деп аталатын түрде бастапқы деректер компьютерде
сақталады жөне пайдаланушының қажеттігіне сүйене
отщрьш көрсетіледі.
Аналитикалық парадигма аудандық нысандармен жүмыс
істегенде пайда болды. Картамен жүмыс істегенде әр аймақ
өзінің түрі, түсі және штриховкасымен белгіленеді. Мүндай
карталардың кемшілігі түтынушының талдау мүмкшшшігін
қиындатады. Бүл түргысында олар дешифрирленбеген
космостық түсірімдерге үқсас болады. Бірақ компьютер
деректерді сактау және жіктеу қондыргысы ретінде
түтынушыға деректердің бірнеше жіктелулерін алуға
мүмкіндік береді.
Мысалы, үлттық парк картасын күру керек делік.
Бірінші тапсырма - туристерге парк үсьшған қьізықгарды
тамашалауға көмектесу. Көлді, қайық бекеттің, жазғы
үйлерін күтқарушы бекетін, басқа табиғи күрыльістарды,
жаяу жүретін жолдарды, балық аулайтын жерлерді, жүруге
болмайтын жерлерді және өрбір нысанға апаратын
жолдарды бөліп карта жасаймыз. Нысандарды көрсету үшін
жіктелулері мүмюн, мысалы, жолдың кдйықгы бекеттерде
пайдаланылатьш кдйықгар түрлерінің сапасы, электрмен,
су қүбырымен және конализациямен қамтамыз етудің
болуы. Мүндай картаны жасаудың негізгі мақсаты -
қьізықгы феномендердің кеңістіктікте таралуын көрсете
отырып әрбір нысанға кдлай барудың жолын көрсетеді.
Әрине, әрмен қарай парк туралы ақпаратты көбейте
беруге болады. Мысалы парктегі ағаштардың жасын, жан
жануарлардың атауын, түрін, түсін т.б. айтуға болады.
Біртіндеп мәліметгер саны көбейедыі әсіресе, атрибутивті
мәліметтер бір картаға симай кетеді. Парктегі көрерменге
сонш а мәліметтер қажеті жоқ. С онды қтан, карта
жасаушылар, нақгы тақырыпкд негізгі элементтерін корсете
отырып карта жасап шығару қажет. Бүған парадигма
кдтынасын жүзеге асыру арқылы жетуге болады.
3.10 Картографиялық бейнелеу төсілі
Картографиялык
бейнелеу тәсілі ( н
>ау о/іһе сапо^гарһісаі
ітй&е ) —
картаға түсірілетін күбылыс пен оның орналасу
сипаты ны ң
маңыздылығын
ескерумен
сөйкес
картографиялық шартты белгілерді қолдану мен талдау.
Тақырыптық карталарда картографиялық бейнелеудің
төмендегі төсілдерін пайдаланады:
61
• ареалдар тәсші — бояу, штрихтау, шекаралар, белгілер
мен жазулардың (мысалы жануарлар мен өсімдіктердің таралу
ареалдары) облыс картасын да кдндай да бір қүбылыстың
таралуын бояу;
• қозғалу белгілерінің тәсілі — әртүрлі пішіңді және түсгі
жолақгар, сызықгар жөне бағдарлардың (вектор) комегімен
кеңістікте қозғалуын корсету ( мысалы теміржолдар бойынша
тасымалдаулар, күстардьщ үшуы );
• белгілер тәсілі — әртүрлі пішінді, мөлшерлі, тусті,
қүрылымды, бағытты масштабтық емес геометриялық, әрігггік
белгілердің көмегімен жергілікті пункттерде объектілерді
корсету (мысалы, онеркәсіптік нысандар, гидроэлектр
станңиялары, елді-мекендер);
• изосызық тәсілі ~ бершген өріс немесе беттің тең мәндері
бар нүктелерді біріктіретін қисық сызықгардың көмегімен
үзіліссіз орістер немесе жер беті түрінде (мысалы, температура
орісі, ауьфльпс, күші орісі, жер бедері) корсетілген біртүтас
күбылыстарды бейнелеу;
• сапалы фон тәсілі
У
болінген аудандар, облыстар немесе
аудандаудың баскд бірліктері бойынша түспен штрихтеу
арқьілы тегіс таралудьщ кдндай да бір күбылыс ының сандык
айьфмашылықгарьш корсету (мысалы, топьфақгағы ластаушы
заттардың күрамы, озен алаптарьщцағы гидроресурс қорлары);
• сызықгьпс, белгілер төсілі — түсі, ені, бейнесі (суреті)
әртүрлі сызьпстардың комегімен сызықтьпс. объектілерді
бейнелеу (мысалы, әлеуметтік шекаралар, жолдар,
тектоникалық жарылымдар);
| жерплікп диаграммалар тәсілі — түтас немесе жолақгап
таралған күбылыстарды оларды бақылау (олшеу) пункгерінде
графиктер мен диаграммалар комегімен бейнелеу (мысалы,
орташа айльгқ температуралар мен жауьш - шашьшды олшеу
графиктері, гидропостарға байланьгсты өзен суларының
метеостанциялар бойьгнша жергйгікіі ластану диаграммалары);
• нүктелік тәсіл - коп нүктелердің комегімен жаппай таралу
қүбылысын бейнелеу, мүнда нүктелердің әркдйсысыньщ өз
ерекшелігі бар, берілген күбылыстьщ кейбір сан бірліктерін
білдіреді (мысалы, малшаруашылығының орналасуын
нүктелермен корсету, мүнда әр нүкте олардың әркдйсьгсы
малдьгң 1000 басын бщціреці немесе онделген жерлердің
таралуында әрбір нүкге 200 га-ға сөйкес келеді);
I картодиаграммалық тәсіл — кардиофаммалар қүрастыру
кезінде пайдаланылатын әкімшілік болініс бірліктері
бойынша нақгы (абсолютті) статистикалық көрсеткіштерді
бейнелеу;
62
•
картограмма тәсілі — картограммалар қүрастыру кезінде
пакдаланылатын әкімшілік бөлулер бірліктері бойынша
салыстырмалы статистикалық көрсеткіштерді бейнелеу.
Ара кцшык/пыкщан зондтау (АК,3) (гетоіе зетіп§, гетоіе
зигчеуіщ, К8)
-V жер беті (баска гарьшггық денелер), жер
бетіндегі және жер қойнауындағы нысандар туралы
ақпаратгарды ара қашықгық тәсілдерімен зерттеу кезде
қолданьшады. Ара қашыктықган зондтау күрлық немесе
теңіз бетінен, ауадан немесе ғарыштан электромагнитті
спектрдің әртүрлі зоналарында жүргізеді (3.17-сурет).
Түсірілетін нысандар радиотолқындармен сәулеленген кезде
түсірім кдрқындалады.
1. Энергия немесе сәуле беруші көздің болуы (А), бүл
АҚЗ бірінші талабы;
2. Сәулелену және атмосфераның болуы (В). Сәуле
нысанға дейін Жер атмосферасынан өтіп шағылады;
3. Ізденіс нысанымен әрекетке түсіп (С), сөуленің
әрекетке түсуі нысан мен сәлелендіруш і көздің
параметрлеріне байланысты;
4. Шағьшған сәуленің энергиясын тіркеу (Б), тасымал-
даушыға жазу;
5. Мәліметтерді жіберу, қабылдау және өңдеу (Е),
сезімтал сенсорлармен мәлімет цифрлы түрде кдбылданып
кабылдағыш станциясына беріледі, ал онда мәлімет бейнеге
трасформациял анады;
3.11 Дистанциялық зондтауды көрсету
3.17-сурет.
АК.З процесінің этаптары
63
Достарыңызбен бөлісу: |
