Дәріс 19 Тақырыбы: Оң рационал сандар. Мазмұны

Нақты дүние қасиеттерінің шама ұғымы арқылы бейнеленуі

жүктеу 1,33 Mb.

бет	7/8
Дата	31.12.2022
өлшемі	1,33 Mb.
	#40833

1 2 3 4 5 6 7 8

лекция 19-20

Нақты дүние қасиеттерінің шама ұғымы арқылы бейнеленуі
Айналамызда бізді қоршап тұрған нақты дүние заттар мен құбылыстардың жиынтығы және олардың арасындағы әртүрлі қатынастар арқылы сипатталады. Нақты дүние ұдайы үздіксіз және әртүрлі өзгерістерге ұшырап отырады.
Мәселен, ауа райы, адамның жасы өзгереді, жануарлар мен өсімдіктер дүниесі өзгеріске ұшырайды. Осы процесті сипаттау үшін заттар мен құбылыстардың қандай да бір қасиеттерін білу және оларды салыстыра отырып бағалау қажет болады. Біздің санамызда заттар мен құбылыстар кастеттерінің бейнеленуі барысында қандай да бір ұғым (дербес жағдайда шама ұғымы) қалыптасады. Ұзындық, аудан, масса, уақыт, сыйымдылық (көлем), жылдамдық, температура, баға және т.б. шамалардың мысалдары болып табылады. Бұл ұғымдар – тек математикада ғана емес, сондай-ақ физика, химия және басқа да ғылымдарда қолда-нылатын негізгі ұғымдардың бірі. Бұл жағдайда шама ұғымына айқын түрде сипаттама беру өте қиын, өйткені әртүрлі ғылым салала-рында, тіптен бір ғана ғылым саласының әр тарауларында да шама ұғымы әртүрлі мағынада қарастырылады. Сонымен бірге, көбіне, «шама» термині «мөлшер» терминінің синонимі ретінде немесе «шама» және «шаманың мәні» терминдері бірдей мағынада қарас-тырылады. Көп жағдайда мұны шама ұғымының таза (арнайы) математикалық ұғым болып табылмайтындығымен, сондықтан әр-түрлі мағынада көрінетіндігімен түсіндіреді. Шамалар жайындағы жалпы түсініктер оларға тән ерекшеліктерді сипаттауға мүмкіндік береді.
Шама – нақты объектілер мен құбылыстардың ерекше қасиеттері. Мәселен, заттардың бойлылық (созымдылық) қасиеті ұзындық деп аталады. Сондықтан нақты объектілердің ұзындығы туралы айтқанда, бұл шамалардың тегі бір деп түсініледі. Жалпы біртекті шамалар қандай да бір жиын объектілерінің бір ғана ортақ қасиетін, әр текті шамалар объектілердің әрқилы қасиеттерін си-паттайды. мәселен, ұзындық және аудан әртекті шамалар
Шама заттар мен құблыстардың, оларды салыстыруға мүм-кіндік беретіндей қасиеттері. Сондай-ақ, осы қасиеті арқылы оған бірдей деңгейде ие болатын объектілер жұбын тағайындауға болады. Мысалы, ұзындығы болу қасиетіне ие болатын барлық заттар жиынында ұзындығы бірдей заттар эквиваленттілік класты құрайды.
3) Шама заттарды немесе құбылыстарды салыстыруға мүмкіндік беретіндей қасиет болумен бірге осы қасиеттің көмегімен екі эквивалентті емес заттардың қайсысы бұл қасиетке көбірек ие болатындығын тағайындауға мүмкіндік береді. Мысалы, «ұзындығы бар» қасиетіне ие болатын барлық заттар жиынында ұзындығы әртүрлі екі заттың қайсысы ұзынырақ болатындығын тағайын-дауға болады. Шама ұғымы ғылымның көптеген салаларында бастапқы, яғни анықталмайтын ұғым ретінде қабылданады. Дегенмен математикада қандай да бір шамалар класының айқын түрдегі (аксиоматикалық) анықтамасы бар (скаляр, аддитивті, векторлық, тензорлық шамалар класы, т.б.)

жүктеу 1,33 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 2 3 4 5 6 7 8