банковское дело и денежно-кредитная политика. М.,1994.
   
4. 
   Долан Э.Дж., Линдсей Д.Е.Макроэкономика. С-Пб.,1994.
   
5. 
   Дорнбуш Р., Фишер С. Макроэкономика. Дело, 1997
   

№11 дәріс

1. «Экономикадағы ақша құралдарының айналымы» моделі

2. Тауарлар мен қызметтер өндірісі

3. Ұлттық табысты өндіріс факторлары бойынша бөлу

• 
  Елдегі фирмалар қанша өнім өндіреді? Ұлттың табысының мөлшерін не анықтайды?
  
• 
  Өндірістен алынған табыс кімге түседі? Жұмысшылар қанша алады, меншік иелері қанша иемденеді?
  
• 
  Елдің өнімдерін кім сатып алады? Үй шаруашылығы тұтынуға, фирмалар инвестицияға, үкімет қоғамдық мұқтаждыққа қаншасын алады?
  
• 
  Тауарлар мен қызметтерге сұраныс пен ұсынысты не теңдестіреді?Тұтыну, инвестиция, мемлекеттік сатып алулар арасындағы сәйкестікті не қамтамасыз етеді?
  

Үй шаруашылығы түскен табысын салық төлеуге, қаражат жинақтауға жібереді, Фирма өнімдер мен қызметтерді сатудан алған табысын өндіріс факторлары иесіне төлем ретінде жұмсайды. Үкімет салық түрінде табыс ала отырып, оны мемлекеттік сатып алуларға жұмсайды. Бұл модельдегі өзара байланыстарды біз мынадай сатылар бойнша қарастырамыз:

1. 
   Ұлттық табысты құрайтын фирмалардың өндірісінің көлемі немен анықталады;
   
2. 
   Бұл ұлттық табыс өндіріс факторлары нарығы арқылы үй шаруашылығына қалай бөлінеді;
   
3. 
   Алынған табыстың қандай бөлігін үй шаруашылығы тұтынады, қандай бөлігін жинақтайды;
   
4. 
   Тауарлар мен қызметтерге деген сұраныс пен ұсыныс бір-біріне қалай теңеседі.
   

2. Фирмалардың өндірісінің көлеміне екі көрсеткіш: өндіріс факторлары және өндірістік функция әсер етеді.

Y = F ( K, L)

Өндіріс функцияларының көпшілігі өндіріс ауқымының тұрақты тиімділігі қасиетін иемденеді. Егер өндіріс факторларының өсуіне байланысты алынатын өнім де сол шамаға өссе, өндірістік функцияның осы қасиеті орындалады:

zY = F (z K, zL)

Ұлттық табыстың бөлінуі өндіріс факторларына қойылатын бағаға байланысты. Ал бұл баға өз алдына нарықтағы сұраныс пен ұсынысқа байланысты қойылады. Фирма өнімін Р бағасымен сатады, жұмысшыларына w жалақысын төлейді және капиталды r аренда бағасына жалдайды. Табыстың бөлінуін анық көрсету үшін капитал тек үй шаруашылығына тиесілі деп қарастырамыз. Яғни үй шаруашылығы капиталды арендаға береді, өзінің жұмыс күшін сатады.

Фирманың мақсаты пайда табу. Оның пайдасы былай есептеледі:

П = P*Y – WL –RL

Пайданың өндіріс факторларына қалай байланысты екенін анықтау үшін өндірістік функцияны қолданамыз:

Y = F ( K, L) П = P* F ( K, L) – WL –RL

Бұл теңдеу пайданың өнім бағасына, өндіріс факторларының бағасына және олардың санына байланысты екенін көрсетеді.

Фирма пайдасын максималдау үшін еңбектің шекті өнімі нақты жалақыға тең болғанша жұмысшыларды жалдайды:

MPL =W / Р W / Р –нақты жалақы.

Фирма өндіріс факторлары үшін төлем жасағаннан кейін өзінде қалатын табыс экономикалық пайда деп аталады. Экономикалық пайда мынаған тең:

Экономикалық пайда =Y - ( MPL* L) + (MPК* К).

Y = ( MPL* L) + (MPК* К) + экономикалық пайда

Осыдан ұлттық табыстың жұмысшылардың табысына, капитал иелері табысына және экономикалық пайдаға бөлінетінін көруге болады.

Егер өндірістік функция өндіріс ауқымының тұрақты тиімділігін иемденетін болса, экономикалық пайда 0–ге тең болады да, өндіріс факторлары үшін төлемнен соң ештеңе қалмайды. Бұл Эйлер теоремасының тұжырымдамасы. Бұл теорема бойынша:

F ( K, L) = ( MPL* L) + (MPК* К)

Егер әрбір өндіріс факторына оның шекті өнімі берілетін болса, онда өндіріс факторлары үшін төленетін барлық төлемдер жалпы өндірілген өнімнің көлеміне тең. Басқаша айтқанда, өндіріс ауқымының тұрақты тиімділігі және бәсеке болса, экономикалық пайда нольге тең.

4. 
   Жабық экономикадағы жиынтық сұраныстың құрамдас бөліктері.
   
5. 
   Тұтыну функциясы.
   
6. 
   Кейнстік тұтыну функциясы.
   

• 
  Тұтыну (С)
  
• 
  Инвестициялар (I)
  
• 
  Мемлекеттік сатып алу (G)
  
• 
  Таза экспорт (NX)
  

• 
  Қысқа мерзімді қоладнылатын тауарлар
  
• 
  Ұзақ мерзімді қоладнылатын тауарлар
  
• 
  Көрсетілген қызмет
  

Табыстың салық төлемдерін өтеуден қалған бөлігі қолда бар табыс деп аталады.

Y^d = Y-T Y^d – қолда бар табыс.

Тұтыну деңгейі жеке байлыққа () және қолда бар табысқа (Y^d) оң тәуелді. Табыстың өсуімен тұтыну деңгейі де өседі. Олардың арасындағы байланыс тұтыну функциясы деп аталады:

С = C (,Y^d)

Табыс тек тұтынуға жұмсалмайды, оның белгілі бір бөлігі қор жинақтауға қолданылады:

Тұтыну (С) + Қор жинағы (S ) = Табыс (Y)
2. Тұтыну мен қор жинақтау мәселесін зерттеу барысында Дж.М.Кейнс мынадай психологиялық факторлардың әсерін атап көрсетті.

Біріншіден, табыс деңгейі өске сайын адамдардың тұтынуға жұмсайтын шығыны да өседі, бірақ табыс деңгейінің өсу қарқыны мен тұтыну шығындарының өсу қарқыны бірдей болмайды. Табыс өскен сайын тұтыну шығындарының өсу қарқыны азаяды, ал қор жинақтау қарқыны өседі. Тұтыну мен қор жинақтаудың өсу және кему қарқынын көрсету үшін мынадай көрсеткіштер қолданылады:

ìðñ = ∆C / ∆Y ìðñ – тұтынудың шекті бейімділігі

ìðs = ∆S / ∆Y ìðs – қор жинағының шекті бейімділігі

аðñ =C/Y тұтынудың орташа бейімділігі

аðs =S/Y қор жинағының орташа бейімділігі

Кейнс табыс тұтынуды анықтайтын басты фактор деп санады, және процент нарқының роліне мән бермеді. Ал классикалық мектептегі экономистердің пікірі бойынша жоғары процент нарқы қор жинақтауды ынталандырады.
3. Кейнстік тұтыну функциясы оның жетістіктеріне қарамастан, мынадай екі проблеманы туғызды.

Біріншісі, екінші дүниежүзілік соғыс кезіндегі экономистердің жасаған болжауларынан туындады. Кейнс теориясы бойынша табыстың өсуіне байланысты тұтынуға шекті бейімділік азайып, қор жинағына шекті бейімділік өсуі қажет. Ал соғыстан кейінгі жылдары табыстың өсуіне байланысты қор жинақтаудың өсуі байқалған жоқ.

Екіншісі, экономист Саймон Кузнецтің зерттеулеріне байланысты туындады. Оның бұл зерттеулері Нобель сыйлығына иегер атануға мүмкіндік берді. Саймон Кузнец 1940 жылы 1869 жылдан бастап жинаған мәліметтерінің қорытындысын шығарды. Оның зерттеуі бойынша тұтынудың табысқа қатынасы бірнеше жылдар бойы тұрақты болып қалды.

Қысқа уақыт мерзімінде кейнстік тұтыну функциясы орындалғанмен, ұзақ мерзімде оның дұрыстығы осылай нақты деректермен дәлелденген жоқ.

1. 
   ЖҰӨ құрылымындағы шығындарына қандай шығындар жатады?
   
2. 
   Тұтыну функциясы дегеніміз?
   
3. 
   Кейнстің тұтыну теориясына түсінік бер.
   

1. 
   Агапова Т. Серегина С.Ф. Макроэкономика. М. МГУ, 1999
   
2. 
   Бункина М.К. , СеменовВ.А. Макроэкономика М., 1995.
   
3. 
   Бункина М.К. Монетаризм. М., 1994.
   
4. 
   Гальперин В.Д. и др. Макроэкономика. Экономическая школа, 1996
   

№13 дәріс

1. 
   Инвестициялық шығындар
   
2. 
   Инвестиция динамикасын анықтайтын факторлар
   

1. Инвестициялық шығындар ұлттық экономика деңгейінде ұлғайған ұдайы өндірісті бейнелейді. Инвестиция – бұл жаңа құрылысқа, жабдықтауға, жұмыс жасап тұрған кәсіпорынды ұлғайту мен техникалық қайта жабдықтауға, тұрғын-үй, мәдени тұрмыстық құрылысқа кеткен шығындар. Инвестиция немістің «invesition» деген сөзі және бұл кәсіпорынға пайда табу мақсатында ұзақ мерзімге салыған капитал мөлшерін көрсетеді. Фирамалар да, үй шаруашылығы да инвестициялық тауарларды иеиденеді. Фирмалар капитал запасын ұлғайту үшін және ескілерін жаңарту үшін инвестициялық тауарларды сатып алады. Үй шаруашылығының жаңа үйлер сатып алуы да инвестицияның бір бөлігі. АҚШ-та ЖҰӨ-нің 15-процентке жуыған инвестициялар құрайды.

Инвестиция теориясын ағылшын экономисті ДЖ.Кейнс өзінің «Еңбекпен қамтудың, проценттің және ақшаның жалпы теориясы» еңбегінде қарастырады, онда ол инвестицияны өндіріске жан бітіретін және тиіді сұрсныстың басты факторы ретінде анықтайды. Инвестицияның өсуі ұлттық табыстың ұлғаюына, өндіріске қосымша жұмыскерлерді тартуға ықпал етеді, яғни жұмыссыздықты жояды.

Инвестициялық шығындар үш түрге бөлінеді. Кәсіпорындардың негізгі қорларына жұмсалатын инвестициялар (өндірістік инвестициялар)– кәсіпорындармен өзінің өндірістік қызметінде пайдаланылуға алынатын ғимараттар, құрылыстар және қондырғылар.

1. 
   Инвестицияға қаржы жұмсау ең алдымен сол инвестиция жұмсаудан алынатын пайда нормасына байланысты. Егер алынатын пайда инвестицияға жұмсалатын шығынды өтемесе, инвестиция жасау тиімсіз; Инвестицияға елдегі пайыз мөлшерлемесі әсер етеді. Пайыз мөлшерлемесі өсуі инвестицияны тежесе, пайыз мөлшерлемесінің төмендеуі инвестицияны жандандырады;
   
2. 
   Инвестиция салық салу деңгейіне байланысты. Салық нарқының өсуі инвестицияны тежейді және керісінше;
   
3. 
   Өндіріс технологиясындағы өзгерістер;
   
4. 
   Қолдағы негізгі капитал;
   
5. 
   Экономикалық күтулер;
   
6. 
   Жиынтық табыс динамикасы.
   

1. 
   Құрал-жабдықтардың ұзақ мерзім жұмыс істеуі;
   
2. 
   Инновациялардың тұрақсыздығы;
   
3. 
   Экономикалық күтулердің өзгергіштігі;
   
4. 
   ЖҰӨ циклдік ауытқулары.
   

I = I(r)

Нақты – инфляцияны есепке алғандағы пайыз мөлшерлемесіне. Мысалы номиналды пайыз мөлшерлемесі – 9, инфляция деңгейі – 5, нақты пайыз мөлшерлемесі 4-ке тең (9-5)

1. 
   Инвестициялық шығындар түрі қандай?
   
2. 
   Инвестиция динамикасын анықтайтын факторларды ата?
   
3. 
   Инвестициялар тұрақсыздығының негізгі факторларына нелер жатады?
   

1. 
   Агапова Т. Серегина С.Ф. Макроэкономика. М. МГУ, 1999
   
2. 
   Бункина М.К. , СеменовВ.А. Макроэкономика М., 1995.
   
3. 
   Бункина М.К. Монетаризм. М., 1994.
   
4. 
   Гальперин В.Д. и др. Макроэкономика. Экономическая
   

№14-17 дәріс.

1. 
   Жиынтық сұраныс түсінігі
   
2. 
   Жиынтық ұсыныс түсінігі
   
3. 
   Қысқа және ұзақ мерзімдік кезеңдегі экономикалық тепе-теңдік
   
4. 
   Жиынтық сұраныс пен жиынтық ұсыныстың өзгеруі
   
5. 
   Кейнс кресі
   

Баға деңгейі АД Нақты өндіріс көлемі

Жиынтық сұраныс қисығына баға деңгейінен басқа мынадай факторлар әсер етеді, және олардың әсерімен жиынтық сұраныс қисығы қозғалады:

• 
  Орталық Банк ақша ұсынысын қысқартқан жағдайда жиынтық сұраныс қисығы солға жылжиды;
  
• 
  Салықтағы өзгерістер жиынтық сұраныс қисығын қозғалтады;
  
• 
  Субсидиялар мен жеңілдетілген несиелердің енгізілуі және т.б.
  

деңгейі

нақты өндіріс көлемі
Суретте АS қисығы 3 түрлі жағдайда көрініс алып тұр. Біріншісі көлденең сызықпен көрсетілген. Ол кейнстік кесінді деп аталады. Кейнстік кесінді жұмыссыздық жағдайындағы ұсыныс қисығын бейнелейді. Кейнстің көзқарасы бойынша ресурстарын толық пайдаланбай отырған экономикада өндіріс көлемінің ұлғаюы баға деңгейіне байланыссыз болады. Фирмалар жұмыссыздықты пайдаланып ағымдағы еңбек ақысына керекті жұмыс күшін жалдайды. Осыған байланысты олар көрсетілген баға деңгейінде сұранысты қанағаттандыра алады.

Вертикальды тік қисық сызық классикалық кесінді деп аталады. Себебі экономикалық теорияның классикалық бағыт өкілдері экономиканың ресурстармен толық қамтылған жағдайын зерттеді. Классикалық жағдайда ұсыныс қисығының тік болуы кез-келген баға деңгейінде қажетті тауар өндіріледі дегенді білдіреді. Бұл жағдай баға деңгейі қаншама өссе де өнім өндірудің ұлғаймайтынын көрсетеді, себебі өндіріс бар мүмкіншілігін пайдаланып жұмыс жасап тұр.

Классикалық және кейнстік кесіндінің ортасында аралық кесінді орналасқан. Бұл аралықта еңбек ресурстары жұмыспен қамтылып, өндіріс қуаттары іске қосыла бастайды. Бұл жағдайда бағаның өсуі өндіріс көлемін ұлғайтады.

3. Классикалық үлгі және жиынтық сұраныстың тік қисығы ұзақ мерзімдік кезеңді талдауда қолданылады. Ұзақ мерзімдік кезеңде өнім шығару көлемі баға деңгейіне тәуелді емес (Сурет 3). Бұл жағдайда сұраныстың өзгерісі бағаға әсер етеді, өндіріс көлеміне әсер етпейді. Мысалы, егер ақша ұсынысы қысқарса, жиынтық сұраныс қисығы төменге ығысады. Жиынтық сұраныстың қысқаруынан баға деңгейі төмендейді.

AS

AD₂

Сурет 3. Ұзақ мерзімдік кезеңдегі Сурет 4. Қысқа мерзімдік кезеңдегі

жиынтық ұсыныс жиынтық ұсыныс

4. Экономикадағы тербелістер жиынтық сұраныс пен жиынтық ұсыныстың өзгеруінен басталады. Жиынтық сұраныс пен жиынтық ұсыныс қисықтарының қозғалысын экономикалық сілкініс немесе талықсытпа (шок) деп атайды.

Жиынтық ұсыныс жағынан болатын сілкіністер мысалдары:

• 
  Құрғақшылық салдарынан азық-түлікке деген ұсыныстың күрт төмендеуі оларға деген бағаның өсуін тудырады;
  
• 
  Қоршаған ортаны қорғау бойынша жаңа заң фирмалардың зиянды заттардың қалдықтарын қысқартуды талап етеді – фирмалар бағаны жоғарылату арқылы өндірістің қосымша шығындарын тұтынушыларға жүктейді;
  
• 
  Кәсіподақтар күресі – шығарылатын тауарларға деген бағаны және жалақының жоғарылауына әкеледі және т.б.
  

Экономика жабық болса, жоспарланған шығындар (Е) былай бейнеленеді:

Е = C + I + G

Е Y=E

Y₁ E = C+ I + G

E₁ жоспарланбаған қор жинау

E₂

Y₂ жоспарланбаған қордың қысқаруы

Y₂ Y₀ Y₁ Y
Бұл модель өзінің сыртқы келбетіне байланысты «Кейнс кресі» деп те аталады.Y=E сызығында жоспарланған шығындар табысқа тең. Егер іс жүзіндегі өнім шығару көлемі Y₀ тепе-теңдік көлемінен Y₁-ге артса, онда жоспарланған шығындар табыстан аз, яғни сатып алушылар тауарларды фирмалардың өндіргенінен аз сатып алатындықтан, жоспарланбаған қор жинақтау болады. Қордың өсуі фирмаларды өндірісті және жұмысбастылықты азайтуға мәжбүр етеді. Y₁ Y₀ –ге дейін төмендейді, яғни табыс пен жоспарланған шығындар теңеледі.

Керісінше, Y₂ табыс көлемінде, жоспарланған шығындар өндіріс көлемінен жоғары. Көтерілген сұраныс фирма қорларының қысқаруы есебінен қанағаттандырылады, бұл жұмысбастылық пен өнімнің өсуіне ынталандырады. ЖҰӨ біртіндеп Y₀ –ге дейін өседі, және қайтадан тепе-теңдік орнығады.

Кейнс кресін мемлекеттің бюджет-салық саясатының әсерін көрсету үшін қолдануға болады.