атрибутты деректерді автоматты немесе интерактивті
режимде генерализациялық операторды пайдаланып
картографиялық кдбылдау және әдістерін генерализацияга
сәйкестендірудін жинақтап қорытуын айтады. Олардың
негізгілеріне қарапайымдату (жеңілдету), кедір бұдырын
реттеу, сызықтарды жеңішке түрде беру, сиретіп беру,
сұрыптау, қайта жікгеу, агрегатгау, қосу, жабу, сызықгарды
үзіп-үзіп беру, пішіндер мен мөлшерлерін кдрапайым етіп
беруді айтады.
3.13 Оперативті шүғыл картографиялау
Оперативті шүғыл картографиялау
(орегаіме саПо§гарһісаІ)
— геоақпаратгық картография тармақгарының бірі. Оның
мөні картаны шынайы немесе шынайыға жақын уақыт
масш табы кезінде пайдалануш ы ларга ақпаратты
мүмкіндігінше тез (өз уақытында) беру және проңесс
жүрісіне ықпалын тигізу болып саналады.
Практикада картографиялық өнімдерді және оларды
оперативті түрде жасау түтынушыға дер кезінде жеткізу
және берілген тапсырманы уақытында орындау маңызды
саналады . Ш үгыл карталарды тез жасау көптеген
проблемаларды шешеді. Біріншіден, ол қолайсыз немесе
қауіпті процестердің алдын алуға, олардың дамуын
қадағалайды, болжауды қүруға кепілдік береді, бақылау
варианттарын таңцауға көмектеседі, барлық сферадағы
процестің жүрісі мен өзгеруін реттейді.
Шүғыл картографиялық деректердің бастапқы материалы
больш гарыштық түсірімдер, тікелей бақылау және өлшеу,
статистикалық деректер, сүрау салу қорытындысы, т.б.
жатады
. . . .
,
Шүғыл картографиялаудың тиімділігі үш фактормен
анықгалады:
. автоматикалық жүйенің сенімділігі, енпзу жылдамдығы
жөне деректерді өңцеу, дерекгер базасына жеіудің қолайльпы;
. щұғыл оперативті карталардың жеңіл оқылуы, сыртқы
безендірілуінің қарапайымдылығы, осының барлығы көзге
өте жақсы корінерлік болып тұрады;
. картаны тұтынушыларға шұғыл тарату, оның ішінде
телекоммуникацияны да пайдалану.
68
‘Теоақпарат” термині үш түбірден — географиядан,
ақпараттан және автоматикадан түрады. Қазіргі кезде
геоақпарат жүйе ретінде ғылым, техника және өндіріс
ауқымын алып жатыр. Бүл үштік: ғылым — техника —
өндіріс, картографияны, ара қашықгықга зондтау және
геоақпаратты бірлестіреді, себебі бүл бағыт қүрылым
жағынан өзара өте жақын.
Геоақпарат ғылым ретінде география, Жер туралы
ғылымдармен, картографиямен, қашықтық зондтаумен
тығыз байланысты. Бірақ жоғарыдағы жүйелерге кдрағанда
геоақпараттың өзінің ерекше қүрамы мен әдістері бар.
Олардың бастысы — компьютерлік модельдеу жөне онымен
үштасқан геоақпараттық картографиялау. Карталар мен
атластар компьютерлік өндеуге арналған кеңістіктік және
уақьггтық ақпаратты алудың басты көзі. Геоақпараттық
жүйеде пайдаланылған “картоғрафиялық емес” ақпараттар тек
картаға байланыстырылады (мыс., координата жүйесі, т.б.).
Геоакдарат картография және Жер іуралы гылыммен бірігіп
Жер жүзіңце болып жаткан түрлі күбылыстар мен үрдістерді
өзіндік әдістерімен зергтейді. Ғылым ретінде геоакцаратгың
негізгі мақсаты — жер жүйесін басқару (бағалау, болжау т.б). Ал
картографияға маңыздысы, осы күбылыстарды геоакцараттың
кешенді зертгеу және оның проблемалық бағыты.
Жоғарыда айтылған ғеоақпараттық-картографиялық
ерекше білім бағыты калыптасты. Қос ғылым салалары
жөне техникалық біртүтастығы томендегі факторлармен
анықгалады:
• жалпы географиялық жөне такьфыптық координаталар
— табиғат, шаруашылық, әлеуметгік сфера, эколологиялық
жағдайды көрсететін кеңістік ақпараттың басты козі;
| картографияда кдбылданған координата жүйесі жөне
ғрафалау ГАЖ-дың барлық деректерін геофафиялық шектеу
қою кажеттілігін көрсетеді;
• карталар — ГАЖ-да енгізілетін, ондірілетін және сақгалатьш
кдндай да болмасын ақпаратты жөне қашықгық зондтау
деректерін талдауцың жөне үйымцастырудың негізгі күралы;
• геоақпаратық технология кеңістік — уақьгг қүрылымын
зерттеу, геожүйенің байланыстары мен динамикасын
пайдалана
3.14 Картографиямен геоақпараттық байланысы
69
отырыгі негізінен, картограф иялы қ сарагітау жоне
математикалық картоірафиялық модельдеуге сүйенеді.
•
картографиялық бейнелеу - түгынушыларга ақпаратты
корсетудің ең жетік формасын, ал картаны жасау (күру)
ГАЖ-дың негізгі функцияларының бірі.
3.15 Геоакцараттық картографиялау
4 0 (1
Геоакгіараттык, картографиялау (§еоіп/огтаііопаІ тарріщ,
§еоіп/огтатіс тарріп§)
— геоақпаратгық технологияны және
географиялык (геологиялық, экологиялық, әлеуметтік,
экономикалық т.б.) білімдер негізінде картаны автоматты
түрде күру жөне пайдаланумен айналысатын картография
саласы. Геоақпараттық картографияның мәнісі геожүйені
ақпараттық картографиялық модельдеуде.
Геоақпараттық картографиялау салалық және кешенді,
аналитикалық (талдамдық ) және синтетикалық болуы
мүмкін.
Синтетикалык картографиялау (зупіһеііс т арріщ )
тақырыптық картографиялаудың бір багыты саналады. Онда
көптеген жеке көрсеткіштер, аналитикалық және кешенді
карталар сериясының игтеграциялануы негізінде теория
және әдістері қаралады, синтетикалық карта жасалады.
Синтетикалық картографиялау картографияланатын
нысанның интегралды сипатын алуга мүмкіндік беретін
факторлық анализге, дискриминанттық анализге, басты
ком поненттерін корсетуге, кластерлеуге ж әне т.б.
математикалық- картографиялық модельдеуге кеңінен
сүйенеді.
Кешенді картографиялау (сотріех тарріп&)
— болған іс-
өрекетті картада көп жақгы біртүтас беруді айтады. Кешенді
картограф иялау ж үйелік негізде ж асалады . О ның
нөтижесінде табиғатты, халықты, шаруашылықгы және
олардың озара әрекетін сипаттайтын тақырыптық карталар,
немесе кешенді атластар жатады.
Жүйелік картографиялау ( зузіет тарріп§)
— қүрамына
жүйені күру және картографиялық өнімдерді геожүйелер
моделі ретінде қарайтын ғылыми-техникалық бағыт.
Жүйелік картографиялау карталар жүйесінде геожүйелерді
модельдеу, олардың компоненттерін (қүраушыларьш), өзара
70
Достарыңызбен бөлісу: |
