Әдістемелік нұсқау Физика 10

Жалғасы
207
Құндылықтарды 
дарыту
Топпен жұмыс жасау барысында оқушыларда: ынтымақ-
тастық,  өз  білімі  үшін  жауапкершілік  сияқты  құнды-
лықтар дамиды.
пәнаралық 
байланыс
Ìàòåìàòèêà: графиктер, квадрат теңдеулер, теңдеулер 
жүйесі.
аКт қолдану 
дағдылары
Электрондық оқулық, Интерактивті тақта, видеороликтер, 
слайдтар.
осыған дейін 
меңгерілген 
білім
Физика,  10-сынып:  Термодинамиканың  бірінші  заңын 
термодинамикалық  процестерге  қолдану,  сұйық  және 
қатты денелер, электростатика, тұрақты ток.
Жабдықтар
Видео-сабақ: “Металдардағы электр тогы”.
сабақ барысы
уақыт бойынша 
бөліп жоспарлау
сабақтағы жоспарланған іс-әрекеттер
ресурстар 
сабақтың басы
5 мин
Сабақтың басталуы.
Ұйымдастыру кезеңі. 
1. Сабаққа оң көңіл күймен ыңғайлану. 
2. “Қар кесегі” әдісі арқылы сабақтың 
тақырыбына жетелеу.
Сұрақтар: 
1. Электр тогы дегенiмiз не?
2. Тiзбекте электр тогы өтуi үшiн қандай 
шарттар орындалуы тиiс?
3. Ток күшi зарядпен қалай байланысқан?
4.  Ток  көзi  деп  ненi  атайды  ?  Электр 
тiзбегiндегi ток күшiнiң рөлi қандай?
3. Сабақтың тақырыбы, мақсаты айты-
лады.
4. 
Бағалау  критерийлерін  анықтау 
(оқушылармен бірге):
—  Металдардағы  электр  тогы  жайлы 
мағлұмат алады;
—  Металдардағы  электр  тогының 
формулаларын  есептер  шығаруда 
қолдана білуге
 үйренеді;
— Топта бағалай алатын болады.
5.  Бағалау.  Мұғалім  ынталандыратын 
сөздермен, бонустармен бағалайды. 
Бірігіп жасаған критерийлер бойынша 
оқушылар  арасында  өзара  бағалау 
өткізіледі.
“Металдардағы 
электр тогы” 
тақырыбына 
презентация.
сабақтың 
ортасы 
30 мин
1) 
Жаңа материалды зерделеу.
“броундық қозғалыс” әдісі.
“Физика” 
оқулығы,
10-сынып.

Жалғасы
208
Мұғалім сұрақтар береді:
1. Неліктен барлық металдар — жақсы 
өткізгіштер? 
2. Металдарда еркін электрондар қалай 
пайда болады? 
3.  Неліктен  металдардағы  өткізгіш 
электрондық болып табылады? 
4. Өткізгіште сыртқы электр жоқ кездегі 
және бар кездегі еркін электрондардың 
әсерін сипаттап айтып беріңдер.
Сынып  ішіне  тақырыпқа  қатысты 
мәліметтер  мен  ақпараттар  орналас-
тырылады.  Оқушылар  бүкіл  сынып 
ішінде қозғала жүріп, берілген тақырып 
бойынша ақпарат жинайды.
Содан соң мұғалім:
— ХХ ғасырдың басында неміс физигі  
П. Друде мен нидерланды физигі Х. Лоренц 
металдардың  электр  өткізгіштігінің 
к л а с с и к а л ы қ   т е о р и я с ы н   қ ұ р д ы . 
Осы  теорияның  негізгі  қағидалары:  
1. Металдардың жақсы электр өткізгіштігі 
олардағы  еркін  электрондардың  саны-
ның орасан зор болуымен түсіндіріледі. 
Мысалы,  мыстағы  еркін  электрондар 
концентрациясы  8,4  ·  10
23
  м
–3
.  Еркін 
электрондар газ секілді тордың иондары 
арасындағы  кеңістікті  үздіксіз  және 
бейберекет қозғала отырып толтырады. 
Е р к і н   э л е к т р о н д а р   ж и ы н т ы ғ ы н 
молекулалық-кинетикалық  теория 
заңдары қолданылатын электрондық газ 
ретінде қарастыруға болады. Осылайша 
метал дардағы  электрондардың  рет сіз 
қозғалысының жылдамдығы анықталып, 
ол  шамамен  60  —100  км/с  тең  болды. 
Сыртқы  электр  өрісі  жоқ  кезде 
өткізгіштің кез келген көлденең қимасы 
арқылы  электрондар  тасымалдайтын 
толық заряд нөлге тең, себебі электрондар 
хаосты  қозғалады.  Сондықтан  электр 
тогы  болмайды.  2.  Сыртқы  электр 
өрісінің әсерінен электрондардың ретсіз 
қозғалысы реттеліп, электр тогы пайда 
болады. 
Физикадан 
“Металдардағы 
электр тогы” 
тақырыбындағы 
видео-сабақ.
Бағалау 
критерийлері.
ИТ (сұрақтар 
көрсетіледі).

Жалғасы
209
Егер  ұзындығы 
l  өткіз гішке  U  потен-
циалдар  айырымын  берсек,  онда 
өткізгіш  ішінде  кернеулігі 
E = U/d 
электр өрісі туады. Ньютонның екінші 
заңына  сәйкес  осы  өрістің  әсерінен 
электрондар 
a = eE/m үдеуге ие болады. 
Сондықтан 
t  уақыт  өткеннен  кейінгі 
электрондар  жылдамдығы 
v = eEtm 
тең.  Электрондардың  тор  иондарымен 
әрбір  соқтығысынан  кейін,  негізінен, 
электрон  жылдамдығының  бағыты 
өзгереді, ал электрондық газдың орташа 
жылдамдығының  модулі  тұрақты 
және 
v
орт
 =
e
Et
m
2
тең.  Осылайша  тор 
иондàрымен  соқтығысу  нәтижесінде 
металдардағы  электрондар  теңүдемелі 
емес,  тұрақты  орташа  жылдамдықпен 
қозғалады. Бұл жылдамдық түсірілген 
күшке пропорционал: 
F = qE. 
Дескриптор.
1. Металдарда еркін электрондар қалай 
пайда болатындығын түсiндiредi.
2. Ток күшi зарядпен қалай байланыс-
қанын дәлелдейдi.
3. Ток көзi деп ненi айтамыз түсініктерін 
жазады.
Күтілетін нәтижелер.
Оқушылар:
а) Металдарда еркін электрондар қалай 
пайда  болатындығы  жайлы  мағлұмат 
алады;
ә) Ток күшi зарядпен қалай байланыс-
қанын үйренеді;
б) Топта бағалай алатын болады.
Қб:  “Бас  бармақ”  әдісі  арқылы  орын-
далады.
оқушылар:
—  металдардың  өткізгіштігінің  элек-
трон дық  теориясының  негізгі  қағида-
ларын түсінеді; 
—  жұпта,  топта  мәселелік  сұрақтар 
құрастырады, оларға жауап береді:
“Пікір  алмасу”  (Showdown).  Әрбір 
топ тақырыпқа қатысты 4 сұрақ