Әож 378. 091. 3: 37 Қолжазба құқығында

111
 
 
2.  УШҰ  мүшелері  бағалау  критерийлерімен,  ережелерімен  танысады, 
проблемалық жағдайды қарастырады, шешімдер дайындайды. 
3. Талқылау барысында тек қана жүргізуші мен қатысушы болады. Ешкім 
ерекше рөл және артықшылықтар талап ете алмайды. 
4.  Кез  келген  өзара  сынға  және  аралық  бағалауға  қатаң  тыйым салынады. 
Талқылаудың басты мақсаты – шығармашылық, достық қарым-қатынаста жаңа 
идеяларды жетілдіру. 
5. Ұсынылған идеялар барынша мүмкін болатынына көз жеткізуге тырысу 
керек және олар әртүрлілігімен ерекшеленеді. Жаңа, құнды идеяның пайда болу 
ықтималдылығы ұсыныстардың санынан талап етіледі. Өз идеяларын түсіндіру 
және  дамыту  үшін  әріптестерге  сұрақтар  қоюға  болады,  бірақ  олар  бағалау 
немесе жеке қарым-қатынастарды қамтымауы керек. 
Студенттің білімін меңгеру деңгейін бағалау үшін бақылау сынақтарының 
әдісі қолданылады. Кәсіби білім беру менеджментіндегі бақылау сынақтарының 
жүйесі өзін-өзі бақылау режимінде де, аттестаттау режимінде де қолданылады. 
Қабылдау ыңғайлылығы үшін практикалық сабақтар  жүйесі кесте түрінде 
берілген  (кесте  15).  Жұлдызша  тақырып  бойынша  практикалық  сабақтарда 
қолданылатын әдістерді көрсетеді. 
 
Кесте 15 - Басқарушылық құзыреттілікті дамытуда қолданылатын практикалық 
менеджмент құралдыры 
 
 
 
Практикалық сабақ тақырыбы 
Сабақты өткізу әдістері 
Кейс- 
стади 
Іскерлік 
ойындар 
Практикалық 
тапсырмалар 
Тесттер 
Заманауи оқушыны басқару 
* 
 
 
* 
Басқару шешімдерін әзірлеу 
* 
 
 
* 
Сынып ұжымының миссиясын 
қалыптастыру 
* 
 
 
* 
Оқу-тәрбие үдерісін басқару 
құрылымын әзірлеу 
 
 
* 
* 
Сыныптың  даму стратегиясы 
* 
 
 
* 
Таңдау сатысында оқушыларды 
бағалау 
 
* 
 
* 
Бәсекеге қабілетті түлектің 
өлшемдерін анықтау 
* 
 
 
* 
Проблеманы  анықтауда сапалы 
құралдарды пайдалану 
* 
 
 
* 
 
Басқарудағы  заманауи  жүйенің  негізгі  сәті  басқарудағы  жағдайлық 
тәсілдерді  қолдану  болып  табылады.  Жағдаяттық  тәсілдің  негізгі 
тұжырымдамасы – бұл жағдай, яғни ұйымға белгілі бір уақытта шешуші ықпал 
ететін айнымалылардың нақты жиынтығы. «Іскерлік жағдай»  – қоршаған орта 
туралы ақпаратқа бағдарланған шешім қабылдайтын адамға кездесетін оқиғалар 
мен  проблемалардың  тізімі  [200,  с.  35].  Кейсті  құрастыру  –  бұл  шындықты 
барынша  толық  қабылдауды,  шын  мәнінде  объектіні  максималды 

112
 
 
имитациялауды көздейтін шығармашылық. Іскерлік жағдайда кәсіби және ойын 
іс-әрекеттерінің  факторларын  біріктіру  керек.  Кәсіби  және  ойын  іс-
қимылдарының бұл  тіркесімі  проблемалық  жағдайды іскерлік-ойын фрагменті 
ретінде  қарастыруға  мүмкіндік  береді.  Кейс-стадиді  қолданудың  негізгі 
міндеттері  –  студенттерге  ақпаратты  талдау,  адамдарды  басқару,  келіссөздер 
жүргізу және шешімдер қабылдау дағдыларын үйрету. 
Мысал ретінде «Заманауи оқушыны басқару» атты тақырыптық зерттеуді 
өткізу  тәртібін  қарастырайық.  Бұл  сабақтың  мақсаты  студенттерді  оқу 
орнындағы үрдістерді көруге және дамытуға үйрету болып табылады: басқару, 
яғни болжауды білдіреді. 
Студенттер  менеджменттің  түрлерін  (басқару  модельдерін),  басқару 
тәсілдерін  білуі  керек:  Студенттер  командада  жұмыс  істей  білуі  керек, 
командадағы өз рөлін түсінуі керек. 
Сабақ төрт кезең бойынша өтеді: 
1-кезең  –  15-20  минут  студенттер  өз  тізімдерін  дәлелдеу  негізін  ойлана 
отырып, қазіргі заманғы оқушы тұлғасының құрылымын жасайды. 
2-кезең – студенттер шағын топтарда 30 минут ішінде мазмұнды талқылауға 
қатысушылардың  жалпы  келісімі  топтық  негізінде  оқушының  тұлғасын 
жасайды. 
3-кезең  –  мұғалімнің  жетекшілігімен  20  минут  аралығында  топтарда 
алынған нәтижелерді талқылайды және осы негізде XXI ғасырдағы оқушының 
басқарудың жалпы идеясын дамытады. 
4-кезең  –  20  минутта  әр  қатысушының  топ  жұмысына  қосқан  үлесі 
бағаланады. 
«Басқару  шешімдерін  әзірлеу»  кейстерін  зерттеу  төрт  кезеңмен  жүзеге 
асырылады.  Мақсаттары:  шешімдердің  тиімділігін  арттыру  үшін  жүйелік 
тәсілмен  байланысты  аналитикалық  ойлау  дағдыларын  дамыту;  ұсыныстарды 
дәлелдеу және жаңа ақпарат қабылдау дағдыларын дамыту. 
Студенттер  менеджмент  циклын  және  менеджмент  функцияларының 
мазмұнын; менеджментті байланыстыратын үдерістерді білуі керек:  
Студенттер басқару шешімдерін қабылдау үдерісінің сатыларын таныстыра 
білу керек. 
Басқару  шешімдерін  қабылдау  үшін  студенттерге  тақырып  таңдау 
мүмкіндігі ұсынылады: 
1. Бастауыш немесе орта кәсіби білім беру жүйесін рационализациялау. 
2. Оқу үдерісінде демократиялық принциптерді дамыту. 
3. Оқу орнында материалдық және моральдық ынталандырудың әртүрлі 
нысандарын қолдану. 
4. Оқу орны ұжымындағы әлеуметтік-психологиялық климатты жақсарту. 
5. Таңдау тақырыбы. 
Бірінші кезең - өзектілігін және топтың мүдделерін ескере отырып, мәселені 
қалыптастыру немесе таңдау. Ұзақтығы – 10 минут. 
Екінші  кезең  –  проблеманы  құрастыру.  Топтық  талқылау  барысында  әр 
қатысушы бірнеше рет сөйлейді, ал уақытша шығармашылық топтың басшысы 

113
 
 
бір  сөйлеуде  бір  идеядан  артық  болмауын,  сөйлеу  ұзақтығы  1-2  минуттан 
аспауын  қадағалайды.  Топтың  хатшысы  хаттамаға  барлық  ұсыныстарды 
тіркейді. Ұзақтығы – 45 минут. 
Үшінші кезең – ұсынылған шешімдерді талқылау. Ұзақтығы – 20 мин. 
Төртінші кезең – бағалау. Ұзақтығы – 15 минут. 
Басқару функцияларын жүзеге асырудағы ең маңызды дағдыларды ескере 
отырып, басқару дағдыларын дамыту екі кезеңде жүреді: 
1. 
Кіріспе  кезеңде  білім  беру  мақсаттарын,  тұжырымдамалық 
аппараттарын, даму тарихын, кәсіптік білім беруді басқарудың қазіргі жағдайын 
таныстыру  мақсатында  дәріс  сабақтар  өткізіледі.  Дәріс  оқытудың  монологтік 
түрі  ретінде  тек  дайын  материалды  әңгімелеу  –  қалыптастырушы  немесе 
проблемалық әдістерімен түсіндіруге мүмкіндік береді [118, с. 129]. 
Білім  мен  дағдыларды  үйрету  сатысы.  Түсіндіру  процесінде  білім  мен 
дағдыларды  жетілдіру  деген  мағынаны  білдіреді  [202,  с.89].  И.И.Ильясов 
білімдітүсінгеннен  кейін,  студент  оларды  жетілдіруге  және  оларды  білім 
көздеріне  қарай  қолдануға  қабілетті  болатынын  нақтылайды.  Сонымен  қатар 
білім мен дағдылардың маңызды параметрлеріне қол жеткізіледі, атап айтқанда: 
материалдандырылған  (білім  көзіне  негізделген)  әрекеттің  нысаны; 
орналастырылған іс-қимылға айналады (кезең-кезеңмен);  шығармашылық акция 
саналы іске айналады (автоматтандырылған); баяу әрекет жылдам әрі күрделі, 
қарқынды болады [202]. 
Әр  практикалық  сабақтың  мақсаты  –  студенттер  арасында  басқару 
құзыреттілігін  дамыту.  Қажетті  білім,  дағдылар,  сондай-ақ  басқару  үшін 
маңызды жеке сипаттамалар 1.3-тармақта көрсетілген. 
Кез  келген  дидактикалық-әдістемелік  жүйе  дәстүрлі  оқытуда  анықталған 
заңдылықтарға  негізделген.  «Білім  берудегі  менеджмент»  пәні  бойынша 
практикалық  сабақтарға  сілтеме  жасай  отырып,  біз  осы  үлгілерді  ашамыз.  Ең 
алдымен, танымдық пәннің субъектінің  – студенттің оқу үдерісіндегі белсенді 
рөлін  атап  өтейік.  Студенттердің  практикалық  тапсырмаларды  орындаудағы 
белсенділігін анықтайтын  себептер  арасында бірінші  кезекте  шешім қабылдау 
(таңдау)  жағдайында  студенттердің  қойылымын  атап  өту  қажет.  Бұл  олардың 
кәсіби  әлеуетін  барынша  арттыруға  мүмкіндік  береді.  Басқарушылық 
мәселелерді шеше білу студенттер үшін өте маңызды, себебі олар оқу орнындағы 
нақты жағдайға және заманауи мұғалімнің кәсіби қызметінің өзектілігінен талап 
етіледі. 
Әрбір  команда  мүшесінің  ойын  үдерісіндегі  қызметінің  түпкілікті 
нәтижесіне  қосқан  үлесін  бағалау  мәселесі  іскерлік  ойындар  өткізудегі  басты 
рөлдердің бірі (рөлдік және рөлдік емес ойындар). Сонымен бірге команданың 
неге  қол  жеткізгені  ғана  емес,  сонымен  қатар  оны  қалай  істегені  де  маңызды. 
Модератордың бүкіл командаға берген бағалары көбінесе объективті болмайды, 
себебі  мұғалім  әр  команда  мүшелерінің  үлесін  емес,  алған  нәтижесін  ғана 
бағалай алады. Командадағы өзара іс-қимыл үдерісінде белгілі бір оқиғалар орын 
алады,  олар  түпкілікті  нәтижеге  бірдей  әсер  етпейді.  Барлық  практикалық