байланы сы н, иерархиясы н, динам икасы н және
функцияларын алдын ала көрсетуді айтады. Жүйелік
картографиялаудың принципі мен тольпс, көрінісі кешенді
ғылыми-аныктамалық атластар және сериялық тақырьппық
карталарда жақсы көрініс тапкан. Картографиялаудың бүл
түрінің маңызды сипатгы белгілеріне төмендегілер жатады:
• автоматтандырудың жоғарғы дәрежесі, цифрлі
картографиялау базасына, және географиялық деректер
базасьша жөне географиялық білімге сүйенеді;
• бейнелеуге (суреттеуге) және геожүйе талдауьгаа жүйелі
жол табу;
• картографияның интерактивтілігі, картаны жасау
әдістері және пайдаланудьщ тьныз үйлесімділігі;
• нақгы уақытка қарай шүғыл орындау;
• жағдайды жан-жақгы бағалау және балама шешімдерді
спектріне мүмкіндік беретін көпжақгылық;
• компютерлік дизайнды және жаңа графикалық бейнелеу
қүралдарын пайдалану;
• жаңа түрлермен типтерді (электрондық карталарды, үш
өлшемді компьютерлік модельдер және анимациялар, т.б.)
жасау (қүру);
Математикалык-картографияльщмодельдеу (таіһетаісаі
апсі сагіо§гарһісаІ тойеіііщ)
— математикалық модельдеу
негізінде жаңа картографиялық өнімдерді алу, карталар
деректерінен түсірілген математикалық модельдерді талдау
және қүру. К артограф иялы қ ж әне математикалы қ
модельдерде мынадай тізбек циклі түзіледі: карта —
математикалық модель — жаңа карта — жаңа математикалық
модель, т.с.с.’
Геоақпараттық картографиялау геожүйе динамикасын
бейнелеу мүмкіндігін біршама кеңейтіп практикаға
картографиялық анимацияны (мультипликацияны) енгізеді.
Демонстрапиялау (көрсету) кезінде бірінен соң бірі келетін
карта-кадрлардьщ ерекше тиімді қозғалысы іске асырылады.
Қозғалмалы бейнелерді алудың көптеген технологиялары
және әдістері жасалған.
3.16 Картографиялық анимация
Геоақпараттық картографиялау геожүйе динамикасын
бейнелеу мүмкіндігін біршама кеңейтіп практикаға
картофафиялық анимацияны (мультипликацияны) енгізеді.
Демонстрациялау (көрсету) кезінде бірінен соң бірі келетін
71
карта-кадрлардың ерекше тиімді қозғалысы іске асырылады.
Қозғалмалы бейнелерді алудың көптеген технологиялары
және әдістері жасалған.
Картографиялық анимаңияның әрқилы вариантттарын
және комбинацияларын қамтамасыз ететін ерекше
компьютер бағдарламалары жасалған. Олар:
1 барлық карталардың экранда қозғалуы;
• карта-кадрлардың мультипликациялық бір ізділігі
немесе үш өлшемді бейнеленуі;
• корсету жылдамдығын өзгерту, кадр аралығын қайта
көру, таңдалған (сүрыпталған) кадрды қайта көру, кері
бірізділік;
• картадағы жеке элементгер мазмүнын өзгерту;
• элементтер мазмүны түрін (нысанды, белгілерді),
олардьщ мөлшерін, бағытын, т.б. өзгерту;
• бояулар түсін озгертіп отыру, каркындылығын өзгерту;
• бейнелердің немесе оның бір бөлікке маспггабтануы;
• карта үстінде қозғалыс тиімділігін тудыру.
Бацылау сүракщары:
1. “Картография” терминіне анықгама беріңіз?
2. Масштабтың кдндай түрлерін білесіз ?
3. Карталардың сипаттамаларын беріңіз?
4. Карта элементтеріне не жатады?
5. Картографиялық символдар деген не?
6. Тематикалық карталарда картографиялық бейнелеудің
қандай тәсілдері қолданылады?
7. Қандай талдаулар кезінде ара қашықгықган зондгау
деректері жиі кджет етіледі?
8. Генерализация деген не және оның түрлері?
4. ГЕОАҚПАРАТТЫ ЖҮИЕДЕГІ ДЕРЕКТЕРДІ
ҮЙЫМДАСТЫРУ ЕРЕКШЕЛІГІ
4.1 Координатты деректер
ГАЖ жүйесінде түрлі координат жүйелері қолданылады:
ж азы қ декартты координаттар; ж азы қ полюстік
координаттар; геоцентрлік; топоцентрлік және т.б.
ГАЖ-да базалы қ геом етриялы қ моделді типтер
жиынтығын қолданады, олармен қалған барлық күрделірек
моделдер қүрастырылады. Карталардың тақьірыптық
аймақгарын ескеруде осындай типтерді сипаттаумен ғана
шектеледі (географиялық мәліметтер қүрылымы), олар
топографиялық көрсету жөне тематикальпс, ретке келтіруге
қатысты.
ГАЖ-да келесі координатты деректер типтерін
пайдаланады: нүкте; түйықталмаған сызық; контур
(түйықгалған сызық); полигон (ареал, район) бір-біріне
көршілес түйықгалған аудан топтары.
• Нүкте
Түнықта лмағ ан
сызық
4.1-сурет.
Координатты деректер типі
ГАЖ-да нысанды күру үшін коптеген координатты
моделдер саньш пайдаланады. Мысалы, кейбір жүйелердегі
деректер жиынына доға, түйін үшы жөне т.б. элементтер
кіреді.
Нүктелі нысандар. Картаның масиггабында көрінбейтін
элементгер нүктелермен сипатталады. Мысалы, Кдзақстан
картасындағы ауылдар, кдлалар.
Түйықта/н' ан
сьпық (контур)
Полгон, ареал
73
Ауыл ауданы картада көрсетілуі мүмкін емес, сол
себептен де ол шартты белгімен сипатгалады, демек белгілі
бір нүкте суретімен (4.2-сурет). •
Нүкте түрінде көрсетілген нысандарды тандау, картаньщ
масштабына немесе зерттеулерге байланысты болады. Ірі
масштабты картада нүктемен жеке күрылыстар көрсетіледі,
ал майда масштабты картада — кдлалар.
Нүктелі нысандардың ерекшелігі олардың басқа да
кеңістіктік нысандары сияқгы графикалық файлдар түрінде
және атрибутты кесте түрінде сақталынуында. Әрбір
нүктенің координаты екі қосымша атрибут түрінде
сипатталады. Кестедегі әрбір жол нүктеге сәйкес — онда
сол нүкте жөнінде барлық ақпарат жиналган.
М аріпіо РгоГе$&іопвІ -
[РОРШ .КАИУ/АҮ$.Р»РЕ$....
.КЕСЮН5
Карта]
Файл Прввка Програимы О бъекты Запрос Таблица Настройки О кио К арта Слравка
0 ]
ІМІ1
■
е з і ш е і і п
Һ ?
ч 1 ж 1
1 ,ч-1
іічі
1 . І а І а і € і і а і < &
I I
1
1
І А І
I : ' 1 • У І < ? в | Л |
4.2 -сурет.
Маріп/о бағдарламасындағы нүктелі
нысандар (Облыс орталыкщары)
Сызықгы нысандар. Сызықпен, карта масштабында ауданы
болмайтын, бірақ үзындыгы бар нысандар көрсеііледі. Мысалы,
Кдзақстанның теміржол картасы. Әрине, жол ені көрсетіяуі
мүмкін емес, бірақ Алматы — Астана жолының каргасында
көрінетіндей үзындьпс, бар (4.3-сурет).
Сызьгқгар — желіні сипатгау үшін де кеңінен қолданылады,
оларға нүкгелі нысандарга кдрағанда топологияльж, белгілердің
болуы сипат. Кез келген желі түйін қосьшдысьшан, жекелеген
74
Достарыңызбен бөлісу: |
